Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục mầm non đóng vai trò nền tảng trong hệ thống giáo dục quốc dân, đặc biệt trong việc hình thành và phát triển nhân cách, trí tuệ và thể chất của trẻ. Theo ước tính, giai đoạn từ 0-6 tuổi được xem là "thời kỳ vàng" để phát triển toàn diện cho trẻ. Hoạt động tạo hình là một trong những hoạt động nghệ thuật quan trọng, giúp trẻ mầm non phát triển tư duy sáng tạo, khả năng cảm thụ thẩm mỹ và kỹ năng vận động tinh. Tuy nhiên, việc tổ chức hoạt động tạo hình theo định hướng giáo dục STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) tại các trường mầm non ở Việt Nam, đặc biệt tại trường Sơn Ca 9, quận Phú Nhuận, TP. Hồ Chí Minh, vẫn còn nhiều hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng cơ sở lý luận và thực hiện tổ chức hoạt động tạo hình trong giáo dục mầm non theo định hướng giáo dục STEM, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động này tại trường Sơn Ca 9. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2018-2022, tập trung vào trẻ 5-6 tuổi và giáo viên mầm non tại trường. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao nhận thức và năng lực tổ chức hoạt động tạo hình theo STEM, phát triển năng lực sáng tạo và tư duy khoa học cho trẻ, đồng thời hỗ trợ đổi mới phương pháp giáo dục mầm non phù hợp với xu thế giáo dục hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết giáo dục STEM và lý thuyết tổ chức hoạt động tạo hình trong giáo dục mầm non. Giáo dục STEM được hiểu là phương pháp dạy học tích hợp liên ngành từ các lĩnh vực Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học, nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề, tư duy phản biện, kỹ năng hợp tác và sáng tạo cho học sinh. Hoạt động tạo hình trong giáo dục mầm non là hoạt động nghệ thuật giúp trẻ nhận biết và phản ánh thế giới xung quanh thông qua các hình tượng nghệ thuật, phù hợp với đặc điểm phát triển tư duy trực quan của trẻ 5-6 tuổi.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hoạt động tạo hình: vẽ, nặn, xé dán, cắt dán với mục đích phát triển năng lực thẩm mỹ và sáng tạo.
  • Giáo dục STEM: tích hợp kiến thức và kỹ năng từ bốn lĩnh vực STEM trong hoạt động giáo dục.
  • Năng lực STEM: khả năng vận dụng kiến thức khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học để giải quyết vấn đề thực tiễn.
  • Phương pháp dạy học tích hợp: tổ chức hoạt động giáo dục theo hướng liên ngành, gắn kết kiến thức với thực tiễn.
  • Tư duy trực quan của trẻ mầm non: đặc điểm nhận thức chủ yếu qua quan sát, trải nghiệm và cảm nhận.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp bao gồm:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu: tổng hợp các công trình trong và ngoài nước về giáo dục STEM và hoạt động tạo hình mầm non.
  • Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: khảo sát 90 trẻ và 9 giáo viên tại trường Sơn Ca 9 để đánh giá nhận thức và thực trạng tổ chức hoạt động tạo hình theo STEM.
  • Phương pháp quan sát: theo dõi trực tiếp quá trình tổ chức và thực hiện hoạt động tạo hình trong lớp học và môi trường giáo dục.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: tổ chức hoạt động tạo hình theo giáo dục STEM cho 40 trẻ và 4 giáo viên nhằm kiểm chứng hiệu quả biện pháp.
  • Phương pháp phỏng vấn: trao đổi với giáo viên và trẻ để làm rõ nhận thức và biểu hiện năng lực trong hoạt động tạo hình.
  • Phương pháp xử lý số liệu thống kê: sử dụng phần mềm Microsoft Excel để phân tích dữ liệu thu thập, đảm bảo độ tin cậy và tính chính xác.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ 2018 đến 2022, với cỡ mẫu khảo sát và thực nghiệm được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho trường mầm non Sơn Ca 9, quận Phú Nhuận.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về tổ chức hoạt động tạo hình theo giáo dục STEM còn hạn chế: Khoảng 65% giáo viên chưa hiểu đầy đủ về quy trình tổ chức hoạt động tạo hình theo STEM, dẫn đến việc áp dụng chưa hiệu quả.
  2. Thực trạng tổ chức hoạt động tạo hình chưa tích hợp liên ngành: Chỉ khoảng 40% hoạt động tạo hình tại trường được tổ chức theo hướng tích hợp kiến thức STEM, phần lớn vẫn theo phương pháp truyền thống, rập khuôn.
  3. Năng lực sáng tạo và tư duy khoa học của trẻ được cải thiện rõ rệt sau thực nghiệm: Sau khi áp dụng biện pháp tổ chức hoạt động tạo hình theo STEM, tỷ lệ trẻ thể hiện năng lực sáng tạo tăng từ 55% lên 78%, năng lực tư duy phản biện tăng từ 48% lên 75%.
  4. Sản phẩm tạo hình của trẻ đa dạng và có tính ứng dụng cao hơn: Các sản phẩm như mô hình chong chóng quay, đèn phát sáng được trẻ tự thiết kế và hoàn thiện, thể hiện sự phát triển kỹ năng kỹ thuật và toán học.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc giáo viên chưa nhận thức đúng về tổ chức hoạt động tạo hình theo STEM là do thiếu đào tạo chuyên sâu và tài liệu hướng dẫn cụ thể. So với các nghiên cứu quốc tế, ví dụ tại Mỹ và Úc, giáo viên được trang bị kỹ năng tổ chức hoạt động STEM bài bản hơn, dẫn đến hiệu quả giáo dục cao hơn. Việc tổ chức hoạt động tạo hình theo STEM giúp trẻ phát triển toàn diện các năng lực cần thiết cho thế kỷ 21, phù hợp với đặc điểm phát triển tư duy trực quan của trẻ mầm non.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ năng lực sáng tạo và tư duy phản biện của trẻ trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng thống kê mức độ tích hợp kiến thức STEM trong các hoạt động tạo hình. Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp tổ chức hoạt động tạo hình theo hướng STEM nhằm nâng cao chất lượng giáo dục mầm non.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về giáo dục STEM cho giáo viên mầm non: Tập trung nâng cao nhận thức và kỹ năng tổ chức hoạt động tạo hình theo STEM, nhằm tăng tỷ lệ giáo viên hiểu và áp dụng đúng quy trình trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo TP. Hồ Chí Minh phối hợp với các trường đại học sư phạm.
  2. Xây dựng và phổ biến tài liệu hướng dẫn tổ chức hoạt động tạo hình theo giáo dục STEM: Bao gồm các bài giảng mẫu, kế hoạch hoạt động và phương pháp đánh giá năng lực trẻ, hoàn thành trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu trường mầm non Sơn Ca 9 và các chuyên gia giáo dục.
  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ hoạt động tạo hình STEM: Cung cấp nguyên liệu, dụng cụ sáng tạo và không gian học tập phù hợp, nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm tạo hình của trẻ trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: UBND quận Phú Nhuận và nhà trường.
  4. Xây dựng chương trình trải nghiệm STEM dành cho trẻ mầm non: Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, hội thi sáng tạo nhằm kích thích sự hứng thú và phát triển năng lực toàn diện cho trẻ, triển khai định kỳ hàng quý. Chủ thể thực hiện: Giáo viên và Ban phụ huynh học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non: Nâng cao nhận thức và kỹ năng tổ chức hoạt động tạo hình theo giáo dục STEM, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy hàng ngày.
  2. Ban giám hiệu các trường mầm non: Xây dựng kế hoạch đào tạo và phát triển chương trình giáo dục STEM phù hợp với đặc điểm địa phương.
  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành giáo dục học: Tham khảo cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu về giáo dục STEM trong bậc học mầm non, phục vụ cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.
  4. Cơ quan quản lý giáo dục: Định hướng chính sách, đầu tư và phát triển giáo dục mầm non theo xu hướng đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giáo dục STEM là gì và tại sao quan trọng trong giáo dục mầm non?
    Giáo dục STEM là phương pháp tích hợp liên ngành các lĩnh vực Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học nhằm phát triển năng lực toàn diện cho trẻ. Trong mầm non, STEM giúp trẻ phát triển tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề và chuẩn bị nền tảng cho học tập sau này.

  2. Hoạt động tạo hình theo giáo dục STEM khác gì so với hoạt động tạo hình truyền thống?
    Hoạt động tạo hình theo STEM tích hợp kiến thức và kỹ năng từ nhiều lĩnh vực, hướng đến sản phẩm có tính ứng dụng và phát triển năng lực tư duy khoa học, trong khi hoạt động truyền thống thường tập trung vào kỹ năng nghệ thuật đơn thuần.

  3. Làm thế nào để giáo viên tổ chức hoạt động tạo hình theo STEM hiệu quả?
    Giáo viên cần được đào tạo bài bản về STEM, sử dụng phương pháp dạy học tích hợp, đặt câu hỏi mở kích thích tư duy trẻ, tạo điều kiện cho trẻ trải nghiệm thực hành và sáng tạo sản phẩm có ý nghĩa thực tiễn.

  4. Những khó khăn phổ biến khi áp dụng giáo dục STEM trong mầm non là gì?
    Khó khăn gồm thiếu nhận thức và kỹ năng của giáo viên, hạn chế về cơ sở vật chất, thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể và áp lực thời gian trong chương trình học.

  5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng ở những trường mầm non khác không?
    Kết quả nghiên cứu có tính khả thi cao và có thể áp dụng tại các trường mầm non có điều kiện tương tự, đặc biệt trong các đô thị lớn, nhằm nâng cao chất lượng giáo dục theo xu hướng đổi mới.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về tổ chức hoạt động tạo hình trong giáo dục mầm non theo định hướng giáo dục STEM, góp phần làm rõ khái niệm và phương pháp tổ chức.
  • Thực trạng tại trường Sơn Ca 9 cho thấy giáo viên chưa nhận thức đầy đủ và tổ chức hoạt động tạo hình theo STEM còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục.
  • Thực nghiệm sư phạm chứng minh việc tổ chức hoạt động tạo hình theo STEM giúp nâng cao năng lực sáng tạo, tư duy phản biện và kỹ năng thực hành của trẻ mầm non.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao nhận thức giáo viên, cải thiện cơ sở vật chất và xây dựng chương trình trải nghiệm STEM phù hợp với đặc điểm trẻ mầm non.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi áp dụng và đánh giá hiệu quả lâu dài của giáo dục STEM trong giáo dục mầm non tại các địa phương khác.

Hành động tiếp theo là triển khai các khóa đào tạo giáo viên và xây dựng tài liệu hướng dẫn tổ chức hoạt động tạo hình theo STEM tại trường Sơn Ca 9, đồng thời nhân rộng mô hình ra các trường mầm non khác. Đề nghị các nhà quản lý giáo dục và giáo viên quan tâm áp dụng để nâng cao chất lượng giáo dục mầm non theo xu hướng đổi mới toàn cầu.