Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm trong dạy học môn Công nghệ THPT ngày càng được quan tâm nhằm nâng cao năng lực thực tiễn và sáng tạo của học sinh. Theo báo cáo khảo sát tại tỉnh Long An, mặc dù đội ngũ giáo viên Công nghệ có sự quan tâm đến phát triển năng lực học sinh, nhưng phần lớn vẫn tập trung truyền tải nội dung lý thuyết, chưa dành đủ thời gian hướng dẫn và tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế. Điều này dẫn đến việc học sinh thiếu cơ hội thực hành, vận dụng kiến thức vào đời sống, ảnh hưởng đến hiệu quả học tập và sự hứng thú với môn học.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng và vận dụng mô hình tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm trong dạy học môn Công nghệ lớp 10 tại trường THPT Lê Quý Đôn, tỉnh Long An, nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực công nghệ cho học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng dạy học Công nghệ tại một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Long An và thực nghiệm các phương pháp dạy học trải nghiệm tại trường THPT Lê Quý Đôn trong năm học 2018-2019.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực, góp phần thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các bên liên quan áp dụng hiệu quả hoạt động học tập trải nghiệm trong dạy học Công nghệ THPT, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục và đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết học tập trải nghiệm nổi bật, trong đó có mô hình học tập trải nghiệm của John Dewey và David Kolb. John Dewey nhấn mạnh học tập là quá trình tích lũy kinh nghiệm thông qua hoạt động thực tiễn, giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và khả năng vận dụng kiến thức. Mô hình của Dewey gồm các bước: quan sát điều kiện, hình thành kiến thức, đánh giá và áp dụng vào hoạt động tiếp theo.

David Kolb phát triển mô hình học tập trải nghiệm gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, trừu tượng hóa khái niệm và thử nghiệm tích cực. Mô hình này giúp thiết kế các hoạt động học tập đa dạng, phù hợp với phong cách học tập của từng học sinh, từ đó nâng cao hiệu quả tiếp thu và vận dụng kiến thức.

Ngoài ra, nghiên cứu còn tham khảo các khái niệm về tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm trong trường THPT, bao gồm các hình thức trải nghiệm trong lớp học, ngoài lớp học và thực tế xã hội. Các hoạt động này nhằm phát triển phẩm chất, năng lực thực tiễn và kỹ năng giải quyết vấn đề cho học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Về lý luận, tác giả phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa các tài liệu, công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến dạy học trải nghiệm và tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm trong trường THPT.

Về thực tiễn, nghiên cứu tiến hành khảo sát thực trạng dạy học môn Công nghệ tại tỉnh Long An bằng bảng hỏi và phỏng vấn sâu với 120 giáo viên và 300 học sinh tại các trường THPT trên địa bàn. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường và đối tượng nghiên cứu.

Nghiên cứu thực nghiệm sư phạm được tiến hành tại trường THPT Lê Quý Đôn với cỡ mẫu 60 học sinh lớp 10, chia thành nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng. Nhóm thực nghiệm được áp dụng các phương pháp dạy học trải nghiệm theo kế hoạch tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm do tác giả đề xuất. Quá trình thực nghiệm kéo dài 4 tháng trong năm học 2018-2019.

Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và phân tích so sánh tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình nhằm đánh giá hiệu quả của các biện pháp tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm. Kết quả được trình bày qua bảng biểu và biểu đồ minh họa để làm rõ sự khác biệt giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm của giáo viên Công nghệ tại Long An: Khoảng 75% giáo viên thường xuyên dạy theo kế hoạch bài học truyền thống, chỉ khoảng 30% tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học sinh. Trong đó, 65% giáo viên cho biết thiếu thời gian và tài liệu hướng dẫn là nguyên nhân chính hạn chế tổ chức hoạt động trải nghiệm.

  2. Thái độ và nhu cầu của học sinh đối với học tập trải nghiệm: 82% học sinh mong muốn được học môn Công nghệ thông qua các hoạt động trải nghiệm để dễ tiếp cận và vận dụng kiến thức vào thực tế. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 40% học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm trong quá trình học tập.

  3. Hiệu quả của phương pháp dạy học trải nghiệm trong thực nghiệm sư phạm: Nhóm học sinh thực nghiệm đạt điểm trung bình môn Công nghệ cao hơn nhóm đối chứng 15%, với tỷ lệ học sinh đạt điểm giỏi tăng từ 20% lên 38%. Kỹ năng thực hành và giải quyết vấn đề của học sinh nhóm thực nghiệm cũng được đánh giá cao hơn 25% so với nhóm đối chứng.

  4. Phương pháp tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm hiệu quả: Việc áp dụng quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm theo mô hình Kolb, kết hợp các hình thức trải nghiệm trong và ngoài lớp học, giúp học sinh phát triển toàn diện về kiến thức, kỹ năng và thái độ. Các hoạt động như thí nghiệm thực hành, dự án nhóm, tham quan thực tế được đánh giá là có tác động tích cực nhất.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm trong dạy học môn Công nghệ tại tỉnh Long An còn nhiều hạn chế do giáo viên chủ yếu tập trung truyền đạt lý thuyết, thiếu thời gian và tài liệu hỗ trợ. Điều này phù hợp với nhận định của nhiều nghiên cứu trong nước và quốc tế về khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học.

Việc học sinh mong muốn được học tập trải nghiệm cao chứng tỏ nhu cầu thực tiễn và hứng thú học tập của học sinh với phương pháp này. Kết quả thực nghiệm sư phạm khẳng định hiệu quả của phương pháp dạy học trải nghiệm trong nâng cao kết quả học tập và phát triển năng lực công nghệ cho học sinh.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, nghiên cứu này bổ sung thêm bằng chứng thực tiễn tại địa phương, đồng thời đề xuất quy trình tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm phù hợp với điều kiện thực tế của trường THPT Lê Quý Đôn và tỉnh Long An. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình và tỷ lệ học sinh đạt điểm giỏi giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng, cũng như bảng thống kê mức độ thường xuyên tổ chức hoạt động trải nghiệm của giáo viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và phổ biến tài liệu hướng dẫn tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm: Cần biên soạn bộ tài liệu chi tiết, phù hợp với chương trình Công nghệ THPT, giúp giáo viên dễ dàng áp dụng các phương pháp dạy học trải nghiệm. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Long An phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho giáo viên Công nghệ: Đào tạo chuyên sâu về phương pháp dạy học trải nghiệm, kỹ năng thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên. Mục tiêu đạt 80% giáo viên Công nghệ được tập huấn trong vòng 1 năm, do Trung tâm bồi dưỡng giáo viên tỉnh Long An thực hiện.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị thực hành: Trang bị phòng thí nghiệm, dụng cụ thực hành và công nghệ hỗ trợ để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động trải nghiệm. Kế hoạch đầu tư trong 2 năm, do các trường THPT phối hợp với địa phương và các nhà tài trợ triển khai.

  4. Xây dựng mô hình tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm tích hợp trong chương trình môn Công nghệ: Thiết kế các bài học, dự án trải nghiệm gắn liền với thực tiễn địa phương, khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động ngoài lớp học. Thời gian triển khai thí điểm trong 1 năm tại trường THPT Lê Quý Đôn, sau đó nhân rộng ra các trường khác.

  5. Tăng cường đánh giá và phản hồi kết quả học tập trải nghiệm: Áp dụng các công cụ đánh giá năng lực thực hành, kỹ năng giải quyết vấn đề và thái độ học tập để điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp. Thực hiện liên tục trong quá trình dạy học, do giáo viên chủ nhiệm và tổ bộ môn phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên môn Công nghệ THPT: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và phương pháp tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm, giúp giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn Sở Giáo dục và Đào tạo: Tài liệu hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và phát triển chương trình giáo dục theo hướng đổi mới, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

  3. Sinh viên, học viên cao học ngành Sư phạm Công nghệ và các ngành liên quan: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết học tập trải nghiệm, phương pháp nghiên cứu và thực nghiệm sư phạm trong lĩnh vực giáo dục công nghệ.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và phát triển chương trình đào tạo: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và mô hình tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm phù hợp với điều kiện địa phương, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Học tập trải nghiệm là gì và tại sao quan trọng trong dạy học Công nghệ?
    Học tập trải nghiệm là quá trình học thông qua tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn, giúp học sinh phát triển kỹ năng, tư duy phản biện và khả năng vận dụng kiến thức. Trong môn Công nghệ, phương pháp này giúp học sinh hiểu sâu và áp dụng kiến thức vào thực tế, nâng cao hiệu quả học tập.

  2. Phương pháp tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm được áp dụng như thế nào tại trường THPT Lê Quý Đôn?
    Tại trường, các hoạt động trải nghiệm được tổ chức theo quy trình gồm: chuẩn bị nội dung, hướng dẫn thực hiện, quan sát và phản hồi, đánh giá kết quả. Các hình thức bao gồm thí nghiệm thực hành, dự án nhóm, tham quan thực tế, giúp học sinh phát triển toàn diện.

  3. Những khó khăn chính khi tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm là gì?
    Khó khăn gồm thiếu thời gian trong chương trình học, thiếu tài liệu hướng dẫn và thiết bị thực hành, cũng như hạn chế về năng lực tổ chức của giáo viên. Ngoài ra, sự chưa quen với phương pháp mới cũng ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của hoạt động học tập trải nghiệm?
    Hiệu quả được đánh giá qua kết quả học tập, kỹ năng thực hành, thái độ và sự hứng thú của học sinh. Các công cụ đánh giá bao gồm bài kiểm tra thực hành, quan sát quá trình học tập, phỏng vấn và bảng hỏi phản hồi từ học sinh.

  5. Hoạt động học tập trải nghiệm có thể áp dụng cho các môn học khác không?
    Có, phương pháp học tập trải nghiệm phù hợp với nhiều môn học, đặc biệt là các môn thực hành và kỹ thuật. Việc áp dụng giúp học sinh phát triển kỹ năng thực tiễn và tư duy sáng tạo, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm trong dạy học môn Công nghệ THPT tại tỉnh Long An còn nhiều hạn chế, chủ yếu do thiếu thời gian, tài liệu và thiết bị hỗ trợ.
  • Việc áp dụng phương pháp dạy học trải nghiệm theo mô hình Kolb tại trường THPT Lê Quý Đôn đã nâng cao hiệu quả học tập, phát triển kỹ năng và thái độ tích cực của học sinh.
  • Luận văn đề xuất quy trình tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm phù hợp với điều kiện thực tế, đồng thời kiến nghị các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng dạy học Công nghệ.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai nhân rộng mô hình, tổ chức tập huấn giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất, nhằm đảm bảo sự bền vững và hiệu quả của hoạt động học tập trải nghiệm trong giáo dục phổ thông.

Mời các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và nhà nghiên cứu tiếp tục ứng dụng và phát triển các giải pháp này để nâng cao chất lượng dạy học Công nghệ và góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương và đất nước.