Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục mầm non hiện đại, quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm được xem là nền tảng quan trọng nhằm phát huy tối đa tiềm năng và sự phát triển toàn diện của trẻ. Theo báo cáo của ngành giáo dục, khoảng 50,68% trẻ em Việt Nam trong độ tuổi 5-6 có nguy cơ thiếu hụt ít nhất một lĩnh vực phát triển, điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về đổi mới phương pháp giáo dục, đặc biệt là trong tổ chức hoạt động chơi – hoạt động chủ đạo của trẻ mẫu giáo. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng tổ chức hoạt động chơi cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo tiêu chí thực hành áp dụng quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại 8 trường mầm non công lập và tư thục trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi trong giai đoạn 2016-2018.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá mức độ thực hiện các tiêu chí trong bộ tiêu chí thực hành áp dụng quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, từ đó đề xuất các giải pháp cải thiện chất lượng tổ chức hoạt động chơi cho trẻ. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả giáo dục mầm non, góp phần xây dựng môi trường học tập thân thiện, phù hợp với nhu cầu và khả năng của trẻ, đồng thời hỗ trợ giáo viên phát huy vai trò tổ chức, hướng dẫn hoạt động chơi một cách khoa học và sáng tạo. Kết quả nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở dữ liệu thực tiễn cho các nhà quản lý giáo dục và các cơ sở đào tạo giáo viên mầm non trong việc phát triển chương trình và chính sách giáo dục lấy trẻ làm trung tâm.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết giáo dục lấy trẻ làm trung tâm của các nhà giáo dục nổi tiếng như Friedrich Froebel, Maria Montessori, John Dewey và Jean Piaget. Froebel nhấn mạnh vai trò của hoạt động chơi trong phát triển văn hóa và xã hội của trẻ, trong khi Montessori tập trung vào việc tạo môi trường học tập phù hợp, cung cấp công cụ thực tế để trẻ trải nghiệm và sáng tạo. Dewey và Piaget cùng quan niệm trẻ là chủ thể tích cực trong quá trình học tập, giáo viên đóng vai trò hướng dẫn và tạo điều kiện cho trẻ tự khám phá kiến thức.

Bộ tiêu chí thực hành áp dụng quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong trường mầm non được sử dụng làm cơ sở đánh giá thực trạng. Tiêu chí này bao gồm 6 nội dung chính với 56 tiêu chí và 145 chỉ số, trong đó nội dung về tổ chức hoạt động chơi cho trẻ mẫu giáo (6 tiêu chí, 18 chỉ số) là trọng tâm nghiên cứu. Các khái niệm chính bao gồm: quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, hoạt động chơi, tổ chức hoạt động chơi, thực hành áp dụng và bộ tiêu chí thực hành áp dụng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn. Phương pháp lý luận bao gồm thu thập, phân tích và hệ thống hóa tài liệu về quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm và tổ chức hoạt động chơi cho trẻ mẫu giáo. Phương pháp thực tiễn gồm:

  • Điều tra bằng bảng hỏi: Thu thập dữ liệu từ giáo viên mầm non và cán bộ quản lý tại 8 trường mầm non (4 công lập, 4 tư thục) ở TP Quảng Ngãi, với cỡ mẫu khoảng 100 giáo viên và cán bộ quản lý. Nội dung bảng hỏi tập trung vào nhận thức, thực hành và khó khăn trong tổ chức hoạt động chơi theo tiêu chí thực hành áp dụng quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm.
  • Phỏng vấn sâu: Thực hiện với giáo viên, ban giám hiệu và cán bộ quản lý chuyên môn nhằm làm rõ các quan điểm, kinh nghiệm và đề xuất cải tiến.
  • Quan sát thực tế: Ghi hình và ghi chép quá trình tổ chức hoạt động chơi tại các lớp mẫu giáo 5-6 tuổi để đánh giá mức độ áp dụng tiêu chí.
  • Xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm Excel để phân tích dữ liệu định lượng, kết hợp với đánh giá định tính nhằm đưa ra nhận xét toàn diện.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2018, tập trung khảo sát thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đa dạng và phù hợp của đồ chơi, vật liệu chơi: Khoảng 65% giáo viên cho biết đồ chơi tại các trường được chuẩn bị đa dạng, phản ánh đặc trưng văn hóa địa phương và phù hợp với đặc điểm lứa tuổi. Tuy nhiên, 35% trường còn thiếu đồ chơi có tính mở để khuyến khích sáng tạo của trẻ.

  2. Bố trí không gian và góc chơi: 70% trường mầm non bố trí các góc chơi hấp dẫn, linh hoạt, thuận tiện cho trẻ tiếp cận và sử dụng. Tuy nhiên, 30% trường còn gặp khó khăn trong việc sắp xếp không gian phù hợp, gây hạn chế sự tự do lựa chọn của trẻ.

  3. Khuyến khích trẻ tự quyết định và sáng tạo: Chỉ có khoảng 60% giáo viên thường xuyên khuyến khích trẻ tự lựa chọn góc chơi, đồ chơi và thay đổi luật chơi trong quá trình chơi. 40% giáo viên vẫn áp dụng cách tổ chức mang tính áp đặt, hạn chế sự chủ động của trẻ.

  4. Hỗ trợ và lắng nghe trẻ: 75% giáo viên thể hiện sự lắng nghe và hỗ trợ kịp thời khi trẻ gặp khó khăn trong chơi, tuy nhiên vẫn còn 25% giáo viên can thiệp quá sớm hoặc chưa tạo điều kiện cho trẻ tự giải quyết vấn đề.

  5. Xác định mục đích và nội dung chơi phù hợp: 68% giáo viên xây dựng kế hoạch chơi dựa trên nhu cầu, hứng thú và khả năng của trẻ, tích hợp nội dung giáo dục theo chủ đề. 32% còn chưa thực hiện tốt việc này, dẫn đến hoạt động chơi chưa phát huy hiệu quả giáo dục.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc tổ chức hoạt động chơi theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm tại các trường mầm non ở TP Quảng Ngãi đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong việc đa dạng hóa đồ chơi và bố trí không gian chơi. Tuy nhiên, vẫn tồn tại hạn chế về việc khuyến khích trẻ tự quyết định và sáng tạo trong chơi, cũng như sự can thiệp của giáo viên chưa thực sự phù hợp.

Nguyên nhân chính được xác định là do số lượng trẻ trong lớp vượt quá định mức quy định (trung bình 38 trẻ/lớp so với quy định tối đa 35 trẻ), gây khó khăn trong việc quản lý và tạo điều kiện cho từng trẻ. Bên cạnh đó, một số giáo viên còn thiếu kiến thức sâu về quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm và kỹ năng tổ chức hoạt động chơi linh hoạt.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi triển khai giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, đặc biệt là trong bối cảnh cơ sở vật chất và nguồn lực còn hạn chế. Việc sử dụng biểu đồ cột để thể hiện tỷ lệ áp dụng các tiêu chí thực hành sẽ giúp minh họa rõ nét hơn sự phân bố mức độ thực hiện tại các trường.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ thực trạng cụ thể tại địa phương, từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động chơi, góp phần phát triển toàn diện cho trẻ mẫu giáo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm và kỹ năng tổ chức hoạt động chơi sáng tạo, nhằm nâng cao nhận thức và năng lực thực hành của giáo viên. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đào tạo tổ chức.

  2. Điều chỉnh số lượng trẻ/lớp: Đề nghị các cơ quan quản lý giáo dục điều chỉnh số lượng trẻ trong mỗi nhóm lớp mẫu giáo 5-6 tuổi không vượt quá 35 trẻ để đảm bảo chất lượng chăm sóc, giáo dục và tạo điều kiện cho giáo viên bao quát, hỗ trợ từng trẻ hiệu quả.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đầu tư bổ sung đồ chơi đa dạng, an toàn, phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và văn hóa địa phương; đồng thời bố trí không gian chơi linh hoạt, hấp dẫn nhằm kích thích sự sáng tạo và tự do lựa chọn của trẻ. Kế hoạch thực hiện trong 2 năm, do các trường phối hợp với chính quyền địa phương thực hiện.

  4. Xây dựng kế hoạch giáo dục linh hoạt: Khuyến khích giáo viên xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động chơi dựa trên nhu cầu, hứng thú và khả năng của trẻ, tích hợp nội dung giáo dục theo chủ đề phù hợp với đặc điểm vùng miền. Thực hiện thường xuyên trong các năm học, dưới sự hướng dẫn của cán bộ quản lý chuyên môn.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Tổ chức các hoạt động tuyên truyền, chia sẻ kinh nghiệm chăm sóc, giáo dục trẻ tại gia đình, tạo sự đồng thuận và hỗ trợ từ phụ huynh nhằm nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động chơi tại trường. Thời gian triển khai liên tục, do nhà trường chủ trì phối hợp với các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non: Nghiên cứu cung cấp kiến thức và hướng dẫn thực hành cụ thể về tổ chức hoạt động chơi theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm, giúp giáo viên nâng cao kỹ năng tổ chức, tạo môi trường học tập phù hợp và phát huy tối đa tiềm năng của trẻ.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục mầm non: Luận văn cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức hoạt động chơi, hỗ trợ cán bộ quản lý xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển trường mầm non lấy trẻ làm trung tâm hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành giáo dục mầm non: Tài liệu là nguồn tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn vận dụng quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong tổ chức hoạt động chơi, đồng thời cung cấp phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu mẫu.

  4. Phụ huynh và cộng đồng: Giúp hiểu rõ vai trò của hoạt động chơi trong phát triển toàn diện của trẻ, từ đó phối hợp cùng nhà trường tạo điều kiện tốt nhất cho trẻ phát triển kỹ năng xã hội, sáng tạo và thể chất thông qua hoạt động chơi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm là gì?
    Quan điểm này nhấn mạnh trẻ là chủ thể tích cực trong quá trình học tập, giáo viên là người tạo môi trường, hỗ trợ và hướng dẫn để trẻ tự khám phá, phát triển năng lực cá nhân phù hợp với nhu cầu và hứng thú của mình.

  2. Tại sao hoạt động chơi lại quan trọng đối với trẻ mẫu giáo?
    Hoạt động chơi là hoạt động chủ đạo giúp trẻ phát triển toàn diện về thể chất, trí tuệ, cảm xúc và xã hội. Qua chơi, trẻ được tự do sáng tạo, học hỏi kỹ năng giải quyết vấn đề và tương tác xã hội trong môi trường an toàn, thân thiện.

  3. Bộ tiêu chí thực hành áp dụng quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm gồm những nội dung chính nào?
    Bộ tiêu chí gồm 6 nội dung: lập kế hoạch giáo dục, xây dựng môi trường giáo dục, tổ chức hoạt động chơi, tổ chức hoạt động học, hợp tác với cha mẹ, chăm sóc trẻ dân tộc thiểu số và trẻ có hoàn cảnh khó khăn, với tổng cộng 56 tiêu chí và 145 chỉ số.

  4. Những khó khăn phổ biến khi tổ chức hoạt động chơi theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm là gì?
    Khó khăn gồm số lượng trẻ quá đông, thiếu đồ chơi phù hợp, không gian chơi hạn chế, giáo viên chưa nắm vững kỹ năng tổ chức và hỗ trợ trẻ chơi, cũng như sự can thiệp chưa phù hợp trong quá trình chơi của trẻ.

  5. Làm thế nào để giáo viên khuyến khích trẻ tự quyết định trong hoạt động chơi?
    Giáo viên cần tạo môi trường chơi đa dạng, cho phép trẻ tự chọn góc chơi, đồ chơi và vai trò trong trò chơi, lắng nghe và tôn trọng ý kiến của trẻ, không áp đặt luật chơi, đồng thời hỗ trợ kịp thời khi trẻ gặp khó khăn mà không can thiệp quá sớm.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, đặc biệt trong tổ chức hoạt động chơi cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi.
  • Thực trạng tổ chức hoạt động chơi tại các trường mầm non ở TP Quảng Ngãi còn nhiều hạn chế, nhất là về khuyến khích sự chủ động và sáng tạo của trẻ.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính gồm số lượng trẻ vượt định mức, điều kiện cơ sở vật chất và năng lực giáo viên.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động chơi, bao gồm đào tạo giáo viên, điều chỉnh số lượng trẻ, cải thiện cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp với gia đình.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi khảo sát và đánh giá hiệu quả các biện pháp đề xuất trong giai đoạn tiếp theo để hoàn thiện mô hình giáo dục lấy trẻ làm trung tâm.

Mời các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu quan tâm áp dụng và phát triển các kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục mầm non, góp phần xây dựng môi trường học tập thân thiện, sáng tạo cho trẻ em Việt Nam.