Tổng quan nghiên cứu

Khả năng tưởng tượng sáng tạo của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển toàn diện của trẻ, đặc biệt trong hoạt động kể chuyện – một hoạt động được trẻ rất yêu thích và diễn ra thường xuyên tại các trường mầm non. Tại thị xã Dĩ An, tỉnh Bình Dương – một vùng kinh tế trọng điểm phía Nam với sự phát triển nhanh chóng về công nghiệp và dân cư, nhu cầu giáo dục mầm non ngày càng tăng cao. Theo thống kê, mỗi lớp mẫu giáo lớn tại đây có sĩ số dao động từ 45-50 trẻ, tạo nên môi trường đa dạng và phong phú cho hoạt động giáo dục. Tuy nhiên, thực trạng phát triển khả năng tưởng tượng sáng tạo của trẻ trong hoạt động kể chuyện vẫn còn nhiều hạn chế do phương pháp tổ chức và áp lực công việc của giáo viên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng khả năng tưởng tượng sáng tạo của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động kể chuyện tại một số trường mầm non ở thị xã Dĩ An, đồng thời đề xuất và thử nghiệm các biện pháp phát triển khả năng này. Nghiên cứu tập trung vào 120 trẻ thuộc bốn lớp mẫu giáo lớn tại các trường Mầm non Hoa Hồng 1, Hoa Hồng 6, Võ Thị Sáu và Mẫu giáo Anh Đào. Thời gian nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2012-2013, với phạm vi địa lý cụ thể tại thị xã Dĩ An, tỉnh Bình Dương.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mầm non, phát triển năng lực tưởng tượng sáng tạo – một trong những phẩm chất cần thiết cho sự phát triển trí tuệ và nhân cách của trẻ. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục, giáo viên mầm non trong việc xây dựng chương trình, phương pháp giảng dạy phù hợp, đồng thời hỗ trợ phụ huynh trong việc đồng hành phát triển khả năng sáng tạo cho con em mình.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết tâm lý học và giáo dục về tưởng tượng sáng tạo và hoạt động kể chuyện của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết tưởng tượng sáng tạo của L. Vygotsky: Tưởng tượng sáng tạo là quá trình xây dựng hình ảnh mới độc đáo chưa có trong kinh nghiệm cá nhân và xã hội, đóng vai trò trung tâm trong hoạt động sáng tạo. Vygotsky nhấn mạnh vai trò của ngôn ngữ và tương tác xã hội trong phát triển tưởng tượng sáng tạo, đặc biệt qua các hoạt động vui chơi và kể chuyện.

  2. Mô hình phát triển ngôn ngữ và tư duy của Piaget: Tư duy và ngôn ngữ phát triển song song, hỗ trợ lẫn nhau trong việc hình thành khả năng tưởng tượng sáng tạo. Trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi bắt đầu phát triển tư duy logic và khả năng liên kết các sự kiện trong câu chuyện, từ đó tạo ra các sản phẩm kể chuyện sáng tạo.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu bao gồm: tưởng tượng, tưởng tượng sáng tạo, hoạt động kể chuyện, biện pháp phát triển khả năng tưởng tượng sáng tạo, vốn biểu tượng, cảm thụ văn học, và ngôn ngữ mạch lạc.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu tài liệu, khảo sát thực trạng và thực nghiệm biện pháp phát triển khả năng tưởng tượng sáng tạo.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ 120 trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi tại bốn lớp thuộc các trường mầm non Hoa Hồng 1, Hoa Hồng 6, Võ Thị Sáu và Mẫu giáo Anh Đào, thị xã Dĩ An, tỉnh Bình Dương. Ngoài ra, khảo sát ý kiến của giáo viên phụ trách các lớp này thông qua bảng hỏi.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn ngẫu nhiên từ các trường mầm non công lập và dân lập có cơ sở vật chất và đội ngũ giáo viên đạt chuẩn, nhằm đảm bảo tính đại diện và khách quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng quan sát trực tiếp, điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu với giáo viên và thực nghiệm các biện pháp phát triển khả năng tưởng tượng sáng tạo. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS để phân tích thống kê mô tả và kiểm định các giả thuyết nghiên cứu.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2012-2013, gồm các giai đoạn: thu thập tài liệu và xây dựng cơ sở lý luận (3 tháng), khảo sát thực trạng (4 tháng), thực nghiệm biện pháp (5 tháng), tổng hợp và báo cáo kết quả (2 tháng).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng khả năng tưởng tượng sáng tạo của trẻ trong hoạt động kể chuyện còn hạn chế: Qua khảo sát 120 trẻ, chỉ khoảng 35% trẻ đạt mức độ cao về khả năng thay đổi tên câu chuyện và tình tiết kết thúc sáng tạo. Khoảng 50% trẻ sử dụng ngôn ngữ độc lập nhưng chưa mạch lạc, còn lại 15% chủ yếu kể lại nguyên mẫu câu chuyện.

  2. Vốn biểu tượng và vốn từ ngữ của trẻ chưa phong phú: 60% trẻ có vốn từ hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng liên kết các nhân vật và tình tiết trong câu chuyện. Điều này làm giảm tính logic và mạch lạc của câu chuyện kể.

  3. Ảnh hưởng của phương pháp tổ chức hoạt động kể chuyện: 70% giáo viên cho biết áp lực công việc và thiếu thời gian khiến hoạt động kể chuyện thường mang tính khuôn mẫu, ít khuyến khích sáng tạo của trẻ. Chỉ 40% giáo viên thường xuyên sử dụng các hình thức kể chuyện sáng tạo như kể chuyện theo tranh, đồ chơi hoặc kể chuyện sáng tạo nối tiếp.

  4. Hiệu quả bước đầu của các biện pháp phát triển khả năng tưởng tượng sáng tạo: Thực nghiệm với 30 trẻ trong 3 tháng cho thấy, sau khi áp dụng các biện pháp như làm phong phú vốn biểu tượng, sử dụng chuyện mẫu, tổ chức đàm thoại và bồi dưỡng chuyên đề cho giáo viên, tỷ lệ trẻ đạt mức độ cao về tưởng tượng sáng tạo tăng lên 65%, so với 35% trước thực nghiệm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy khả năng tưởng tượng sáng tạo của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động kể chuyện tại thị xã Dĩ An còn nhiều hạn chế, chủ yếu do vốn từ và vốn biểu tượng chưa phong phú, cùng với phương pháp tổ chức hoạt động kể chuyện chưa thực sự linh hoạt và sáng tạo. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của vốn biểu tượng và ngôn ngữ trong phát triển tưởng tượng sáng tạo.

Việc áp dụng các biện pháp phát triển khả năng tưởng tượng sáng tạo đã mang lại hiệu quả tích cực, thể hiện qua sự gia tăng tỷ lệ trẻ có khả năng thay đổi tên, tình tiết câu chuyện và sử dụng ngôn ngữ mạch lạc hơn. Kết quả này khẳng định vai trò quan trọng của việc làm phong phú vốn biểu tượng, tổ chức đàm thoại, sử dụng chuyện mẫu và bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên trong việc nâng cao năng lực sáng tạo của trẻ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ trẻ đạt mức độ cao, trung bình và thấp về từng biểu hiện tưởng tượng sáng tạo trước và sau thực nghiệm, giúp minh họa rõ nét sự cải thiện về chất lượng hoạt động kể chuyện sáng tạo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường làm phong phú vốn biểu tượng cho trẻ: Giáo viên cần thường xuyên tổ chức các hoạt động đàm thoại, trò chuyện, tri giác về đồ dùng, đồ chơi, nhân vật và sự kiện xung quanh trẻ nhằm mở rộng vốn biểu tượng. Mục tiêu nâng tỷ lệ trẻ có vốn biểu tượng phong phú lên trên 70% trong vòng 1 năm học. Chủ thể thực hiện: giáo viên mầm non phối hợp phụ huynh.

  2. Sử dụng kết hợp các hình thức kể chuyện sáng tạo: Áp dụng kể chuyện theo tranh, đồ chơi, kể chuyện sáng tạo nối tiếp, kể chuyện theo chủ đề nhằm kích thích khả năng tưởng tượng sáng tạo của trẻ. Mục tiêu tăng tỷ lệ trẻ kể chuyện sáng tạo đạt mức cao lên 60% trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: giáo viên mầm non.

  3. Tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên đề cho giáo viên: Định kỳ tổ chức tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng tổ chức hoạt động kể chuyện sáng tạo, phương pháp đánh giá và khích lệ trẻ. Mục tiêu 100% giáo viên mầm non tại địa phương được đào tạo trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục thị xã Dĩ An phối hợp các trường đại học sư phạm.

  4. Xây dựng môi trường học tập kích thích sáng tạo: Cải thiện cơ sở vật chất, tạo không gian sinh động, trang bị đồ dùng, đồ chơi đa dạng phục vụ hoạt động kể chuyện sáng tạo. Mục tiêu hoàn thiện môi trường học tập tại 80% trường mầm non trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường, Sở Giáo dục và Đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non: Nắm bắt các biện pháp phát triển khả năng tưởng tượng sáng tạo trong hoạt động kể chuyện, áp dụng vào thực tiễn giảng dạy để nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên, đồng thời cải thiện môi trường giáo dục mầm non.

  3. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò của tưởng tượng sáng tạo và hoạt động kể chuyện trong phát triển toàn diện của trẻ, từ đó phối hợp cùng nhà trường hỗ trợ con em mình.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Giáo dục Mầm non và Tâm lý học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao khả năng tưởng tượng sáng tạo của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi quan trọng?
    Khả năng này giúp trẻ phát triển tư duy linh hoạt, ngôn ngữ mạch lạc và kỹ năng giải quyết vấn đề, là nền tảng cho sự phát triển trí tuệ và nhân cách sau này.

  2. Hoạt động kể chuyện có vai trò gì trong phát triển tưởng tượng sáng tạo?
    Kể chuyện kích thích trẻ sử dụng vốn biểu tượng, liên kết các sự kiện và nhân vật, từ đó tạo ra các câu chuyện mới mẻ, phát triển khả năng sáng tạo và ngôn ngữ.

  3. Những biện pháp nào hiệu quả để phát triển khả năng tưởng tượng sáng tạo cho trẻ?
    Làm phong phú vốn biểu tượng, sử dụng các hình thức kể chuyện sáng tạo, tổ chức đàm thoại và bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên là những biện pháp đã được chứng minh hiệu quả.

  4. Làm thế nào để giáo viên đánh giá khả năng tưởng tượng sáng tạo của trẻ?
    Có thể sử dụng thang đánh giá dựa trên các biểu hiện như thay đổi tên câu chuyện, tình tiết, ngôn ngữ kể, liên kết nhân vật và sử dụng đồ dùng trực quan trong kể chuyện.

  5. Phụ huynh có thể hỗ trợ phát triển khả năng tưởng tượng sáng tạo của trẻ như thế nào?
    Phụ huynh nên tạo môi trường gia đình giàu trải nghiệm, khuyến khích trẻ kể chuyện, đọc sách và tham gia các hoạt động sáng tạo cùng con để phát huy trí tưởng tượng.

Kết luận

  • Khả năng tưởng tượng sáng tạo của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động kể chuyện tại thị xã Dĩ An còn nhiều hạn chế, chủ yếu do vốn biểu tượng và phương pháp tổ chức chưa phù hợp.
  • Các biện pháp làm phong phú vốn biểu tượng, sử dụng chuyện mẫu, tổ chức đàm thoại và bồi dưỡng giáo viên đã mang lại hiệu quả tích cực trong việc nâng cao khả năng tưởng tượng sáng tạo của trẻ.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chương trình và phương pháp giáo dục mầm non nhằm phát triển toàn diện năng lực sáng tạo cho trẻ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể, khả thi với mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục mầm non tại địa phương trong vòng 1-2 năm tới.
  • Kêu gọi các nhà quản lý, giáo viên và phụ huynh phối hợp chặt chẽ để tạo môi trường thuận lợi nhất cho sự phát triển tưởng tượng sáng tạo của trẻ.

Hãy cùng đồng hành để phát triển trí tưởng tượng sáng tạo – chìa khóa mở ra tương lai tươi sáng cho thế hệ trẻ hôm nay!