Tổng quan nghiên cứu

Việc hình thành biểu tượng số lượng (BTSL) cho trẻ 3-4 tuổi trong hoạt động làm quen với toán là một nội dung quan trọng trong giáo dục mầm non, góp phần phát triển tư duy và nhận thức toán học ban đầu cho trẻ. Theo báo cáo khảo sát tại 17 trường mầm non công lập Quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh, có 163 giáo viên mầm non (GVMN) tham gia nghiên cứu thực trạng sử dụng đồ dùng dạy học trực quan (ĐDDHTQ) nhằm hình thành BTSL cho trẻ trong hoạt động làm quen với toán. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá toàn diện thực trạng sử dụng ĐDDHTQ, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng ĐDDHTQ trong việc hình thành BTSL cho trẻ 3-4 tuổi.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường mầm non công lập tại Quận Bình Tân trong năm 2019, với đối tượng chính là giáo viên trực tiếp giảng dạy lớp mẫu giáo 3-4 tuổi. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao chất lượng giáo dục mầm non, đặc biệt là phát triển nhận thức toán học cho trẻ thông qua việc sử dụng ĐDDHTQ phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhận thức của trẻ. Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của ĐDDHTQ trong việc kích thích sự tích cực nhận thức, phát triển tư duy trực quan và hình thành các biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết phát triển nhận thức của Jean Piaget và triết lý giáo dục của John Dewey. Piaget nhấn mạnh vai trò của hoạt động tương tác giữa trẻ và môi trường vật chất, xã hội trong phát triển nhận thức, đặc biệt là giai đoạn tư duy tiền thao tác (2-7 tuổi) khi trẻ hình thành các biểu tượng số lượng thông qua thao tác với đồ vật. Dewey đề cao việc học dựa trên trải nghiệm thực tế, khuyến khích giáo viên tạo môi trường học tập tích cực, giúp trẻ học bằng tất cả các giác quan.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Biểu tượng số lượng: Hình ảnh tâm lý phản ánh quan hệ số lượng và thứ tự các phần tử trong tập hợp.
  • Đồ dùng dạy học trực quan (ĐDDHTQ): Các vật thể, tranh ảnh, mô hình, thiết bị kỹ thuật được sử dụng để minh họa nội dung bài học, giúp trẻ lĩnh hội kiến thức thông qua giác quan.
  • Hoạt động làm quen với toán (HĐLQVT): Hoạt động giúp trẻ nhận biết số lượng, so sánh, đếm và hình thành các biểu tượng toán học sơ đẳng.
  • Phương pháp dạy học trực quan: Phương pháp sử dụng các phương tiện trực quan để giúp trẻ nhận biết và hình thành biểu tượng toán học thông qua quan sát, thao tác và trải nghiệm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Thu thập ý kiến của 163 GVMN tại 17 trường mầm non công lập Quận Bình Tân về nhận thức, thực trạng sử dụng, đánh giá hiệu quả và khó khăn khi sử dụng ĐDDHTQ trong HĐLQVT.
  • Phương pháp quan sát: Quan sát trực tiếp 06 giờ dạy HĐLQVT tại 06 lớp mẫu giáo 3-4 tuổi để đánh giá việc chuẩn bị và sử dụng ĐDDHTQ cũng như mức độ hình thành BTSL của trẻ.
  • Phương pháp phỏng vấn: Phỏng vấn sâu với 03 GVMN và Ban giám hiệu để làm rõ các vấn đề liên quan đến việc sử dụng ĐDDHTQ.
  • Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng phần mềm Microsoft Excel để xử lý số liệu, tính tỷ lệ phần trăm và điểm trung bình nhằm phân tích kết quả khảo sát.

Cỡ mẫu 163 giáo viên được chọn ngẫu nhiên từ 17 trường mầm non công lập, đảm bảo tính đại diện cho thực trạng tại Quận Bình Tân. Phương pháp phân tích dữ liệu chủ yếu là thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và điểm trung bình nhằm đánh giá mức độ nhận thức, thực trạng và hiệu quả sử dụng ĐDDHTQ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về việc sử dụng ĐDDHTQ:
    Khoảng 85% GVMN nhận thức rõ vai trò quan trọng của ĐDDHTQ trong việc hình thành BTSL cho trẻ 3-4 tuổi. Họ đồng thuận rằng ĐDDHTQ giúp trẻ phát triển tư duy trực quan và tăng hứng thú học tập.

  2. Thực trạng sử dụng ĐDDHTQ:
    Tần suất sử dụng ĐDDHTQ trong HĐLQVT được đánh giá ở mức trung bình đến cao, với khoảng 70% giáo viên sử dụng ĐDDHTQ thường xuyên trong các tiết học. Tuy nhiên, đa dạng về loại đồ dùng và hình thức sử dụng còn hạn chế, chỉ khoảng 55% giáo viên sử dụng đa dạng các loại ĐDDHTQ phù hợp với nội dung bài học.

  3. Đánh giá hiệu quả sử dụng ĐDDHTQ:
    Khoảng 75% giáo viên đánh giá việc sử dụng ĐDDHTQ có hiệu quả cao trong việc giúp trẻ nhận biết số lượng, so sánh và đếm trong phạm vi 5. Trẻ thể hiện sự hứng thú, tích cực tham gia và có tiến bộ rõ rệt trong các kỹ năng toán học sơ đẳng.

  4. Khó khăn khi sử dụng ĐDDHTQ:
    Gần 60% giáo viên gặp khó khăn về nguồn lực như thiếu đồ dùng đa dạng, không đủ số lượng cho trẻ. Khoảng 45% giáo viên cho biết còn hạn chế về kỹ năng sử dụng ĐDDHTQ một cách linh hoạt và sáng tạo trong tổ chức hoạt động.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và quan sát cho thấy giáo viên có nhận thức tích cực về vai trò của ĐDDHTQ trong việc hình thành BTSL cho trẻ 3-4 tuổi, phù hợp với quan điểm của Piaget và Dewey về phát triển nhận thức qua trải nghiệm trực quan. Tuy nhiên, thực tế sử dụng ĐDDHTQ còn chưa đa dạng và phong phú, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ sử dụng ĐDDHTQ tại Quận Bình Tân tương đối cao nhưng vẫn cần cải thiện về chất lượng và phương pháp sử dụng.

Việc thiếu đồ dùng đa dạng và kỹ năng sử dụng ĐDDHTQ hạn chế khả năng phát huy tối đa tiềm năng nhận thức của trẻ. Biểu đồ tần suất sử dụng ĐDDHTQ và bảng đánh giá hiệu quả cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa sự đa dạng đồ dùng và mức độ hình thành BTSL của trẻ. Do đó, việc bồi dưỡng kỹ năng cho giáo viên và tăng cường nguồn lực đồ dùng là cần thiết để nâng cao chất lượng giáo dục mầm non.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên
    Tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp dạy học trực quan và kỹ năng sử dụng ĐDDHTQ trong HĐLQVT nhằm nâng cao năng lực chuyên môn của giáo viên. Mục tiêu đạt 90% giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng, do Phòng Giáo dục Quận Bình Tân phối hợp với các trường đại học sư phạm thực hiện.

  2. Đa dạng hóa và bổ sung đồ dùng dạy học trực quan
    Nhà trường cần đầu tư, sưu tầm và tự làm các loại ĐDDHTQ phong phú, phù hợp với nội dung hình thành BTSL cho trẻ 3-4 tuổi. Mỗi lớp cần có đủ đồ dùng cho từng trẻ, đảm bảo an toàn và vệ sinh. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Ban Giám hiệu và giáo viên chủ nhiệm phối hợp thực hiện.

  3. Xây dựng quy trình sử dụng ĐDDHTQ khoa học và linh hoạt
    Giáo viên cần áp dụng quy trình sử dụng ĐDDHTQ theo trình tự từ vật cụ thể đến ký hiệu trừu tượng, kết hợp các phương pháp dạy học tích cực như trò chơi, thực hành để tăng hiệu quả hình thành BTSL. Thời gian áp dụng ngay trong năm học hiện tại.

  4. Đánh giá và phản hồi thường xuyên về hiệu quả sử dụng ĐDDHTQ
    Thiết lập hệ thống đánh giá định kỳ về việc sử dụng ĐDDHTQ và mức độ hình thành BTSL của trẻ để điều chỉnh kịp thời phương pháp và đồ dùng phù hợp. Phòng Giáo dục và Ban Giám hiệu phối hợp thực hiện đánh giá 2 lần/năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non
    Giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng sử dụng ĐDDHTQ trong tổ chức HĐLQVT, từ đó phát triển tư duy toán học cho trẻ 3-4 tuổi hiệu quả hơn.

  2. Ban Giám hiệu các trường mầm non
    Là cơ sở để xây dựng kế hoạch đào tạo, đầu tư trang thiết bị và quản lý chất lượng giáo dục mầm non, đặc biệt trong lĩnh vực phát triển nhận thức toán học.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Giáo dục Mầm non
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phương pháp dạy học trực quan, hình thành biểu tượng số lượng cho trẻ, phục vụ cho các nghiên cứu và luận văn chuyên sâu.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các quận, huyện
    Tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng giáo viên và phát triển cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng giáo dục mầm non trên địa bàn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đồ dùng dạy học trực quan là gì và tại sao quan trọng?
    ĐDDHTQ là các vật thể, tranh ảnh, mô hình giúp trẻ nhận biết kiến thức qua giác quan. Chúng quan trọng vì giúp trẻ phát triển tư duy trực quan, tăng hứng thú và hiệu quả học tập.

  2. Làm thế nào để hình thành biểu tượng số lượng cho trẻ 3-4 tuổi?
    Qua các hoạt động đếm, so sánh, gộp, tách nhóm đối tượng bằng ĐDDHTQ phù hợp, trẻ dần hình thành biểu tượng số lượng thông qua thao tác trực tiếp và trải nghiệm.

  3. Khó khăn phổ biến khi giáo viên sử dụng ĐDDHTQ là gì?
    Thiếu đa dạng đồ dùng, không đủ số lượng, hạn chế kỹ năng sử dụng linh hoạt và sáng tạo là những khó khăn thường gặp, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.

  4. Phương pháp dạy học trực quan áp dụng như thế nào trong thực tế?
    Giáo viên sử dụng ĐDDHTQ để trình bày, quan sát, làm mẫu và hướng dẫn trẻ thực hành, kết hợp với lời nói và trò chơi nhằm kích thích sự tích cực nhận thức của trẻ.

  5. Làm sao để đánh giá hiệu quả việc sử dụng ĐDDHTQ trong hình thành BTSL?
    Qua quan sát mức độ tham gia, khả năng đếm, so sánh, gộp tách nhóm của trẻ trong các hoạt động, kết hợp khảo sát ý kiến giáo viên và phụ huynh để đánh giá toàn diện.

Kết luận

  • ĐDDHTQ đóng vai trò thiết yếu trong việc hình thành biểu tượng số lượng cho trẻ 3-4 tuổi, góp phần phát triển tư duy và nhận thức toán học ban đầu.
  • Giáo viên có nhận thức tích cực về vai trò của ĐDDHTQ nhưng còn hạn chế về đa dạng đồ dùng và kỹ năng sử dụng.
  • Thực trạng sử dụng ĐDDHTQ tại các trường mầm non Quận Bình Tân ở mức trung bình đến cao, nhưng cần cải thiện về chất lượng và phương pháp tổ chức.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ĐDDHTQ bao gồm bồi dưỡng giáo viên, đa dạng hóa đồ dùng, xây dựng quy trình sử dụng khoa học và đánh giá định kỳ.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện hơn các giải pháp phát triển giáo dục mầm non trong lĩnh vực nhận thức toán học.

Hành động tiếp theo: Các trường mầm non và Phòng Giáo dục cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực cho giáo viên nhằm nâng cao chất lượng giáo dục mầm non toàn diện.