Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục và phát triển năng lực tư duy sáng tạo cho học sinh, việc nâng cao khả năng tư duy sáng tạo trong dạy học môn Toán trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo báo cáo của ngành giáo dục, khoảng 70% giáo viên tại một số trường trung học phổ thông ở Hà Nội nhận thức được tầm quan trọng của việc phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh, tuy nhiên chỉ có khoảng 40% học sinh thể hiện được năng lực này một cách hiệu quả trong quá trình học tập. Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh lớp 12 thông qua dạy học chuyên đề ứng dụng đaọ hàm tìm giá trị lớn nhất, nhỏ nhất – một chủ đề trọng tâm trong chương trình Toán phổ thông.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng và thử nghiệm các biện pháp phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh lớp 12, đồng thời đánh giá hiệu quả của các biện pháp này trong thực tiễn giảng dạy tại các trường THPT Mỹ Đình A và THPT Hợp Thanh, huyện Mỹ Đức, Hà Nội trong năm học 2019-2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, góp phần phát triển năng lực tư duy sáng tạo, từ đó nâng cao kết quả học tập và khả năng giải quyết vấn đề của học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về tư duy sáng tạo và lý thuyết về dạy học ứng dụng đaọ hàm trong Toán học. Tư duy sáng tạo được hiểu là quá trình tìm ra cái mới, có tính đột phá và hiệu quả trong giải quyết vấn đề, bao gồm các khái niệm chính như: tư duy mềm dẻo, tư duy trừu tượng, khả năng phát hiện vấn đề mới và khả năng lập luận sáng tạo. Lý thuyết dạy học ứng dụng đaọ hàm tập trung vào việc sử dụng các hàm số để tìm giá trị lớn nhất, nhỏ nhất, qua đó phát triển năng lực giải quyết vấn đề và tư duy phản biện cho học sinh.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: tư duy sáng tạo, đaọ hàm, giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất, phát triển năng lực tư duy, và phương pháp dạy học chuyên đề.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực tiễn tại hai trường THPT Mỹ Đình A và THPT Hợp Thanh, với cỡ mẫu gồm 73 phiếu khảo sát của học sinh lớp 12 và 20 phiếu khảo sát của giáo viên dạy Toán. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện dựa trên sự đồng ý của nhà trường và giáo viên. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích nội dung các câu trả lời khảo sát.

Quá trình nghiên cứu diễn ra trong năm học 2019-2020, bao gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp phát triển tư duy sáng tạo, thử nghiệm biện pháp, thu thập và phân tích dữ liệu, đánh giá hiệu quả và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tư duy sáng tạo: Khoảng 70% giáo viên tham gia khảo sát cho biết họ nhận thức rõ về khái niệm và tầm quan trọng của tư duy sáng tạo trong dạy học môn Toán. Tuy nhiên, chỉ có 30% giáo viên thực sự áp dụng các biện pháp phát triển tư duy sáng tạo trong giảng dạy.

  2. Hiện trạng phát triển tư duy sáng tạo của học sinh: Khoảng 40% học sinh thể hiện khả năng vận dụng tư duy sáng tạo trong giải các bài toán ứng dụng đaọ hàm, trong khi 60% còn lại gặp khó khăn trong việc phát hiện và giải quyết vấn đề mới.

  3. Hiệu quả của biện pháp dạy học chuyên đề: Sau khi áp dụng các biện pháp phát triển tư duy sáng tạo qua chuyên đề ứng dụng đaọ hàm, điểm trung bình bài kiểm tra của học sinh tăng từ khoảng 6,5 lên 7,8, tương đương mức tăng 20%. Tỷ lệ học sinh đạt điểm trên 8 cũng tăng từ 25% lên 45%.

  4. Phản hồi của giáo viên và học sinh: 85% giáo viên và 80% học sinh đánh giá tích cực về tính hiệu quả và sự phù hợp của các biện pháp phát triển tư duy sáng tạo được áp dụng trong quá trình dạy học.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của việc chưa phát triển tốt tư duy sáng tạo ở học sinh chủ yếu do phương pháp dạy học truyền thống, thiếu sự khuyến khích sáng tạo và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo ngành giáo dục về thực trạng dạy học Toán hiện nay. Việc áp dụng chuyên đề ứng dụng đaọ hàm giúp học sinh phát triển tư duy phản biện, khả năng phân tích và tổng hợp thông tin, từ đó nâng cao năng lực giải quyết vấn đề.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình trước và sau khi áp dụng biện pháp, bảng tỷ lệ phần trăm học sinh đạt điểm cao, và biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của giáo viên, học sinh. Những kết quả này khẳng định vai trò quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng chương trình đào tạo giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phát triển tư duy sáng tạo và phương pháp dạy học chuyên đề ứng dụng đaọ hàm cho giáo viên Toán trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Áp dụng phương pháp dạy học tích cực: Khuyến khích giáo viên sử dụng các phương pháp như thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề thực tiễn, và dự án học tập nhằm phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh, áp dụng ngay trong năm học tiếp theo.

  3. Phát triển hệ thống bài tập ứng dụng đaọ hàm: Xây dựng và bổ sung hệ thống bài tập đa dạng, có tính sáng tạo cao phù hợp với trình độ học sinh lớp 12, hoàn thành trong vòng 3 tháng và đưa vào sử dụng tại các trường THPT.

  4. Tăng cường đánh giá năng lực tư duy sáng tạo: Thiết kế các bài kiểm tra đánh giá năng lực tư duy sáng tạo định kỳ, kết hợp với đánh giá thường xuyên để theo dõi sự tiến bộ của học sinh, thực hiện từ học kỳ II năm học hiện tại.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán trung học phổ thông: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp và phương pháp dạy học mới giúp nâng cao năng lực tư duy sáng tạo cho học sinh, hỗ trợ đổi mới phương pháp giảng dạy.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo giáo viên và phát triển chương trình giảng dạy phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện đại.

  3. Sinh viên sư phạm Toán: Là tài liệu tham khảo quý giá trong việc nghiên cứu phương pháp dạy học tích cực và phát triển năng lực tư duy sáng tạo cho học sinh.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực nghiệm về phát triển tư duy sáng tạo trong dạy học môn Toán, mở rộng nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục đổi mới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tư duy sáng tạo là gì trong dạy học Toán?
    Tư duy sáng tạo là quá trình tìm ra các giải pháp mới, hiệu quả và đột phá trong giải quyết các bài toán, giúp học sinh phát triển khả năng phân tích, tổng hợp và vận dụng kiến thức linh hoạt.

  2. Tại sao chọn chuyên đề ứng dụng đaọ hàm để phát triển tư duy sáng tạo?
    Chuyên đề này đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức toán học để tìm giá trị lớn nhất, nhỏ nhất, qua đó rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện và sáng tạo trong giải quyết vấn đề thực tế.

  3. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp khảo sát kết hợp phân tích thống kê mô tả và so sánh tỷ lệ phần trăm, với cỡ mẫu gồm 73 học sinh và 20 giáo viên tại hai trường THPT ở Hà Nội.

  4. Hiệu quả của biện pháp phát triển tư duy sáng tạo được đánh giá như thế nào?
    Sau khi áp dụng biện pháp, điểm trung bình bài kiểm tra tăng 20%, tỷ lệ học sinh đạt điểm cao tăng 20%, đồng thời giáo viên và học sinh đều đánh giá tích cực về hiệu quả của biện pháp.

  5. Làm thế nào để giáo viên có thể áp dụng biện pháp này vào giảng dạy?
    Giáo viên cần được đào tạo bài bản về phương pháp dạy học chuyên đề, sử dụng các bài tập sáng tạo, tổ chức hoạt động nhóm và đánh giá năng lực tư duy sáng tạo định kỳ để nâng cao hiệu quả giảng dạy.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng và thử nghiệm thành công các biện pháp phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh lớp 12 qua chuyên đề ứng dụng đaọ hàm tìm giá trị lớn nhất, nhỏ nhất.
  • Kết quả khảo sát và kiểm tra cho thấy sự cải thiện rõ rệt về năng lực tư duy sáng tạo và kết quả học tập của học sinh.
  • Nghiên cứu góp phần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán, nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực học sinh.
  • Các biện pháp đề xuất có tính khả thi, phù hợp với điều kiện thực tế của các trường THPT tại Hà Nội.
  • Đề nghị các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tiếp tục áp dụng, hoàn thiện và nhân rộng mô hình trong các năm học tiếp theo để phát huy tối đa hiệu quả.

Hãy bắt đầu áp dụng các biện pháp phát triển tư duy sáng tạo ngay hôm nay để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán và phát triển toàn diện năng lực học sinh!