Tổng quan nghiên cứu

Vận tải hành khách bằng đường bộ theo tuyến cố định đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam, chiếm trên 90% tổng khối lượng vận chuyển hành khách và hơn 70% vận chuyển hàng hóa. Tỉnh Quảng Ngãi, với vị trí địa lý chiến lược ở miền Trung, có mạng lưới giao thông đường bộ phát triển với hơn 19.800 xe ô tô, trong đó có 182 xe chạy tuyến cố định, đáp ứng nhu cầu đi lại ngày càng tăng của người dân. Tuy nhiên, hoạt động vận tải này vẫn còn nhiều tồn tại như vi phạm quy định về an toàn giao thông, cạnh tranh không lành mạnh, và quản lý nhà nước chưa đồng bộ.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực hiện pháp luật về vận tải hành khách bằng đường bộ theo tuyến cố định trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi trong giai đoạn 2013-2017. Mục tiêu chính là phân tích thực trạng, đánh giá các yếu tố tác động và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật nhằm đảm bảo chất lượng dịch vụ vận tải và an toàn giao thông. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách pháp luật, góp phần phát triển bền vững lĩnh vực vận tải hành khách đường bộ tại Quảng Ngãi và các địa phương tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình về thực hiện pháp luật, quản lý nhà nước và kinh tế vận tải. Hai khung lý thuyết chính bao gồm:

  • Lý thuyết thực hiện pháp luật: Nhấn mạnh vai trò của các chủ thể trong việc biến quy định pháp luật thành hành vi thực tiễn, bao gồm các hình thức tuân thủ, thi hành, sử dụng và áp dụng pháp luật. Khái niệm này giúp phân tích các chủ thể như Nhà nước, doanh nghiệp, người lái xe và hành khách trong quá trình thực hiện pháp luật vận tải.

  • Mô hình quản lý nhà nước về vận tải hành khách: Tập trung vào chức năng, nhiệm vụ và trách nhiệm của các cơ quan quản lý từ Trung ương đến địa phương trong việc xây dựng, tổ chức thực hiện và giám sát pháp luật vận tải. Mô hình này làm rõ vai trò của Bộ Giao thông vận tải, Sở Giao thông vận tải Quảng Ngãi, lực lượng cảnh sát giao thông và các tổ chức liên quan.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng gồm: giấy phép kinh doanh vận tải (GPKDVT), tuyến cố định, thiết bị giám sát hành trình (TBGSHT), an toàn giao thông (ATGT), và cạnh tranh vận tải.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu, phân tích: Tổng hợp, hệ thống hóa các quy định pháp luật, lý thuyết và các nghiên cứu trước đây về vận tải hành khách bằng đường bộ theo tuyến cố định.

  • Phương pháp thống kê, tổng hợp, so sánh: Thu thập và phân tích số liệu thực tế về phương tiện, hoạt động vận tải, vi phạm pháp luật và công tác quản lý tại Quảng Ngãi từ năm 2013 đến 2017. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các doanh nghiệp, hợp tác xã kinh doanh vận tải tuyến cố định trên địa bàn tỉnh.

  • Phương pháp phân tích, so sánh, tư duy khoa học thực tiễn: Đánh giá kết quả thực hiện pháp luật, so sánh với các địa phương khác và các nghiên cứu tương tự để rút ra nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

  • Phương pháp pháp lịch sử, quy nạp, diễn giải: Giúp làm sáng tỏ nội dung và phạm vi nghiên cứu, đồng thời đánh giá sự phát triển và thay đổi của pháp luật vận tải qua các giai đoạn.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2013 đến 2017, tập trung vào thực trạng và các yếu tố tác động đến việc thực hiện pháp luật vận tải hành khách bằng đường bộ theo tuyến cố định tại tỉnh Quảng Ngãi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ý thức pháp luật của các chủ thể còn hạn chế: Tỷ lệ đơn vị kinh doanh vận tải bố trí người điều hành có năng lực đạt khoảng 70%. Tỷ lệ lái xe chấp hành quy tắc giao thông được cải thiện, tuy nhiên vẫn còn vi phạm như phóng nhanh, vượt ẩu, chở quá số người quy định. Ví dụ vụ tai nạn nghiêm trọng năm 2013 do lái xe chạy quá tốc độ gây chết 12 người. Tình trạng “xe dù”, “bến cóc” vẫn tồn tại, ảnh hưởng đến trật tự và an toàn giao thông.

  2. Cạnh tranh trong lĩnh vực vận tải đường bộ tại Quảng Ngãi rất khốc liệt: Các loại hình vận tải như tuyến cố định, xe buýt, taxi, hợp đồng cạnh tranh gay gắt. Ngoài ra, sự cạnh tranh thiếu lành mạnh từ xe cá nhân hoạt động trái phép làm giảm hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp chính thức. Thị phần vận tải đường bộ chiếm khoảng 93,22% toàn quốc, nhưng đang chịu áp lực cạnh tranh từ vận tải đường sắt và hàng không.

  3. Cơ sở hạ tầng giao thông được đầu tư đồng bộ nhưng chưa đáp ứng kịp tốc độ phát triển: Tổng chiều dài mạng lưới đường bộ Quảng Ngãi hơn 10.000 km, trong đó hơn 45% được nhựa hóa hoặc bê tông hóa. Hệ thống bến xe gồm 5 bến đạt tiêu chuẩn từ loại 1 đến loại 4, đáp ứng nhu cầu vận tải. Tuy nhiên, một số tuyến cao tốc và đường tỉnh chưa hoàn thiện đúng tiến độ, ảnh hưởng đến hiệu quả vận tải và an toàn giao thông.

  4. Quản lý nhà nước về vận tải tại Quảng Ngãi được thực hiện tương đối hiệu quả: Tỷ lệ hồ sơ cấp phù hiệu xe chạy tuyến cố định được giải quyết trong 2 ngày đạt 90%, vượt xa quy định 60 ngày. Các cơ quan chức năng phối hợp chặt chẽ trong thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại hiện tượng quan liêu, trì trệ và chưa đồng bộ trong một số khâu quản lý.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do ý thức pháp luật của một bộ phận chủ thể chưa cao, sự cạnh tranh thiếu lành mạnh và hạn chế trong quản lý nhà nước. So với các tỉnh lân cận như Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi có tỷ lệ phương tiện và cơ sở hạ tầng thấp hơn, ảnh hưởng đến năng lực vận tải và chất lượng dịch vụ. Biểu đồ so sánh tỷ lệ nhựa hóa đường bộ và số lượng xe khách giữa các tỉnh cho thấy Quảng Ngãi cần tăng cường đầu tư hạ tầng và nâng cao năng lực quản lý.

Việc áp dụng công nghệ như thiết bị giám sát hành trình (TBGSHT) đã góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, giảm vi phạm. Tuy nhiên, công tác tuyên truyền, đào tạo và nâng cao nhận thức pháp luật cho lái xe, doanh nghiệp còn hạn chế, cần được đẩy mạnh hơn. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo ngành và các nghiên cứu trước đây, đồng thời cung cấp dữ liệu thực tiễn cụ thể cho việc hoàn thiện chính sách vận tải.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, đào tạo nâng cao ý thức pháp luật cho các chủ thể vận tải: Triển khai các chương trình tập huấn định kỳ cho lái xe, nhân viên phục vụ và người điều hành vận tải nhằm giảm thiểu vi phạm giao thông và nâng cao chất lượng dịch vụ. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Sở Giao thông vận tải phối hợp với Hiệp hội Vận tải ô tô tổ chức.

  2. Hoàn thiện và đồng bộ hệ thống cơ sở hạ tầng giao thông: Đẩy nhanh tiến độ đầu tư nâng cấp các tuyến đường cao tốc, quốc lộ và bến xe khách, đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật và an toàn giao thông. Ưu tiên các dự án trọng điểm trong giai đoạn 2023-2025, do UBND tỉnh và Bộ Giao thông vận tải chủ trì.

  3. Tăng cường quản lý, kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật vận tải: Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra, tuần tra, kiểm soát, xử phạt vi phạm hành chính đối với các hành vi như chạy quá tốc độ, chở quá số người, đón trả khách trái quy định. Xây dựng kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, phối hợp giữa Sở Giao thông vận tải và lực lượng Cảnh sát giao thông.

  4. Khuyến khích ứng dụng công nghệ trong quản lý vận tải: Mở rộng việc sử dụng thiết bị giám sát hành trình, hệ thống quản lý thông tin vận tải trực tuyến để nâng cao minh bạch và hiệu quả quản lý. Thời gian triển khai trong 2 năm, do Bộ Giao thông vận tải và các doanh nghiệp vận tải phối hợp thực hiện.

  5. Xây dựng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp vận tải phát triển bền vững: Hỗ trợ về tài chính, đào tạo nguồn nhân lực, cải thiện môi trường kinh doanh để các doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, đáp ứng yêu cầu thị trường hiện đại. Chính sách cần được hoàn thiện và ban hành trong năm 2024, do UBND tỉnh và các cơ quan liên quan phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về giao thông vận tải: Sở Giao thông vận tải, Bộ Giao thông vận tải và các cơ quan liên quan có thể sử dụng luận văn để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý vận tải hành khách bằng đường bộ theo tuyến cố định.

  2. Doanh nghiệp và hợp tác xã kinh doanh vận tải: Các đơn vị vận tải tuyến cố định có thể tham khảo để hiểu rõ hơn về quy định pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành và cải thiện chất lượng dịch vụ nhằm tăng sức cạnh tranh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Luật, Quản lý công và Giao thông vận tải: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú, giúp nghiên cứu sâu về thực hiện pháp luật và quản lý vận tải hành khách.

  4. Các tổ chức xã hội và hiệp hội vận tải: Có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để phối hợp với cơ quan nhà nước trong công tác tuyên truyền, đào tạo và giám sát hoạt động vận tải, góp phần nâng cao ý thức pháp luật và chất lượng dịch vụ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Pháp luật vận tải hành khách bằng đường bộ theo tuyến cố định gồm những nội dung chính nào?
    Pháp luật bao gồm quy định về điều kiện kinh doanh, tổ chức quản lý hoạt động vận tải, trách nhiệm của các chủ thể, quy định về giá cước, an toàn giao thông và biện pháp xử lý vi phạm. Ví dụ, doanh nghiệp phải có giấy phép kinh doanh vận tải và phương tiện đạt tiêu chuẩn kỹ thuật.

  2. Ý thức pháp luật của các chủ thể ảnh hưởng thế nào đến hoạt động vận tải?
    Ý thức pháp luật cao giúp các chủ thể tự giác tuân thủ quy định, giảm vi phạm và nâng cao chất lượng dịch vụ. Ngược lại, ý thức thấp dẫn đến vi phạm như chở quá số người, phóng nhanh vượt ẩu, gây mất trật tự và an toàn giao thông.

  3. Các cơ quan quản lý nhà nước có vai trò gì trong thực hiện pháp luật vận tải?
    Các cơ quan như Bộ Giao thông vận tải, Sở Giao thông vận tải, lực lượng cảnh sát giao thông có trách nhiệm xây dựng, tổ chức thực hiện, thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm nhằm đảm bảo hoạt động vận tải đúng quy định.

  4. Tình trạng cạnh tranh trong lĩnh vực vận tải đường bộ hiện nay ra sao?
    Cạnh tranh rất khốc liệt giữa các loại hình vận tải như tuyến cố định, xe buýt, taxi, hợp đồng. Ngoài ra còn có cạnh tranh thiếu lành mạnh từ xe cá nhân hoạt động trái phép, gây khó khăn cho doanh nghiệp chính thức.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật vận tải?
    Các giải pháp gồm tăng cường tuyên truyền, đào tạo, hoàn thiện hạ tầng giao thông, nâng cao công tác quản lý, ứng dụng công nghệ và xây dựng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp. Ví dụ, mở rộng sử dụng thiết bị giám sát hành trình giúp kiểm soát vi phạm hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Vận tải hành khách bằng đường bộ theo tuyến cố định tại Quảng Ngãi có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, nhưng còn nhiều tồn tại về ý thức pháp luật và quản lý.
  • Cơ sở hạ tầng giao thông được đầu tư đồng bộ nhưng chưa đáp ứng kịp tốc độ phát triển vận tải và yêu cầu an toàn.
  • Quản lý nhà nước đã có nhiều chuyển biến tích cực, tuy nhiên cần nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao ý thức pháp luật, hoàn thiện hạ tầng, tăng cường quản lý và ứng dụng công nghệ trong vận tải.
  • Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cơ quan, doanh nghiệp và nhà nghiên cứu tham khảo, góp phần phát triển bền vững vận tải hành khách bằng đường bộ theo tuyến cố định tại Quảng Ngãi và các địa phương tương tự.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp vận tải cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật trong lĩnh vực vận tải hành khách bằng đường bộ theo tuyến cố định.