Tổng quan nghiên cứu

Việc thực hiện dân chủ trong hoạt động của các trường trung học phổ thông (THPT) là một nội dung quan trọng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và phát huy quyền làm chủ của các thành viên trong nhà trường. Trên địa bàn huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên, với 3 trường THPT chính gồm Lê Thành Phương, Trần Phú và Võ Thị Sáu, công tác này đã được triển khai từ năm 2019 đến 2024. Huyện Tuy An có đặc điểm kinh tế - xã hội đa dạng, với nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp, ngư nghiệp và các ngành dịch vụ, du lịch phát triển, tạo nên bối cảnh đặc thù cho việc thực hiện dân chủ trong các trường học.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện dân chủ trong hoạt động của các trường THPT trên địa bàn huyện. Nghiên cứu tập trung vào việc xây dựng luận cứ khoa học làm cơ sở cho các kiến nghị chính sách, góp phần phát huy quyền làm chủ của cán bộ quản lý, giáo viên, người lao động và học sinh, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục và uy tín của ngành trên địa bàn.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm khảo sát thực trạng tại 3 trường THPT trên địa bàn huyện Tuy An trong giai đoạn 2019-2024, với sự tham gia của 80 cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên và 160 học sinh khối 10 và 12. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện rõ trong việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục, đồng thời góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của hệ thống giáo dục địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về dân chủ xã hội chủ nghĩa và thực hiện dân chủ trong cơ sở giáo dục. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  1. Lý thuyết dân chủ xã hội chủ nghĩa: Nhấn mạnh quyền làm chủ của nhân dân, trong đó nhà nước và các tổ chức xã hội phải tạo điều kiện để người dân tham gia quản lý và giám sát các hoạt động công cộng. Dân chủ được hiểu là sự kết hợp giữa dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện, nhằm phát huy tối đa quyền lợi và trách nhiệm của các thành viên trong xã hội.

  2. Lý thuyết thực hiện dân chủ trong trường học: Tập trung vào việc phát huy quyền làm chủ của cán bộ quản lý, giáo viên, người lao động, học sinh và phụ huynh trong các hoạt động giáo dục. Lý thuyết này đề cao nguyên tắc công khai, minh bạch, tham gia ý kiến và giám sát trong quản lý nhà trường, đồng thời đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Ban giám hiệu.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: dân chủ trực tiếp, dân chủ đại diện, quy chế dân chủ, quyền làm chủ, giám sát và kiểm tra, quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong nhà trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra xã hội học kết hợp với phân tích định tính và định lượng. Cỡ mẫu gồm 80 cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên và 160 học sinh khối 10 và 12 tại 3 trường THPT trên địa bàn huyện Tuy An. Phương pháp chọn mẫu là ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện và khách quan.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát trực tiếp, bảng hỏi, phỏng vấn sâu và thu thập số liệu từ các báo cáo sơ kết học kỳ, thống kê học sinh, cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên và các văn bản pháp luật liên quan. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng các công cụ thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và sơ đồ hóa kết quả nhằm minh họa trực quan.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến 2024, tập trung vào khảo sát thực trạng, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện dân chủ trong các trường THPT trên địa bàn huyện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tuyên truyền và phổ biến quy chế dân chủ còn hạn chế: Khoảng 52,5% cán bộ, giáo viên, nhân viên cho biết việc phổ biến Nghị định 04/2015 của Chính phủ về thực hiện dân chủ trong hoạt động cơ quan nhà nước được thực hiện ít thường xuyên; 66,3% được phổ biến Thông tư 11/2020 của Bộ Giáo dục và Đào tạo nhưng cũng không đều đặn. Điều này cho thấy công tác tuyên truyền chưa đạt hiệu quả cao, ảnh hưởng đến nhận thức và sự tham gia của các thành viên.

  2. Công khai minh bạch trong quản lý tài chính và hoạt động nhà trường: Các trường đã thực hiện công khai các khoản thu chi, kế hoạch tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng và các quyết định liên quan đến quyền lợi của cán bộ, giáo viên, người lao động. Tuy nhiên, việc giám sát và kiểm tra còn chưa chặt chẽ, dẫn đến một số trường hợp chưa thực hiện đầy đủ quy chế dân chủ.

  3. Sự tham gia ý kiến của học sinh và phụ huynh còn hạn chế: Học sinh được biết và tham gia ý kiến về kế hoạch giáo dục, nội quy, quy định của nhà trường nhưng tỷ lệ tham gia ý kiến trực tiếp còn thấp, chưa phát huy hết quyền làm chủ của người học. Phối hợp giữa nhà trường và phụ huynh trong quản lý và giáo dục học sinh chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục toàn diện.

  4. Vai trò của Ban chỉ đạo và Ban thanh tra nhân dân trong giám sát thực hiện dân chủ: Ban chỉ đạo thực hiện quy chế dân chủ được thành lập đầy đủ tại các trường, tuy nhiên năng lực và sự chủ động trong giám sát, kiểm tra còn hạn chế. Ban thanh tra nhân dân hoạt động nhưng chưa phát huy tối đa vai trò trong việc phát hiện và xử lý các vi phạm, dẫn đến một số biểu hiện tiêu cực chưa được xử lý kịp thời.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ điều kiện kinh tế - xã hội của huyện Tuy An còn nhiều khó khăn, mức thu nhập bình quân đầu người thấp, ảnh hưởng đến sự quan tâm của phụ huynh và học sinh đối với việc học tập. Bên cạnh đó, nhận thức về dân chủ trong nhà trường chưa đồng đều, công tác tuyên truyền và đào tạo về quy chế dân chủ chưa thường xuyên và sâu rộng.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục tại các địa phương khác, kết quả khảo sát tại Tuy An tương đồng với xu hướng chung về việc thực hiện dân chủ trong trường học còn nhiều thách thức, đặc biệt là trong việc phát huy quyền làm chủ của học sinh và phụ huynh. Việc công khai minh bạch tài chính và các hoạt động quản lý là điểm sáng, góp phần nâng cao niềm tin và trách nhiệm của các thành viên trong nhà trường.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu thể hiện rõ trong việc cung cấp cơ sở thực tiễn để các trường THPT trên địa bàn huyện Tuy An điều chỉnh, hoàn thiện quy chế dân chủ, tăng cường công tác giám sát và nâng cao nhận thức về quyền và nghĩa vụ của từng chủ thể trong nhà trường. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ phần trăm về mức độ phổ biến các văn bản quy chế dân chủ, bảng thống kê số lượng ý kiến đóng góp của học sinh và phụ huynh, cũng như sơ đồ mô tả quy trình thực hiện dân chủ trong nhà trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến quy chế dân chủ: Thực hiện các đợt tập huấn, hội thảo định kỳ cho cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên và học sinh về các văn bản pháp luật liên quan đến dân chủ trong trường học. Mục tiêu đạt 90% cán bộ và giáo viên nắm vững nội dung quy chế trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện là Ban chỉ đạo quy chế dân chủ các trường phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo.

  2. Hoàn thiện cơ chế công khai, minh bạch tài chính và hoạt động quản lý: Xây dựng hệ thống báo cáo tài chính định kỳ công khai trên các kênh thông tin của nhà trường, đồng thời thiết lập kênh tiếp nhận phản hồi và giám sát của cán bộ, giáo viên, người lao động và phụ huynh. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Ban giám hiệu và Ban thanh tra nhân dân chủ trì.

  3. Phát huy vai trò của học sinh và phụ huynh trong quản lý giáo dục: Tổ chức các diễn đàn, hội nghị lấy ý kiến học sinh và phụ huynh về các hoạt động giáo dục, xây dựng quy chế tham gia ý kiến và giám sát. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh và phụ huynh tham gia ý kiến lên trên 70% trong 1 năm học. Chủ thể thực hiện là Ban đại diện cha mẹ học sinh phối hợp với Ban giám hiệu.

  4. Nâng cao năng lực và trách nhiệm của Ban chỉ đạo và Ban thanh tra nhân dân: Tổ chức đào tạo chuyên sâu về kỹ năng giám sát, kiểm tra và xử lý vi phạm cho các thành viên Ban chỉ đạo và Ban thanh tra nhân dân. Thời gian thực hiện trong 9 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng quản lý dân chủ trong trường học, từ đó xây dựng môi trường giáo dục minh bạch, công bằng và hiệu quả.

  2. Giáo viên và nhân viên nhà trường: Tăng cường hiểu biết về quyền và nghĩa vụ trong thực hiện dân chủ, góp phần phát huy vai trò tích cực trong các hoạt động giáo dục và quản lý.

  3. Học sinh và phụ huynh: Nắm rõ quyền được biết, được tham gia ý kiến và giám sát các hoạt động của nhà trường, từ đó chủ động tham gia xây dựng môi trường học tập tích cực.

  4. Các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích sâu sắc về thực trạng dân chủ trong trường học tại địa phương, làm cơ sở cho việc xây dựng chính sách phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thực hiện dân chủ trong trường học có ý nghĩa gì?
    Thực hiện dân chủ giúp phát huy quyền làm chủ của cán bộ, giáo viên, học sinh và phụ huynh, tạo môi trường giáo dục minh bạch, công bằng, nâng cao chất lượng dạy và học.

  2. Các trường THPT ở Tuy An đã thực hiện dân chủ như thế nào?
    Các trường đã xây dựng quy chế dân chủ, tổ chức tuyên truyền, công khai tài chính và các hoạt động quản lý, đồng thời thành lập Ban chỉ đạo và Ban thanh tra nhân dân để giám sát.

  3. Những khó khăn chính trong thực hiện dân chủ tại các trường là gì?
    Khó khăn gồm công tác tuyên truyền chưa thường xuyên, sự tham gia ý kiến của học sinh và phụ huynh còn hạn chế, năng lực giám sát của Ban thanh tra nhân dân chưa cao.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thực hiện dân chủ trong trường học?
    Cần tăng cường tuyên truyền, hoàn thiện cơ chế công khai minh bạch, phát huy vai trò học sinh và phụ huynh, nâng cao năng lực Ban chỉ đạo và Ban thanh tra nhân dân.

  5. Ai là chủ thể quan trọng trong việc thực hiện dân chủ ở trường THPT?
    Chủ thể gồm hiệu trưởng, cán bộ quản lý, giáo viên, người lao động, học sinh, phụ huynh và các tổ chức đoàn thể trong nhà trường, mỗi nhóm có vai trò và trách nhiệm cụ thể.

Kết luận

  • Dân chủ trong trường học là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục và phát huy quyền làm chủ của các thành viên.
  • Thực trạng thực hiện dân chủ tại các trường THPT huyện Tuy An còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong công tác tuyên truyền và sự tham gia của học sinh, phụ huynh.
  • Các trường đã có những bước tiến trong công khai minh bạch tài chính và xây dựng quy chế dân chủ, tạo nền tảng cho phát triển bền vững.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường tuyên truyền, hoàn thiện cơ chế công khai, phát huy vai trò học sinh, phụ huynh và nâng cao năng lực giám sát.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng khảo sát, đồng thời triển khai các giải pháp trong giai đoạn tiếp theo để nâng cao hiệu quả thực hiện dân chủ trong trường học.

Hành động ngay hôm nay để xây dựng môi trường giáo dục dân chủ, minh bạch và hiệu quả hơn tại các trường THPT trên địa bàn huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên.