Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2016 đến 2018, tỉnh Cao Bằng đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể các vụ án hình sự, đặc biệt là các vụ án xâm phạm quyền sở hữu tài sản. Theo báo cáo của Viện Kiểm sát nhân dân (VKSND) tỉnh Cao Bằng, tổng số vụ án hình sự khởi tố mới trong ba năm này là 1.682 vụ với 2.434 bị can, trong đó các vụ án xâm phạm quyền sở hữu chiếm khoảng 33,3% (561 vụ/827 bị can). Tội trộm cắp tài sản chiếm tỷ lệ cao nhất trong nhóm tội này với 428 vụ/439 bị can, chiếm 76,3%. Tình hình tội phạm diễn biến phức tạp với thủ đoạn ngày càng tinh vi, có tổ chức và liên quan đến yếu tố nước ngoài, gây ảnh hưởng tiêu cực đến trật tự an toàn xã hội và đời sống người dân.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực hành quyền công tố (THQCT) trong giai đoạn điều tra các vụ án xâm phạm quyền sở hữu tại tỉnh Cao Bằng, nhằm đánh giá thực trạng, chỉ ra những tồn tại, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các vụ án được VKSND hai cấp tỉnh Cao Bằng thụ lý trong khoảng thời gian 2016-2018. Mục tiêu nghiên cứu là làm rõ cơ sở lý luận, pháp luật về THQCT trong điều tra các vụ án xâm phạm quyền sở hữu, đánh giá thực tiễn công tác này tại Cao Bằng và đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện lý luận về THQCT trong tố tụng hình sự, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho cán bộ, kiểm sát viên, giảng viên và sinh viên ngành luật hình sự và tố tụng hình sự. Qua đó, góp phần nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng chống tội phạm, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức và cá nhân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý về thực hành quyền công tố trong tố tụng hình sự, đặc biệt tập trung vào nhóm tội xâm phạm quyền sở hữu tài sản. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết về quyền công tố và thực hành quyền công tố: Quyền công tố là quyền lực Nhà nước giao cho Viện kiểm sát nhân dân thực hiện việc truy cứu trách nhiệm hình sự, buộc tội người phạm tội trong quá trình tố tụng hình sự. THQCT là hoạt động tố tụng của VKSND nhằm phát hiện, khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử tội phạm đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không để lọt tội phạm và không làm oan người vô tội.

  2. Lý thuyết về tố tụng hình sự và các quy định pháp luật liên quan: Luận văn phân tích các quy định của Hiến pháp 2013, Luật tổ chức VKSND 2014, Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) 2015 và Bộ luật hình sự (BLHS) 2015 về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND trong giai đoạn điều tra các vụ án xâm phạm quyền sở hữu.

Các khái niệm chuyên ngành trọng tâm gồm: thực hành quyền công tố, quyền công tố, tố tụng hình sự, tội phạm xâm phạm quyền sở hữu, khởi tố vụ án, khởi tố bị can, phê chuẩn quyết định tố tụng, biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt, định giá tài sản.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa phân tích lý luận và khảo sát thực tiễn:

  • Phân tích lý luận: Hệ thống hóa các quy định pháp luật, lý thuyết về THQCT và tố tụng hình sự, làm rõ khái niệm, đặc điểm, phạm vi và ý nghĩa của THQCT trong điều tra các vụ án xâm phạm quyền sở hữu.

  • Phương pháp thống kê và so sánh: Thu thập, tổng hợp số liệu từ báo cáo của VKSND tỉnh Cao Bằng về số vụ án, số bị can, tỷ lệ các loại tội phạm xâm phạm quyền sở hữu trong giai đoạn 2016-2018. So sánh diễn biến tội phạm qua các năm để đánh giá xu hướng và mức độ phức tạp.

  • Khảo sát thực tiễn: Nghiên cứu thực trạng công tác THQCT tại VKSND tỉnh Cao Bằng thông qua các báo cáo, hồ sơ vụ án điển hình, phỏng vấn cán bộ kiểm sát viên và điều tra viên. Đánh giá kết quả đạt được, những khó khăn, hạn chế và nguyên nhân.

  • Phương pháp tổng kết thực tiễn: Rút ra bài học kinh nghiệm, đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả THQCT trong điều tra các vụ án xâm phạm quyền sở hữu.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các vụ án hình sự xâm phạm quyền sở hữu được VKSND hai cấp tỉnh Cao Bằng thụ lý trong 3 năm (561 vụ/827 bị can). Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là tổng hợp toàn bộ dữ liệu có sẵn và lựa chọn các vụ án điển hình để phân tích sâu. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tội phạm xâm phạm quyền sở hữu chiếm khoảng 33,3% tổng số vụ án hình sự tại Cao Bằng trong giai đoạn 2016-2018, với số vụ án tăng dần qua các năm: 159 vụ (2016), 170 vụ (2017), 232 vụ (2018). Tỷ lệ bị can cũng tăng từ 214 lên 391 người.

  2. Tội trộm cắp tài sản chiếm tỷ lệ cao nhất trong nhóm tội xâm phạm quyền sở hữu, chiếm khoảng 76-79% số vụ án xâm phạm quyền sở hữu qua các năm. Đáng chú ý, xuất hiện các đường dây trộm cắp xe máy liên huyện với số lượng lớn, có tổ chức và thủ đoạn tinh vi.

  3. Công tác thực hành quyền công tố của VKSND tỉnh Cao Bằng được thực hiện nghiêm túc, hiệu quả, với 100% các vụ án có bản yêu cầu điều tra, kịp thời phê chuẩn hoặc hủy bỏ các quyết định tố tụng của cơ quan điều tra (CQĐT). Tỷ lệ trả hồ sơ điều tra bổ sung thấp (0,5%), không có vụ án oan sai bị tòa án tuyên vô tội.

  4. Một số khó khăn, hạn chế vẫn tồn tại như việc một số kiểm sát viên chưa bám sát tiến độ điều tra, chưa đề ra yêu cầu điều tra đầy đủ, kéo dài thời gian xét phê chuẩn quyết định tố tụng, dẫn đến gia hạn điều tra và trả hồ sơ nhiều lần.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tội phạm xâm phạm quyền sở hữu tại Cao Bằng có xu hướng gia tăng và diễn biến phức tạp, phù hợp với báo cáo của ngành công an và các nghiên cứu về tình hình tội phạm ở vùng biên giới. Tỷ lệ cao của tội trộm cắp tài sản phản ánh đặc điểm kinh tế xã hội và địa lý của tỉnh, nơi có nhiều tuyến biên giới và điều kiện địa hình phức tạp.

Việc VKSND tỉnh Cao Bằng thực hiện tốt công tác THQCT trong điều tra đã góp phần quan trọng vào việc phát hiện, xử lý kịp thời các vụ án, bảo vệ quyền sở hữu tài sản của công dân và giữ vững an ninh trật tự. Sự phối hợp chặt chẽ giữa VKS và CQĐT, cùng với việc áp dụng nghiêm túc các quy định pháp luật tố tụng, đã hạn chế tối đa việc bỏ lọt tội phạm và oan sai.

Tuy nhiên, những hạn chế về năng lực và thái độ làm việc của một số kiểm sát viên ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng điều tra. Điều này đòi hỏi cần có các biện pháp đào tạo, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cán bộ kiểm sát, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát công tác THQCT.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số vụ án và số bị can theo từng năm, bảng phân loại các loại tội phạm xâm phạm quyền sở hữu, và sơ đồ quy trình phối hợp giữa VKS và CQĐT trong giai đoạn điều tra.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho kiểm sát viên nhằm nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra, đặc biệt trong các vụ án phức tạp, có yếu tố nước ngoài. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể: Viện Kiểm sát nhân dân tối cao phối hợp với các trường đào tạo luật.

  2. Xây dựng quy trình phối hợp chặt chẽ hơn giữa VKS và CQĐT trong việc trao đổi thông tin, đề ra yêu cầu điều tra và xử lý vi phạm pháp luật trong quá trình điều tra. Mục tiêu giảm thiểu thời gian điều tra, hạn chế trả hồ sơ điều tra bổ sung. Thời gian: trong vòng 12 tháng. Chủ thể: VKSND tỉnh Cao Bằng và Công an tỉnh Cao Bằng.

  3. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ, theo dõi tiến độ điều tra để kiểm sát viên kịp thời nắm bắt tình hình, đề xuất yêu cầu điều tra bổ sung, phê chuẩn quyết định tố tụng đúng hạn. Thời gian: 18 tháng. Chủ thể: VKSND tỉnh Cao Bằng phối hợp với các đơn vị công nghệ.

  4. Tăng cường công tác giám sát, kiểm tra, xử lý nghiêm các vi phạm trong thực hành quyền công tố nhằm nâng cao tính kỷ luật, trách nhiệm của cán bộ kiểm sát, tránh tình trạng nể nang, kéo dài thời gian điều tra. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Ban lãnh đạo VKSND các cấp.

  5. Đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật về quyền sở hữu và phòng chống tội phạm xâm phạm quyền sở hữu đến người dân, doanh nghiệp nhằm nâng cao ý thức bảo vệ tài sản, phối hợp tố giác tội phạm. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: VKSND, Công an, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân: Nghiên cứu luận văn giúp nâng cao hiểu biết về thực hành quyền công tố trong điều tra các vụ án xâm phạm quyền sở hữu, áp dụng hiệu quả các quy định pháp luật, nâng cao chất lượng công tác kiểm sát điều tra.

  2. Cán bộ điều tra, công an các cấp: Tham khảo để hiểu rõ vai trò, quyền hạn của VKS trong giai đoạn điều tra, từ đó phối hợp chặt chẽ, đảm bảo tiến độ và chất lượng điều tra, tránh vi phạm pháp luật tố tụng.

  3. Giảng viên, sinh viên ngành luật hình sự và tố tụng hình sự: Luận văn cung cấp tài liệu nghiên cứu chuyên sâu về lý luận và thực tiễn THQCT, giúp nâng cao kiến thức và kỹ năng nghiên cứu, giảng dạy.

  4. Các nhà hoạch định chính sách, cơ quan quản lý tư pháp: Tham khảo để đánh giá thực trạng công tác THQCT, từ đó xây dựng chính sách, quy định pháp luật phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả công tác tư pháp và phòng chống tội phạm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra là gì?
    Thực hành quyền công tố là hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân trong tố tụng hình sự nhằm phát hiện, khởi tố, điều tra, truy tố và buộc tội người phạm tội, đảm bảo xử lý đúng người, đúng tội, không bỏ lọt tội phạm và không làm oan người vô tội.

  2. Tại sao tội phạm xâm phạm quyền sở hữu lại chiếm tỷ lệ cao tại Cao Bằng?
    Do đặc điểm địa lý biên giới, kinh tế xã hội phát triển chưa đồng đều, cùng với sự gia tăng các hoạt động kinh tế cửa khẩu, tạo điều kiện cho các loại tội phạm như trộm cắp, lừa đảo phát triển, đặc biệt là các vụ án có tổ chức và thủ đoạn tinh vi.

  3. Vai trò của Viện kiểm sát trong việc phê chuẩn quyết định tố tụng của cơ quan điều tra là gì?
    Viện kiểm sát có nhiệm vụ kiểm tra tính có căn cứ và hợp pháp của các quyết định tố tụng như khởi tố bị can, lệnh bắt, tạm giam, khám xét... để bảo đảm việc điều tra đúng pháp luật, kịp thời phát hiện vi phạm và xử lý nghiêm minh.

  4. Những khó khăn thường gặp trong thực hành quyền công tố tại Cao Bằng là gì?
    Một số kiểm sát viên chưa bám sát tiến độ điều tra, chưa đề ra yêu cầu điều tra đầy đủ, kéo dài thời gian xét phê chuẩn quyết định tố tụng, dẫn đến gia hạn điều tra và trả hồ sơ nhiều lần, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả thực hành quyền công tố trong điều tra?
    Tăng cường đào tạo nghiệp vụ, xây dựng quy trình phối hợp chặt chẽ giữa VKS và CQĐT, áp dụng công nghệ thông tin quản lý hồ sơ, tăng cường giám sát, xử lý vi phạm và đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật đến người dân.

Kết luận

  • Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra các vụ án xâm phạm quyền sở hữu tại Cao Bằng có vai trò quan trọng trong việc phát hiện, xử lý tội phạm, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước và công dân.
  • Tội phạm xâm phạm quyền sở hữu chiếm tỷ lệ cao, có xu hướng gia tăng và diễn biến phức tạp, đòi hỏi công tác THQCT phải được thực hiện nghiêm túc, hiệu quả.
  • VKSND tỉnh Cao Bằng đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong công tác THQCT, tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số hạn chế cần khắc phục.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường phối hợp, ứng dụng công nghệ và giám sát chặt chẽ công tác THQCT.
  • Khuyến nghị các cơ quan, tổ chức liên quan tiếp tục phối hợp triển khai các giải pháp, đồng thời nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu trong các giai đoạn tố tụng tiếp theo để hoàn thiện công tác tư pháp.

Luận văn mong muốn đóng góp thiết thực vào công cuộc cải cách tư pháp, nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm tại tỉnh Cao Bằng và các địa phương có đặc điểm tương tự. Các cán bộ, nhà nghiên cứu và thực tiễn được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để phát triển công tác thực hành quyền công tố trong tố tụng hình sự.