I. Tổng Quan Về Thỏa Thuận Thi Hành Án Dân Sự Khái Niệm
Trong đời sống dân sự, thỏa thuận là hành vi phổ biến, đặc biệt trong các giao dịch nhiều bên. Nó được xem là phương thức để các bên thống nhất ý chí, tìm ra điểm chung về mục đích. Hiện nay, chưa có văn bản pháp luật nào định nghĩa chính thức về thuật ngữ này. Khái niệm thỏa thuận thường gắn với hợp đồng. Điều 385 Bộ luật Dân sự 2015 diễn giải: “Hợp đồng là sự thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự”. Theo đó, thỏa thuận được xem như một hành vi thực tế và là cơ sở để giải thích cho thuật ngữ hợp đồng. Tuy nhiên, bản thân thuật ngữ thỏa thuận lại chưa được giải thích cụ thể để người đọc hiểu rõ hành vi này được thực hiện như thế nào. Hành vi thỏa thuận có thể được thực hiện bởi bất kỳ ai khi có khả năng biểu đạt ý chí ra bên ngoài thông qua hành động hoặc không hành động để bên còn lại cũng biểu đạt tương tự mong muốn của mình theo cách hiểu chung. Đây chính là đặc trưng của các quan hệ dân sự, những quan hệ phát sinh, duy trì hay chấm dứt dựa vào sự thỏa thuận của các bên.
1.1. Bản Chất Pháp Lý Của Thỏa Thuận Thi Hành Án Dân Sự
Sự thỏa thuận cũng giống như khái niệm hợp đồng, khi thực hiện hành vi này, một số hệ quả pháp lý nhất định cũng được gắn liền với quan hệ pháp luật giữa các bên và tác động trực tiếp đến quyền và lợi ích của các bên khi tiến hành thỏa thuận. Cụ thể hơn, đối với mỗi hành vi thỏa thuận, mục đích được thống nhất cuối cùng giữa các bên tham gia thỏa thuận chính là sự ràng buộc khiến các bên bắt buộc phải tuân thủ thực hiện và dựa vào đó, các quyền, nghĩa vụ cũng như quan hệ pháp lý của các bên có thể phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt. Với sự phổ biến và đặc trưng của mình, thỏa thuận dần dần chuyển từ một hành vi thực tế trở thành một trong những nguyên tắc cơ bản nhất của pháp luật dân sự và là hành vi cơ bản nhất không thể thiếu trong các quan hệ dân sự.
1.2. Vai Trò Của Thỏa Thuận Trong Thi Hành Án Dân Sự
Đây là chính yếu tố điều hướng và dẫn dắt xã hội dân sự được vận hành và phát triển theo đ ng quy luật tự nhiên khi sự vận hành này được phát sinh và duy trì bởi chính các chủ thể cũng như ý chí của họ trong môi trường xã hội tự nhiên mà không phải chịu bất cứ tác động bên ngoài nào. Như vậy, có thể nhận thấy, thỏa thuận là một trong những hành vi cơ bản của con người khi tham gia vào xã hội dân sự và hiểu được khái niệm thỏa thuận là một lợi thế khi tiến hành các giao dịch. Theo quan điểm của tác giả, một khái niệm về thỏa thuận có thể được định nghĩa rằng: “Thỏa thuận là quá trình các bên thể hiện ra bên ngoài ý chí của mình nhằm tìm kiếm để đạt được ý chí, mục đích chung thống nhất của các bên. Việc thống nhất ý chí chung này sẽ tạo nên sự ràng buộc bắt buộc các bên phải tuân thủ và thực hiện trong mọi trường hợp phát sinh, thay đổi hay chấm dứt quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ pháp luật.”
II. Đặc Điểm Của Thỏa Thuận Thi Hành Án Dân Sự Cần Lưu Ý
Với vai trò và đặc trưng của mình, sự thỏa thuận có thể nói đã xác định và đánh dấu được riêng cho mình vị trí không thể thay thế trong đời sống xã hội nói chung và trong các giao dịch dân sự nói riêng. Do đó, để có được vị trí như trên, sự thỏa thuận phải mang trong mình những đặc điểm riêng nổi bật để thể hiện rõ được nội hàm cũng như hình thức của thỏa thuận. Thứ nhất, thỏa thuận phải dựa trên ý chí của các bên. Như đã phân tích, thỏa thuận là hành vi được thực hiện bởi nhiều bên và là một quá trình thể hiện ý chí của các bên nhằm đạt được ý chí chung thống nhất. Như vậy, để có thể đi đến kết quả của việc thỏa thuận, ý chí của các bên là một nội dung và yếu tố tối thiểu, không thể thiếu khi tiến hành thỏa thuận. Ý chí của các bên chính là những điều mà các bên mong muốn đạt được khi thực hiện một hành vi nào đó cùng với nhau.
2.1. Tính Tự Nguyện Trong Thỏa Thuận Thi Hành Án Dân Sự
Và việc đưa ra ý chí này là sự tự nguyện của các bên, không có bất cứ sự ép buộc hay cưỡng chế nào từ bên ngoài. Các bên hoàn toàn tự do thể hiện ý chí của mình và tự chịu trách nhiệm về những ý chí mà mình đã đưa ra. Thứ hai, thỏa thuận phải hướng đến một mục đích chung. Như đã phân tích, thỏa thuận là một quá trình các bên tìm kiếm để đạt được ý chí chung thống nhất. Như vậy, mục đích của thỏa thuận chính là sự thống nhất ý chí này. Các bên khi tham gia thỏa thuận đều mong muốn đạt được một kết quả chung, một mục tiêu chung mà tất cả các bên đều đồng ý và hướng đến.
2.2. Ràng Buộc Pháp Lý Của Thỏa Thuận Thi Hành Án Dân Sự
Thứ ba, thỏa thuận tạo ra sự ràng buộc pháp lý. Khi các bên đã đạt được sự thống nhất ý chí, thỏa thuận sẽ tạo ra một sự ràng buộc pháp lý giữa các bên. Các bên có nghĩa vụ phải thực hiện những gì đã thỏa thuận và phải chịu trách nhiệm nếu vi phạm thỏa thuận. Sự ràng buộc pháp lý này là yếu tố quan trọng để đảm bảo tính hiệu lực và hiệu quả của thỏa thuận. Thứ tư, thỏa thuận có thể được thể hiện bằng nhiều hình thức khác nhau. Thỏa thuận có thể được thể hiện bằng lời nói, bằng văn bản hoặc bằng hành vi cụ thể. Hình thức của thỏa thuận phụ thuộc vào ý chí của các bên và quy định của pháp luật.
III. Pháp Luật Về Thỏa Thuận Thi Hành Án Dân Sự Nội Dung
Pháp luật về thỏa thuận thi hành án dân sự là tổng hợp các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình các bên thỏa thuận về việc thi hành án dân sự. Các quy phạm pháp luật này quy định về quyền và nghĩa vụ của các bên, điều kiện và thủ tục thỏa thuận, hiệu lực của thỏa thuận, và các biện pháp bảo đảm thực hiện thỏa thuận. Pháp luật về thỏa thuận thi hành án dân sự có vai trò quan trọng trong việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các bên, góp phần nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự.
3.1. Quyền Và Nghĩa Vụ Của Các Bên Trong Thỏa Thuận
Pháp luật quy định rõ quyền và nghĩa vụ của người được thi hành án, người phải thi hành án, và Chấp hành viên trong quá trình thỏa thuận. Người được thi hành án có quyền yêu cầu người phải thi hành án thực hiện nghĩa vụ theo bản án, quyết định của Tòa án. Người phải thi hành án có nghĩa vụ thực hiện đầy đủ và đ ng thời hạn nghĩa vụ đã thỏa thuận. Chấp hành viên có trách nhiệm hướng dẫn, tạo điều kiện để các bên thỏa thuận thành công.
3.2. Điều Kiện Và Thủ Tục Thỏa Thuận Thi Hành Án Dân Sự
Pháp luật quy định về điều kiện để thỏa thuận có hiệu lực, như thỏa thuận phải được lập thành văn bản, có chữ ký của các bên, và không trái với quy định của pháp luật. Thủ tục thỏa thuận bao gồm các bước như thông báo về việc thi hành án, xác minh điều kiện thi hành án, tổ chức thỏa thuận, lập biên bản thỏa thuận, và công nhận thỏa thuận.
3.3. Hiệu Lực Của Thỏa Thuận Thi Hành Án Dân Sự
Khi thỏa thuận có hiệu lực, các bên có nghĩa vụ thực hiện theo thỏa thuận. Nếu một bên không thực hiện hoặc thực hiện không đ ng thỏa thuận, bên kia có quyền yêu cầu cơ quan thi hành án cưỡng chế thi hành án. Pháp luật cũng quy định về các trường hợp thỏa thuận bị vô hiệu, như thỏa thuận trái pháp luật, thỏa thuận do bị lừa dối, cưỡng ép.
IV. Thực Trạng Thỏa Thuận Thi Hành Án Dân Sự Tại Việt Nam
Trong giai đoạn 05 năm gần đây, từ năm 2016 đến năm 2020, số tiền thi hành xong tăng trên 24 nghìn tỷ đồng (tăng 84,82% về tiền). Tính cả nhiệm kỳ 2016-2020, các cơ quan THADS đã thi hành xong trên 2,8 triệu việc (tăng 20,33% so với nhiệm kỳ trước), thu được số tiền hơn 205 nghìn tỷ đồng (tăng 56% so với nhiệm kỳ trước). Cụ thể: Năm 2016, thi hành xong trên 29 nghìn tỷ đồng (đạt tỷ lệ 33,74%); Năm 2017, thi hành xong trên 35 nghìn tỷ đồng (đạt 38,31%). Năm 2018, thi hành xong trên 34 nghìn tỷ (đạt 38,35%). Đặc biệt từ năm 2019 đến năm 2020 số thi hành xong tăng mạnh. Nếu như năm 2019, thi hành xong gần 53 nghìn tỷ đồng (đạt 35,46%) thì năm 2020 đã thi hành xong gần 54 nghìn tỷ đồng (đạt 40,10%).[12] Để đạt được kết quả tích cực như trên, có thể nhận thấy cơ quan thi hành án đã nỗ lực dùng mọi biện pháp mà pháp luật đã quy định để ứng dụng vào thực tiễn một cách nhanh chóng và phù hợp nhất.
4.1. Ưu Điểm Của Thỏa Thuận Trong Thi Hành Án Dân Sự
Trong đó, có thể nhắc đến vai trò của việc thỏa thuận trong thi hành án dân sự. Với những khó khăn mà hoạt động thi hành án gặp phải, việc thỏa thuận thi hành án dân sự được xem như là một trong những phương án giải quyết các vụ việc hiệu quả nhất, vừa đảm bảo được việc thực thi pháp luật, vừa đảm bảo được khả năng tuân thủ và ý thức pháp luật của các đương sự liên quan đến vụ việc, tránh những mâu thuẫn, khiếu kiện khiếu nại kéo dài thời gian giải quyết.
4.2. Hạn Chế Và Thách Thức Trong Thỏa Thuận Thi Hành Án
Tuy nhiên, trên thực tế, hoạt động thi hành án luôn phải đối với rất mặt nhiều khó khăn từ đặc thù của công việc như: thái độ chống đối của đương sự; việc cố tình trì hoãn, tẩu tán tài sản, trốn tránh; khiếu nại, tố cáo sai sự thật, tài sản kê biên bán đấu giá nhiều lần không có người mua dẫn đến án tồn đọng, kéo dài. Điều này cũng đã tạo nên những khó khăn nhất định trong việc thỏa thuận thi hành án dân sự được phổ biến và phát triển mạnh mẽ trên toàn quốc.
V. Giải Pháp Hoàn Thiện Pháp Luật Về Thỏa Thuận Thi Hành Án
Để nâng cao hiệu quả của thỏa thuận trong thi hành án dân sự, cần có các giải pháp đồng bộ về pháp luật và thực tiễn. Về pháp luật, cần hoàn thiện các quy định về điều kiện, thủ tục thỏa thuận, bảo đảm tính minh bạch, công khai. Về thực tiễn, cần nâng cao năng lực của Chấp hành viên, tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về thi hành án dân sự.
5.1. Hoàn Thiện Quy Định Về Điều Kiện Thủ Tục Thỏa Thuận
Cần quy định rõ hơn về các trường hợp được thỏa thuận, nội dung được thỏa thuận, và các điều kiện để thỏa thuận có hiệu lực. Thủ tục thỏa thuận cần được đơn giản hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho các bên tham gia. Cần có cơ chế giám sát, kiểm tra việc thực hiện thỏa thuận, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các bên.
5.2. Nâng Cao Năng Lực Của Chấp Hành Viên
Chấp hành viên cần được đào tạo, bồi dưỡng về kỹ năng thỏa thuận, kỹ năng giải quyết tranh chấp. Cần có cơ chế đánh giá, khen thưởng, kỷ luật Chấp hành viên, bảo đảm tính chuyên nghiệp, liêm chính. Cần tăng cường trang thiết bị, phương tiện làm việc cho Chấp hành viên, tạo điều kiện để Chấp hành viên thực hiện tốt nhiệm vụ.
VI. Ứng Dụng Thực Tiễn Thỏa Thuận Thi Hành Án Hà Nội
Thực tiễn áp dụng quy định pháp luật về thỏa thuận trong thi hành án dân sự trên địa bàn thành phố Hà Nội còn gặp nhiều vướng mắc. Cần có các giải pháp cụ thể để tháo gỡ những vướng mắc này, góp phần nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự trên địa bàn thành phố.
6.1. Vướng Mắc Về Chính Sách Và Quy Định Pháp Luật
Pháp luật Việt Nam hiện nay mặc dù đã có những quy định cụ thể để điều chỉnh hoạt động thi hành án cũng như hướng dẫn chi tiết về thỏa thuận trong thi hành án dân sự tại Luật thi hành án dân sự và các văn bản hướng dẫn kèm theo. Tuy nhiên các quy định này còn mang tích chung chung, trìu tượng và chưa bám sát vào thực tế của hoạt động thi hành án hiện nay.
6.2. Vướng Mắc Về Thực Tiễn Áp Dụng Pháp Luật
Điều đó dẫn tới việc cơ sở pháp lý của hoạt động thỏa thuận thi hành án đã có nhưng các đương sự chưa thực sự tin tưởng vào cơ chế thỏa thuận này dẫn tới việc cơ quan thi hành án chưa thực sự khai thác hết được ưu thế cũng như hiệu quả của hoạt động thỏa thuận thi hành án dân sự.
