Tổng quan nghiên cứu

Phát triển biểu tượng số lượng (BTSL) cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi là một nội dung quan trọng trong giáo dục mầm non nhằm nâng cao năng lực nhận thức và chuẩn bị cho trẻ bước vào lớp 1. Theo khảo sát tại huyện Hòa Vang, Đà Nẵng, 100% các trường mầm non đã triển khai chương trình giáo dục mầm non (GDMN) với nội dung phát triển BTSL, tuy nhiên mức độ phát triển BTSL của trẻ và hiệu quả thiết kế trò chơi học tập (TCHT) nhằm phát triển BTSL còn nhiều hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng quy trình thiết kế và hệ thống TCHT phát triển BTSL phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của trẻ, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục nhận thức. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 9/2023 đến tháng 3/2024 tại 8 trường mầm non công lập và tư thục trên địa bàn huyện Hòa Vang, với mẫu khảo sát gồm 50 giáo viên mầm non (GVMN) và 75 trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi, cùng thực nghiệm sư phạm với 60 trẻ. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cải tiến phương pháp giáo dục, nâng cao chất lượng phát triển BTSL, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các nhà giáo dục và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục mầm non.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết phát triển nhận thức và biểu tượng của các nhà tâm lý học như A. Vygotsky, J. Piaget, và các công trình nghiên cứu trong giáo dục mầm non Việt Nam. Lý thuyết "vùng phát triển gần nhất" của Vygotsky nhấn mạnh vai trò của sự hướng dẫn và hỗ trợ trong việc phát triển BTSL thông qua TCHT. Khái niệm biểu tượng số lượng được hiểu là hình ảnh tâm lý phản ánh số lượng và mối quan hệ số lượng giữa các tập hợp vật thể, là cơ sở cho tư duy trừu tượng và học toán sau này. Trò chơi học tập được định nghĩa là loại trò chơi có luật chơi cố định, do người lớn thiết kế nhằm phát triển trí tuệ và năng lực nhận thức của trẻ, trong đó nội dung học tập được lồng ghép vào nội dung chơi. Các nguyên tắc thiết kế TCHT bao gồm tính mục đích, hấp dẫn, phát triển, vừa sức, linh hoạt, đa dạng và khả thi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Phương pháp lý luận gồm phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu chuyên ngành về BTSL và TCHT. Phương pháp thực tiễn gồm:

  • Khảo sát định lượng: Sử dụng phiếu hỏi với 50 GVMN và đánh giá mức độ phát triển BTSL của 75 trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua các bài tập đánh giá.
  • Quan sát sư phạm: Theo dõi trực tiếp các hoạt động TCHT tại trường mầm non để kiểm tra thực trạng thiết kế và áp dụng TCHT.
  • Phỏng vấn sâu: Thực hiện với 10 GVMN nhằm bổ sung thông tin định tính về nhận thức và thực hành thiết kế TCHT.
  • Thực nghiệm sư phạm: Tổ chức thực nghiệm với 60 trẻ (30 trẻ nhóm thực nghiệm và 30 trẻ nhóm đối chứng) để kiểm chứng hiệu quả của các TCHT đã thiết kế.
  • Xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm Microsoft Excel để phân tích thống kê các dữ liệu thu thập được, đánh giá mức độ phát triển BTSL theo các tiêu chí kiến thức, kỹ năng và thái độ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về phát triển BTSL: 84% GVMN nhận thức việc phát triển BTSL cho trẻ là cần thiết hoặc rất cần thiết. Tuy nhiên, 16% còn chưa đầy đủ nhận thức về tầm quan trọng của BTSL, cho rằng trẻ đã phát triển BTSL từ giai đoạn trước.
  2. Nội dung phát triển BTSL: 100% GVMN cho rằng trẻ cần đếm trong phạm vi 10 và nhận biết các chữ số; 70% nhận thức trẻ cần biết gộp/tách nhóm đối tượng; 42% quan tâm đến ý nghĩa các con số trong cuộc sống.
  3. Mức độ sử dụng biện pháp phát triển BTSL: 100% GVMN thường xuyên tạo môi trường tâm lý an toàn, sử dụng hành động mẫu, câu hỏi gợi mở, khen ngợi và đánh giá trẻ; 66% thường xuyên thiết kế TCHT phát triển BTSL, còn lại 34% ít hoặc hiếm khi thiết kế.
  4. Mức độ phát triển BTSL của trẻ: Qua đánh giá thực nghiệm, trẻ nhóm thực nghiệm có mức độ phát triển BTSL tăng trung bình từ mức trung bình lên mức cao sau khi tham gia các TCHT được thiết kế, trong khi nhóm đối chứng không có sự thay đổi đáng kể.
  5. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: So sánh kết quả trước và sau thực nghiệm cho thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0.05) về mức độ phát triển BTSL giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng, chứng tỏ tính khả thi và hiệu quả của các TCHT đã thiết kế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc thiết kế TCHT phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và nhu cầu nhận thức của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi có tác động tích cực đến sự phát triển BTSL. Mức độ nhận thức của giáo viên về BTSL và kỹ năng thiết kế TCHT là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này khẳng định vai trò quan trọng của TCHT trong phát triển năng lực nhận thức trẻ, đồng thời bổ sung quy trình thiết kế TCHT có ứng dụng công nghệ thông tin, phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại. Việc tạo môi trường giáo dục đa dạng, an toàn và thân thiện cũng góp phần nâng cao hiệu quả phát triển BTSL. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ phát triển BTSL trước và sau thực nghiệm giữa hai nhóm, cũng như bảng phân tích nhận thức giáo viên về các nội dung phát triển BTSL.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực thiết kế TCHT cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế và ứng dụng TCHT phát triển BTSL, đặc biệt là kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin trong thiết kế trò chơi. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên thường xuyên thiết kế TCHT lên trên 80% trong vòng 1 năm.
  2. Xây dựng và phổ biến hệ thống TCHT mẫu: Phát triển bộ sưu tập TCHT đa dạng, phong phú, có hướng dẫn chi tiết, phù hợp với đặc điểm phát triển của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi, bao gồm cả trò chơi không ứng dụng và có ứng dụng CNTT. Thời gian triển khai trong 6 tháng, chủ thể thực hiện là các trung tâm nghiên cứu giáo dục mầm non.
  3. Cải thiện môi trường giáo dục: Đầu tư trang thiết bị, đồ dùng, đồ chơi phong phú, an toàn và hấp dẫn, tạo không gian học tập thân thiện, kích thích sự tò mò và sáng tạo của trẻ. Mục tiêu nâng cao mức độ hài lòng của giáo viên và trẻ về môi trường học tập trong 1 năm.
  4. Tăng cường đánh giá và theo dõi sự phát triển BTSL của trẻ: Xây dựng hệ thống đánh giá định kỳ, sử dụng các công cụ đánh giá chuẩn hóa để theo dõi tiến trình phát triển BTSL, từ đó điều chỉnh phương pháp giáo dục phù hợp. Thời gian áp dụng từ năm học tiếp theo, do các trường mầm non phối hợp thực hiện.
  5. Khuyến khích sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình: Tuyên truyền, hướng dẫn phụ huynh tham gia hỗ trợ phát triển BTSL cho trẻ qua các hoạt động chơi tại nhà, tạo sự liên kết chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường. Mục tiêu nâng cao nhận thức phụ huynh về vai trò phát triển BTSL trong 6 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non: Nâng cao nhận thức và kỹ năng thiết kế, tổ chức TCHT phát triển BTSL, áp dụng linh hoạt các phương pháp giáo dục phù hợp với đặc điểm trẻ.
  2. Nhà quản lý giáo dục mầm non: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất và hỗ trợ phát triển giáo dục mầm non hiệu quả hơn.
  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về giáo dục mầm non và phát triển nhận thức trẻ.
  4. Phụ huynh và cộng đồng: Hiểu rõ vai trò của BTSL và TCHT trong phát triển nhận thức trẻ, từ đó phối hợp cùng nhà trường tạo môi trường học tập tích cực cho trẻ tại gia đình và xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phát triển biểu tượng số lượng lại quan trọng đối với trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi?
    Phát triển BTSL giúp trẻ nhận biết số lượng, mối quan hệ số lượng giữa các nhóm vật, là nền tảng cho việc học đếm, toán học và tư duy trừu tượng sau này. Trẻ có BTSL tốt thường có khả năng giải quyết vấn đề và tư duy logic tốt hơn.

  2. Trò chơi học tập có vai trò gì trong việc phát triển BTSL?
    TCHT là phương tiện hiệu quả giúp trẻ phát triển trí tuệ thông qua các nhiệm vụ chơi có luật, kích thích tư duy, chú ý và ngôn ngữ. TCHT tạo môi trường học tập vui vẻ, hấp dẫn, giúp trẻ tiếp thu BTSL một cách tự nhiên và tích cực.

  3. Làm thế nào để thiết kế trò chơi học tập phù hợp với trẻ mẫu giáo?
    Thiết kế TCHT cần dựa trên đặc điểm tâm sinh lý, khả năng nhận thức của trẻ, đảm bảo tính mục đích, hấp dẫn, vừa sức, linh hoạt và đa dạng. Cần kết hợp cả trò chơi không ứng dụng và có ứng dụng công nghệ thông tin để tăng hiệu quả.

  4. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển BTSL qua TCHT?
    Bao gồm đặc điểm tâm sinh lý của trẻ, môi trường giáo dục vật chất và tâm lý xã hội, năng lực và nhận thức của giáo viên, cũng như sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình.

  5. Làm thế nào để đánh giá mức độ phát triển BTSL của trẻ?
    Sử dụng các bài tập đánh giá theo tiêu chí kiến thức, kỹ năng và thái độ, kết hợp quan sát, phỏng vấn và phân tích sản phẩm hoạt động của trẻ. Đánh giá định kỳ giúp điều chỉnh phương pháp giáo dục phù hợp.

Kết luận

  • Phát triển biểu tượng số lượng là nền tảng quan trọng giúp trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi phát triển tư duy trừu tượng và chuẩn bị cho học toán ở cấp tiểu học.
  • Trò chơi học tập là phương tiện hiệu quả, vừa đáp ứng nhu cầu vui chơi vừa phát triển trí tuệ, đặc biệt trong việc phát triển BTSL cho trẻ.
  • Nghiên cứu đã xây dựng quy trình thiết kế và hệ thống TCHT phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý trẻ, bao gồm cả trò chơi không ứng dụng và có ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Thực nghiệm sư phạm chứng minh tính khả thi và hiệu quả của các TCHT đã thiết kế trong việc nâng cao mức độ phát triển BTSL của trẻ.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo giáo viên, cải thiện môi trường giáo dục, xây dựng hệ thống TCHT mẫu và tăng cường đánh giá nhằm nâng cao chất lượng giáo dục mầm non.

Tiếp theo, cần triển khai rộng rãi quy trình thiết kế và hệ thống TCHT trong các trường mầm non, đồng thời tổ chức các khóa bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên. Mời các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu cùng áp dụng và phát triển các kết quả nghiên cứu này để nâng cao hiệu quả giáo dục mầm non.