Tổng quan nghiên cứu
Máy biến áp là thiết bị thiết yếu trong hệ thống truyền tải điện, đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo cung cấp điện ổn định cho các khu vực. Dầu cách điện trong máy biến áp không chỉ giúp cách điện mà còn hỗ trợ làm mát các cuộn dây, góp phần kéo dài tuổi thọ thiết bị. Tuy nhiên, trong quá trình vận hành lâu dài, dầu dễ bị nhiễm bẩn, chứa nước và khí hòa tan, làm giảm hiệu suất và an toàn của máy biến áp. Việc thay dầu mới tốn kém và không phải là giải pháp tối ưu, do đó tái sử dụng dầu sau khi lọc sạch là phương án hiệu quả, tiết kiệm chi phí.
Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là thiết kế mô đun điều khiển nhúng nhỏ gọn, tích hợp chức năng giám sát từ xa cho hệ thống máy lọc dầu máy biến áp tại các trạm điện ở Việt Nam. Nghiên cứu tập trung vào cải tiến hệ thống điều khiển máy lọc dầu MAS 4000, nâng cao tính tự động hóa và khả năng giám sát qua giao diện người-máy từ xa, giúp người vận hành dễ dàng kiểm soát và điều khiển thiết bị, giảm thiểu nhân lực và tăng cường an toàn vận hành.
Phạm vi nghiên cứu bao gồm thiết kế phần cứng và phần mềm cho mô đun điều khiển, tích hợp các cảm biến nhiệt độ, lưu lượng, mức dầu, cảm biến bọt khí, cùng với mô đun truyền thông Wi-Fi để kết nối với hệ thống giám sát đám mây MQTT Cloud. Thời gian nghiên cứu tập trung vào năm 2018-2020, tại các trạm biến áp sử dụng máy lọc dầu MAS 4000 phổ biến ở Việt Nam.
Nghiên cứu có ý nghĩa lớn trong việc nâng cao hiệu quả vận hành máy biến áp, giảm thiểu sự cố do dầu cách điện kém chất lượng, đồng thời góp phần hiện đại hóa công tác bảo trì, giám sát thiết bị điện lực theo xu hướng công nghệ 4.0.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:
Lý thuyết về dầu cách điện máy biến áp: Dầu cách điện có vai trò cách điện và làm mát, các thông số kỹ thuật như hàm lượng nước, khí hòa tan, điện áp đánh thủng là tiêu chí quan trọng đánh giá chất lượng dầu. Tiêu chuẩn IEC 60296 được áp dụng làm chuẩn chất lượng dầu sau lọc.
Mô hình điều khiển tự động và giám sát từ xa: Sử dụng vi điều khiển STM32F103C8T6 làm bộ xử lý trung tâm, kết hợp cảm biến PT100, cảm biến lưu lượng, cảm biến mức và cảm biến bọt khí để thu thập dữ liệu vận hành. Mô đun Wi-Fi ESP8266 12E được tích hợp để truyền dữ liệu lên nền tảng đám mây MQTT Cloud, cho phép giám sát và điều khiển từ xa qua giao diện HMI.
Khái niệm về truyền thông không dây và IoT: Ứng dụng giao thức MQTT Cloud và công nghệ SmartConfig giúp cấu hình mạng Wi-Fi dễ dàng, đảm bảo kết nối ổn định và bảo mật trong môi trường công nghiệp.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp thiết kế và phát triển hệ thống điều khiển nhúng kết hợp truyền thông không dây, bao gồm:
Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu thực tế từ máy lọc dầu MAS 4000 tại các trạm biến áp, tài liệu kỹ thuật của các thiết bị cảm biến và mô đun truyền thông, cùng các quy trình vận hành thực tế.
Phương pháp phân tích: Thiết kế phần cứng mạch điều khiển với các thành phần cảm biến và vi điều khiển, lập trình phần mềm nhúng cho MCU và mô đun Wi-Fi, xây dựng giao diện HMI trên nền tảng Windows Forms kết nối với MQTT Cloud để giám sát và điều khiển.
Cỡ mẫu và chọn mẫu: Hệ thống được thử nghiệm trên mô hình máy lọc dầu MAS 4000, một thiết bị phổ biến với công suất lọc lên đến 4000 lít/giờ, phù hợp với quy mô các trạm biến áp tại Việt Nam.
Timeline nghiên cứu: Quá trình nghiên cứu và phát triển kéo dài trong khoảng 2 năm (2018-2020), bao gồm giai đoạn khảo sát, thiết kế phần cứng, phát triển phần mềm, thử nghiệm và hiệu chỉnh hệ thống.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thiết kế mô đun điều khiển nhúng nhỏ gọn và kinh tế: Mô đun sử dụng vi điều khiển STM32F103C8T6 với đầy đủ các tín hiệu đầu vào từ cảm biến PT100, cảm biến lưu lượng, cảm biến mức và cảm biến bọt khí, cùng các tín hiệu đầu ra điều khiển bơm dầu, bơm chân không, bộ gia nhiệt và van điện từ. Mô đun có kích thước nhỏ gọn, giảm chi phí sản xuất so với hệ thống điều khiển PLC truyền thống.
Tích hợp chức năng giám sát và điều khiển từ xa qua Wi-Fi: Mô đun ESP8266 12E được lập trình để kết nối với mạng Wi-Fi và truyền dữ liệu lên MQTT Cloud. Người vận hành có thể giám sát trạng thái máy lọc dầu và điều khiển thiết bị từ xa qua giao diện HMI trên máy tính hoặc điện thoại thông minh. Tính năng này giúp giảm nhân lực giám sát trực tiếp, tiết kiệm chi phí vận hành.
Hiệu quả vận hành được cải thiện rõ rệt: Hệ thống điều khiển tự động theo quy trình vận hành thực tế, với các chế độ Manual và Auto, đảm bảo bơm dầu, bơm chân không và bộ gia nhiệt hoạt động tối ưu theo lưu lượng dầu. Ví dụ, khi lưu lượng dầu dưới 2000 lít/giờ, chỉ một bộ gia nhiệt hoạt động; khi lưu lượng lớn hơn, cả hai bộ gia nhiệt được kích hoạt để đảm bảo nhiệt độ dầu đạt chuẩn. Điều này giúp nâng cao chất lượng dầu sau lọc, tăng điện áp đánh thủng từ mức 35 kV lên trên 70 kV.
Tăng cường an toàn và độ tin cậy: Hệ thống có các cảnh báo mức dầu cao, quá nhiệt, và thay phin lọc, giúp người vận hành kịp thời xử lý sự cố. Vi điều khiển được trang bị watchdog chống treo, đảm bảo hệ thống hoạt động ổn định liên tục.
Thảo luận kết quả
Việc thiết kế mô đun điều khiển nhúng thay thế cho PLC truyền thống đã giảm đáng kể chi phí đầu tư ban đầu, đồng thời tăng tính linh hoạt trong mở rộng và bảo trì hệ thống. So với các nghiên cứu trước đây sử dụng PLC S7-1200, mô đun nhúng cho phép tích hợp dễ dàng các cảm biến và mô đun truyền thông không dây, phù hợp với xu hướng công nghiệp 4.0.
Chức năng giám sát từ xa qua MQTT Cloud và giao diện HMI giúp người vận hành có thể theo dõi và điều khiển máy lọc dầu mọi lúc mọi nơi, đặc biệt hữu ích trong điều kiện thời tiết xấu hoặc các trạm biến áp không có người trực. Điều này phù hợp với định hướng chuyển đổi các trạm biến áp không người trực của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN).
Dữ liệu thu thập được có thể được trình bày qua biểu đồ thời gian thực về nhiệt độ dầu, lưu lượng, mức dầu và trạng thái các thiết bị, giúp phân tích hiệu suất vận hành và phát hiện sớm các bất thường. So sánh với các máy lọc dầu hiện đại của các hãng như MAXEI, KATO, Globecore, hệ thống cải tiến này đáp ứng được các tiêu chuẩn kỹ thuật về chất lượng dầu và an toàn vận hành.
Đề xuất và khuyến nghị
Triển khai rộng rãi mô đun điều khiển nhúng cho các máy lọc dầu tại các trạm biến áp: Đề xuất EVN và các đơn vị quản lý điện lực áp dụng mô đun điều khiển này để nâng cao hiệu quả vận hành, giảm chi phí bảo trì và nhân lực giám sát trong vòng 1-2 năm tới.
Phát triển thêm các tính năng phân tích dữ liệu và cảnh báo thông minh: Tích hợp trí tuệ nhân tạo để phân tích dữ liệu thu thập từ cảm biến, dự báo sự cố và đề xuất bảo dưỡng kịp thời, nâng cao độ tin cậy hệ thống trong 3 năm tiếp theo.
Mở rộng giao diện giám sát trên nền tảng di động và web: Phát triển ứng dụng di động và giao diện web thân thiện, giúp người vận hành dễ dàng truy cập và điều khiển máy lọc dầu mọi lúc mọi nơi, dự kiến hoàn thành trong 1 năm.
Đào tạo và nâng cao năng lực cho nhân viên vận hành: Tổ chức các khóa đào tạo về vận hành hệ thống điều khiển tự động và giám sát từ xa, đảm bảo nhân viên có kỹ năng sử dụng hiệu quả công nghệ mới, thực hiện liên tục hàng năm.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Kỹ sư và chuyên gia trong lĩnh vực kỹ thuật điều khiển và tự động hóa: Nghiên cứu các giải pháp điều khiển nhúng và truyền thông không dây trong công nghiệp, áp dụng vào các hệ thống tương tự.
Nhân viên vận hành và bảo trì trạm biến áp: Hiểu rõ quy trình vận hành máy lọc dầu hiện đại, nâng cao kỹ năng giám sát và xử lý sự cố qua hệ thống điều khiển tự động và giám sát từ xa.
Các nhà quản lý và hoạch định chính sách trong ngành điện lực: Đánh giá hiệu quả kinh tế và kỹ thuật của việc ứng dụng công nghệ mới trong bảo trì thiết bị điện, từ đó xây dựng kế hoạch đầu tư phù hợp.
Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành kỹ thuật điện, điện tử và tự động hóa: Tham khảo mô hình nghiên cứu thực tiễn, phương pháp thiết kế phần cứng và phần mềm điều khiển nhúng, cũng như ứng dụng IoT trong công nghiệp.
Câu hỏi thường gặp
Mô đun điều khiển nhúng có ưu điểm gì so với PLC truyền thống?
Mô đun nhúng có kích thước nhỏ gọn, chi phí thấp hơn, dễ dàng tích hợp các cảm biến và mô đun truyền thông không dây, phù hợp với các ứng dụng cần tính linh hoạt và mở rộng. Ví dụ, mô đun sử dụng vi điều khiển STM32F103C8T6 giúp giảm chi phí so với PLC S7-1200.Chức năng giám sát từ xa hoạt động như thế nào?
Dữ liệu từ các cảm biến được vi điều khiển thu thập và gửi qua mô đun Wi-Fi ESP8266 lên nền tảng MQTT Cloud. Người vận hành có thể truy cập giao diện HMI trên máy tính hoặc điện thoại để theo dõi trạng thái và điều khiển thiết bị từ xa, giúp giảm nhân lực giám sát trực tiếp.Hệ thống có đảm bảo an toàn khi vận hành tự động không?
Hệ thống được trang bị các cảm biến cảnh báo mức dầu cao, quá nhiệt, thay phin lọc và có watchdog chống treo vi điều khiển, đảm bảo hoạt động ổn định và an toàn. Các cảnh báo được hiển thị trên giao diện HMI để người vận hành kịp thời xử lý.Phạm vi ứng dụng của mô đun điều khiển này là gì?
Mô đun được thiết kế cho máy lọc dầu máy biến áp công suất lớn tại các trạm biến áp, có thể mở rộng cho các loại máy lọc dầu khác như dầu thủy lực, dầu bôi trơn trong công nghiệp, giúp nâng cao hiệu quả và tự động hóa quy trình lọc dầu.Làm thế nào để cấu hình mạng Wi-Fi cho mô đun ESP8266?
Hệ thống sử dụng tính năng SmartConfig kết hợp giao thức ESP-Touch, cho phép cấu hình SSID và mật khẩu Wi-Fi qua ứng dụng trên điện thoại thông minh mà không cần lập trình lại firmware, giúp việc cài đặt nhanh chóng và thuận tiện.
Kết luận
- Đã thiết kế thành công mô đun điều khiển nhúng nhỏ gọn, tích hợp đầy đủ các cảm biến và chức năng điều khiển cho máy lọc dầu máy biến áp MAS 4000.
- Tích hợp thành công mô đun Wi-Fi ESP8266 12E, cho phép giám sát và điều khiển từ xa qua nền tảng MQTT Cloud, nâng cao hiệu quả vận hành và giảm chi phí nhân lực.
- Hệ thống vận hành ổn định với hai chế độ Manual và Auto, đảm bảo chất lượng dầu sau lọc đạt tiêu chuẩn kỹ thuật IEC 60296, tăng điện áp đánh thủng từ 35 kV lên trên 70 kV.
- Giải pháp phù hợp với xu hướng công nghiệp 4.0 và định hướng phát triển trạm biến áp không người trực của EVN.
- Đề xuất triển khai rộng rãi và phát triển thêm các tính năng phân tích dữ liệu thông minh, mở rộng giao diện giám sát trên nền tảng di động trong các bước tiếp theo.
Mời quý độc giả và các đơn vị liên quan nghiên cứu, áp dụng và phát triển tiếp tục để nâng cao hiệu quả vận hành hệ thống máy lọc dầu máy biến áp trong tương lai.