I. Tổng Quan Thiết Kế Bài Giảng Địa Lý Tự Nhiên Việt Nam
Ngày nay, với cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật phát triển mạnh mẽ và sự bùng nổ thông tin trên nhiều lĩnh vực, thế giới đang bước vào thời đại toàn cầu hóa thì vai trò của giáo dục ngày càng được tăng cường. Định hướng cho phát triển giáo dục đó là “Phát huy tính tích cực, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng năng lực tự học, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”. Trong nhà trường phổ thông, người giáo viên vừa phải truyền đạt cho học sinh những nội dung chính của bài học, vừa phải cập nhật những vấn đề mới của xã hội và nội dung khoa học của bộ môn, điều này đòi hỏi phải có sự đổi mới phương pháp giảng dạy của giáo viên. Người giáo viên phải biết lựa chọn và kết hợp các phương pháp dạy học nhằm kích thích sự tìm tòi, phát triển tư duy của học sinh. Một trong những giải pháp đó là ứng dụng CNTT vào dạy học ở nhà trường phổ thông. Nghị quyết TW 4 khóa VII và nghị quyết TW 2 khóa VIII đã nêu rõ: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục – đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học, từng bước áp dụng những phương pháp tiên tiến và phương tiện vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh.”
1.1. Vai Trò Của Giáo Án Địa Lý Tự Nhiên Việt Nam Trong Giáo Dục
Môn học địa lí nói chung và chương trình địa lí tự nhiên Việt Nam nói riêng có nhiều thuận lợi trong việc ứng dụng CNTT vào dạy học, vì đây là môn học sử dụng nhiều phương tiện và thiết bị dạy học. Các phương tiện này không đơn thuần là công cụ dạy học mà còn là nguồn tri thức, nó có thế mạnh rất lớn trong quá trình dạy học thông qua việc thể hiện: Bản đồ, biểu đồ, tranh ảnh, Video. Tuy nhiên, hiện nay trong các trường phổ thông ở nước ta nói chung và ở tỉnh Cao Bằng nói riêng, việc ứng dụng CNTT trong giảng dạy còn ít và chưa phát huy được tính hiệu quả, nên chưa gây được hứng thú học tập cho học sinh. Vấn đề này do nhiều nguyên nhân như: Thiếu thiết bị và phương tiện dạy học (đặc biệt là máy tính), không ít giáo viên chưa được làm quen với phương tiện dạy học có ứng dụng CNTT, còn có sự chuyển biến chậm trong đổi mới phương pháp dạy học.
1.2. Mục Tiêu Nghiên Cứu Giáo Án Địa Lý Lớp 12 Tự Nhiên Việt Nam
Việc lựa chọn đề tài: “Ứng dụng CNTT để thiết kế bài giảng địa lí tự nhiên Việt Nam trong SGK địa lí 8 THCS (vận dụng tại tỉnh Cao Bằng)” nhằm phát huy yếu tố tích cực của việc ứng dụng CNTT trong dạy học địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 THCS. Mục đích nghiên cứu là: Nghiên cứu lí luận chung về việc thiết kế và giảng dạy địa lí tự nhiên Việt Nam. Nghiên cứu ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học theo hướng tích cực nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập môn địa lí tự nhiên Việt Nam trong chương trình địa lí lớp 8 THCS tỉnh Cao Bằng.
II. Thách Thức Trong Thiết Kế Bài Giảng Địa Lý Tự Nhiên Việt Nam
Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm: Tìm hiểu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 THCS ở tỉnh Cao Bằng. Nghiên cứu các kỹ thuật khai thác một số phần mềm phục vụ cho việc thiết kế xây dựng một số bài giảng địa lí tự nhiên Việt Nam THCS. Thiết kế một số bài giảng cụ thể trong phần địa lí tự nhiên Việt Nam trong chương trình địa lí 8 THCS có ứng dụng CNTT. Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá những thuận lợi, khó khăn và đưa ra một số giải pháp cụ thể về việc ứng dụng CNTT trong dạy học địa lí ở các trường THCS tỉnh Cao Bằng.
2.1. Hạn Chế Về Tài Liệu Địa Lý Tự Nhiên Việt Nam Hiện Hành
Giới hạn của đề tài: Bước đầu nghiên cứu cách thức ứng dụng CNTT vào việc thiết kế một số bài giảng địa lí tự nhiên Việt Nam trong SGK địa lí 8 THCS. Lịch sử nghiên cứu vấn đề: Trên thế giới việc ứng dụng CNTT vào dạy học đã được quan tâm từ lâu, nhất là các nước tư bản phát triển. Từ những năm 1984, 1985 tổ chức NSEU (National Software – Cordinator Unit) được thành lập, cung cấp chương trình giáo dục máy tính cho các trường trung học. Các môn học đã có phần mềm dạy học bao gồm: Nông nghiệp, Nghệ thuật, Thương mại, Giáo dục kinh tế, tiếng Anh, Địa lí, Sức khoẻ, Lịch sử, Kinh tế gia đình, Nghệ thuật công nghiệp, Toán, Âm nhạc, Tôn giáo, Khoa học tự nhiên, Khoa học xã hội, Giáo dục đặc biệt….
2.2. Yếu Tố Đánh Giá Phần Mềm Hỗ Trợ Thiết Kế Bài Giảng Địa Lý
Đề án xem xét việc sử dụng máy tính trợ giúp việc dạy học trong lớp, đồng thời quan tâm đến vai trò của máy tính như là một công cụ ưu việt đánh dấu sự thay đổi có ý nghĩa về phương pháp luận dạy học. Năm 1985 các nước Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên, Xrilanca, Thái lan, Malaixia tổ chức các hội thảo về phần mềm dạy học tại Malaixia đã đưa ra tiêu chuẩn đánh giá phần mềm gồm 3 yếu tố: Đặt vấn đề, trình bày bài giảng và kỹ thuật lập trình.
2.3. Vai trò ứng dụng CNTT vào dạy học địa lý
Ở Nhật Bản, máy tính được dùng làm công cụ để giáo viên trình bày kiến thức, rèn luyện kỹ năng, tiếp thu bài mới và giải quyết các vấn đề đặt ra trong tiết học. Nhật Bản khẳng định việc sử dụng máy tính trong dạy học, đặc biệt ở phổ thông, đã có tác dụng kích thích sự hứng thú học tập của học sinh. Hiện nay các nước trong khu vực như: Xinhgapo, Thái Lan việc ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy cũng đã trở nên rất phổ biến. Ở Việt Nam, việc ứng dụng CNTT vào dạy học ngày càng được quan tâm, đã có văn bản chỉ đạo về vấn đề này như Nghị quyết 49/CP (4/8/1993) về phát triển CNTT.
III. Cách Thiết Kế Bài Giảng Địa Lý Tự Nhiên Hiệu Quả
Trong những năm gần đây, nước ta đã có nhiều công trình nghiên cứu ứng dụng CNTT vào dạy học, đối với môn địa lí cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu như: Các công trình nghiên cứu của các tác giả Nguyễn Viết Thịnh, Phạm Thị Kim Chung, Đỗ Thị Minh Đức “Trình bày trực quan bài giảng địa lí bằng Microsoft Power point” “Sử dụng phần mềm Excel để vẽ các biểu đồ trong địa lí kinh tế xã hội. “Ứng dụng CNTT trong đổi mới dạy học bộ môn địa lí”. Nguyễn Trọng Phúc – “Những vấn đề kinh tế xã hội và môi trường trong quá trình CNH, HĐH” Trường ĐHSP TPHCM, 4/2004. “Thiết kế bài giảng địa lí ở nhà trường phổ thông có sử dụng Power Point và các phần mềm địa lí”, “Khai thác chương trình Việt PETAET, ENIATAE, ATLAS 2001 và POWERPOINT để thiết kế, xây dựng bài giảng địa lí”.… Nhìn chung các công trình nghiên cứu, giáo trình, luận án, sách đã phân tích mô hình các phương hướng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, phân tích được tính ưu việt của việc ứng dụng CNTT vào dạy học địa lí và đã đem lại kết quả rất khả quan.
3.1. Phương Pháp Thu Thập Tài Liệu Địa Lý Tự Nhiên Việt Nam
Dựa vào mục đích và nhiệm vụ của đề tài, việc thu thập tài liệu được tiến hành từ nhiều nguồn khác nhau như sách báo, tạp chí chuyên ngành, các công trình, đề tài nghiên cứu khoa học, các phần mềm nghiên cứu ứng dụng dạy học có nội dung liên quan. Để việc thiết kế bài giảng đảm bảo tính khoa học và tính giáo dục, khi thu thập tài liệu cần chú ý nghiên cứu sách giáo khoa lớp 8 hiện hành làm tài liệu chuẩn cho nội dung thiết kế của bài học. Ngoài ra còn thu thập các tài liệu về lí luận dạy học đại cương, lí luận dạy học địa lí, tâm lí học sư phạm, tâm lí học lứa tuổi nhằm giúp cho việc thiết kế bài giảng phát huy được tính tích cực của học sinh.
3.2. Điều Tra Thực Tế Về Phương Pháp Dạy Học Địa Lý Tự Nhiên
Điều tra và tìm hiểu về thái độ của giáo viên và học sinh thông qua dự giờ, dạy thực nghiệm, phỏng vấn trực tiếp để đánh giá chính xác thực trạng việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 THCS tại tỉnh Cao Bằng.
3.3. Sử Dụng Phương Pháp Phân Tích Hệ Thống
Nội dung, phương pháp và các phương tiện dạy học là một chủ thể thống nhất gồm nhiều yếu tố liên quan tạo nên cấu trúc chặt chẽ của quá trình dạy học địa lí. Do đó, để đảm bảo tính khoa học, các đối tượng nghiên cứu cần phải được xem xét phân tích trong một hệ thống hoàn chỉnh: Xem xét cấu trúc hệ thống của chương trình, hệ thống kiến thức trong mỗi bài học.
IV. Ứng Dụng CNTT Trong Giảng Dạy Địa Lý Tự Nhiên Việt Nam
Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành thiết kế một số bài giảng địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 THCS có ứng dụng CNTT và tiến hành thực nghiệm tại một số trường trên địa bàn tỉnh Cao Bằng. Phân tích những kết quả thực nghiệm, rút ra những ưu, nhược điểm từ đó đề xuất kiến nghị giải pháp nhằm đem lại hiệu quả cao trong việc ứng dụng CNTT trong giảng dạy địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 THCS. Phương pháp toán thống kê: Sử dụng các công thức toán thống kê phân tích, xử lí các kết quả thu được từ thực nghiệm sư phạm, nhằm làm tăng tính chính xác, khách quan, tăng tính thuyết phục cho kết quả nghiên cứu của đề tài.
4.1. Đóng Góp Của Đề Tài Về Giảng Dạy Địa Lý Tự Nhiên
Đóng góp của đề tài là: Nghiên cứu, tiếp thu và xác định những lí luận cơ bản của việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung và việc thiết kế bài giảng địa lí nói riêng. Đưa ra được thực trạng của việc thiết kế bài giảng điện tử trong chương trình Địa lí tự nhiên Việt Nam ở một số trường THCS tỉnh Cao Bằng. Thiết kế hoàn chỉnh một số bài giảng điện tử và có thể sử dụng ở trường phổ thông.
4.2. Cấu Trúc Nội Dung Của Luận Văn Nghiên Cứu
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được trình bày 3 chương. Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài. Thiết kế bài giảng địa lí tự nhiên Việt Nam THCS có ứng dụng công nghệ thông tin phù hợp với học sinh tỉnh Cao Bằng. Thực nghiệm sư phạm.
V. Cơ Sở Lý Luận Dạy Và Học Địa Lý Tự Nhiên Việt Nam
Xét về phương diện của lý luận dạy học thì dạy học là quá trình mà trong đó dưới sự tổ chức, điều khiển của người dạy, người học tự giác, tích cực, tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động nhận thức của mình để thực hiện tốt quá trình học. Như vậy quá trình dạy học là một hoạt động thống nhất hữu cơ của hai hoạt động dạy và học. Dạy là quá trình tổ chức nhận thức cho học sinh của người giáo viên, bản chất của dạy học là tạo ra các tình huống học tập, trong đó học sinh hoạt động dưới sự hướng dẫn của giáo viên nhằm đạt được chất lượng và hiệu quả dạy học.
5.1. Hoạt Động Dạy Và Học Liên Quan Đến Địa Lý Việt Nam
Học là một quá trình hoạt động tự giác, tích cực, tự lực chiếm lĩnh tri thức khoa học của học sinh dưới sự điều khiển của giáo viên nhằm phát triển trí tuệ, thể chất và hình thành nhân cách của bản thân. Như vậy, cốt lõi của hoạt động học là quá trình tiếp thu, xử lí thông tin bằng các hoạt động trí tuệ và kỹ năng dựa vào vốn kiến thức và kinh nghiệm đã có của bản thân, từ đó có được kiến thức, kĩ năng, thái độ mới. Dạy và học có những mục đích cụ thể khác nhau. Nếu học là nhằm chiếm lĩnh tri thức khoa học, thì dạy lại có mục đích điều khiển học tập.
5.2. Quá trình học tập tích cực của Học Sinh Địa Lý Tự Nhiên Việt Nam
Dạy có hai chức năng, đó là: Truyền đạt thông tin dạy học và điều khiển hoạt động học [2]. Như vậy, trong nhà trường hoạt động dạy và học bao giờ cũng là một. Hiện nay, quá trình dạy học được hiểu là quá trình hoạt động nhận thức tự giác của học sinh, được thực hiện dưới sự hướng dẫn về mặt sư phạm của giáo viên nhằm mục đích nắm kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, hình thành thế giới quan và phát triển nhân cách cũng như những năng lực riêng về trí tuệ.
VI. Phương Pháp Giảng Dạy Địa Lý Tự Nhiên Việt Nam
Phương pháp hiểu theo nghĩa chung và rộng nhất là hành vi thực hiện một công việc có mục đích nhất định. Đó cũng là cách thức, con đường mà người ta cần đi theo để đạt được mục đích. Theo cách hiểu như vậy thì phương pháp dạy học là cách thức tương tác giữa giáo viên và học sinh trong phạm trù hoạt động dạy và học, nhằm mục đích giáo dục và trau dồi học vấn cho thế hệ trẻ. Tuy nhiên, hiện nay có nhiều quan niệm khác nhau về phương pháp dạy học, chúng ta thường gặp một số quan niệm về phương pháp dạy học như sau:
6.3. Đặc điểm tốt của người học Địa Lý Việt Nam
- Phương pháp dạy học là cách thức hướng dẫn và chỉ đạo của giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và hoạt động thực hành của học sinh dẫn tới việc học sinh lĩnh hội vững chắc nội dung học vấn, hình thành thế giới quan và phát triển năng lực nhận thức [2]. Có thể nói đây là quan niệm mới nhất về phương pháp dạy học. Theo quan niệm này thì dạy học chính là quá trình tổ chức cho học sinh chiếm lĩnh tri thức, học sinh có vai trò chủ động trong quá trình dạy học.
