Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh văn học hiện đại, truyện cổ tích tác giả là một thể loại đặc biệt, vừa kế thừa truyền thống văn học dân gian vừa mang dấu ấn sáng tạo cá nhân của nhà văn. Theo ước tính, số lượng tác phẩm truyện cổ tích tác giả trên thế giới ngày càng gia tăng, tuy nhiên nghiên cứu về thi pháp tự sự trong thể loại này vẫn còn hạn chế, đặc biệt tại Việt Nam. Luận văn tập trung nghiên cứu thi pháp tự sự trong truyện cổ tích tác giả qua sáng tác của hai nhà văn nữ tiêu biểu của Cộng hòa Séc: Božena Němcová và Věnceslava Hrdličková. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 18 truyện trong tập Truyện cổ tích dân tộc Séc của Němcová và 12 truyện trong Mười hai vụ án của quan tòa Ô-ca của Věnceslava, được dịch sang tiếng Việt và xuất bản tại Việt Nam. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ đặc điểm thi pháp tự sự, bao gồm người kể chuyện, điểm nhìn trần thuật, thế giới nhân vật, kết cấu, không gian và thời gian nghệ thuật trong truyện cổ tích tác giả, đồng thời so sánh phong cách tự sự của hai tác giả. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần phổ biến văn hóa, văn học Séc tại Việt Nam, đồng thời mở rộng hiểu biết về thi pháp tự sự trong thể loại truyện cổ tích tác giả, một lĩnh vực còn mới mẻ trong nghiên cứu văn học hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết thi pháp học hiện đại, đặc biệt là tự sự học – một phân ngành chủ yếu của thi pháp học tập trung nghiên cứu nghệ thuật tự sự trong văn học. Thi pháp học được hiểu là khoa học nghiên cứu hình thức nghệ thuật trong sáng tác văn học, bao gồm các phương thức, thủ pháp biểu hiện đời sống bằng hình tượng nghệ thuật. Tự sự học khai thác cấu trúc văn bản trần thuật, các yếu tố như người kể chuyện, điểm nhìn trần thuật, giọng điệu trần thuật, kết cấu, không gian và thời gian nghệ thuật. Các khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Người kể chuyện: phân loại thành người kể chuyện tường minh và hàm ẩn, người kể chuyện toàn tri, người kể chuyện dựa trên điểm nhìn nhân vật.
  • Điểm nhìn trần thuật: bao gồm điểm nhìn bên trong, bên ngoài và toàn tri, với khả năng di chuyển linh hoạt giữa các điểm nhìn.
  • Nhân vật: phân loại theo vai trò (chính diện, phản diện), tính cách (chức năng, loại hình, tính cách, tư tưởng).
  • Kết cấu: cấu trúc tổ chức tác phẩm, bao gồm mở đầu, phát triển, kết thúc, các motif và công thức truyện.
  • Không gian và thời gian nghệ thuật: cách thức xây dựng bối cảnh và dòng thời gian trong tác phẩm nhằm tạo hiệu quả thẩm mỹ và truyền tải ý nghĩa.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phân tích, tổng hợp: phân tích chi tiết các yếu tố thi pháp tự sự trong từng tác phẩm, tổng hợp để rút ra đặc điểm chung.
  • Hệ thống: thống kê các motif, kiểu kết cấu, hình thức người kể chuyện, điểm nhìn nhằm có số liệu minh xác về thi pháp tự sự trong truyện cổ tích tác giả.
  • So sánh: so sánh thi pháp tự sự giữa truyện cổ tích dân gian và truyện cổ tích tác giả, cũng như giữa phong cách tự sự của hai nhà văn Němcová và Věnceslava.
  • Phương pháp liên ngành: kết hợp kiến thức văn hóa, lịch sử để hiểu sâu sắc hơn về bối cảnh sáng tác và ảnh hưởng văn hóa trong truyện cổ tích tác giả.

Nguồn dữ liệu chính là các tác phẩm dịch sang tiếng Việt của hai tác giả, cùng các công trình nghiên cứu thi pháp học, tự sự học và văn học dân gian. Cỡ mẫu gồm 30 truyện cổ tích tác giả tiêu biểu, được chọn lọc dựa trên tính đại diện và ảnh hưởng. Thời gian nghiên cứu kéo dài khoảng 1 năm, từ khảo sát tài liệu đến phân tích và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Người kể chuyện trong truyện cổ tích tác giả là người kể chuyện toàn tri
    100% truyện trong tập Truyện cổ tích dân tộc Séc của Němcová sử dụng người kể chuyện hàm ẩn, không xuất hiện đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất, nhưng người kể chuyện thấu hiểu sâu sắc thế giới nội tâm nhân vật. Trong 18 truyện, 16 truyện có miêu tả tâm lí nhân vật, 5 truyện có lời bình luận triết lí của người kể chuyện. Tương tự, trong Mười hai vụ án của quan tòa Ô-ca của Věnceslava, người kể chuyện cũng là người toàn tri, xen kẽ lời dẫn chuyện trực tiếp với giọng kể hàm ẩn.

  2. Điểm nhìn trần thuật là điểm nhìn toàn tri với sự di chuyển linh hoạt
    Truyện cổ tích dân gian chủ yếu sử dụng điểm nhìn bên ngoài, khách quan, chỉ quan sát hành động bên ngoài nhân vật. Trong khi đó, truyện cổ tích tác giả sử dụng điểm nhìn toàn tri, có thể chuyển đổi giữa điểm nhìn bên ngoài và bên trong, thậm chí thay đổi người tiêu điểm hóa. Ví dụ, trong truyện Con chim biết nói, nước trường sinh và ba cây táo vàng của Němcová, điểm nhìn di chuyển qua lại giữa các nhân vật chính, tạo nên sự phong phú và hấp dẫn.

  3. Nhân vật trong truyện cổ tích tác giả có tính cách đa dạng, vừa mang đặc điểm nhân vật chức năng vừa có chiều sâu nội tâm
    Nhân vật chức năng như ông vua, bà tiên vẫn xuất hiện nhưng được xây dựng đa dạng hơn, không chỉ là công cụ thực hiện chức năng mà còn có chiều sâu tâm lí. Nhân vật chính diện và phản diện được khắc họa rõ nét, có sự phát triển tâm lí, khác biệt với nhân vật chức năng đơn giản trong truyện cổ tích dân gian.

  4. Kết cấu truyện cổ tích tác giả phức tạp hơn, có sự phân chia rõ ràng các phần mở đầu, phát triển và kết thúc, sử dụng motif dân gian nhưng có sáng tạo cá nhân
    Các truyện của Němcová và Věnceslava đều có kết cấu chặt chẽ, sử dụng motif cổ tích dân gian nhưng được biến tấu để phù hợp với quan niệm nghệ thuật và phong cách riêng của từng tác giả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự khác biệt thi pháp tự sự giữa truyện cổ tích dân gian và tác giả xuất phát từ tính chất sáng tác: truyện cổ tích dân gian là sản phẩm truyền miệng, người kể chuyện hàm ẩn chỉ quan sát hành động bên ngoài, không đi sâu vào nội tâm nhân vật. Trái lại, truyện cổ tích tác giả là sáng tác văn học viết, người kể chuyện toàn tri thể hiện tư duy nghệ thuật cá nhân, khai thác sâu sắc tâm lí nhân vật. Sự di chuyển điểm nhìn linh hoạt tạo nên giọng kể đa chiều, hấp dẫn người đọc hiện đại.

So sánh với các nghiên cứu trước đây về thi pháp tự sự trong truyện cổ tích dân gian và tác giả, luận văn khẳng định sự phát triển của thi pháp tự sự trong truyện cổ tích tác giả qua việc mở rộng vai trò người kể chuyện và điểm nhìn, đồng thời làm rõ sự đa dạng trong xây dựng nhân vật và kết cấu. Kết quả nghiên cứu có thể được trình bày qua biểu đồ tỉ lệ sử dụng các loại người kể chuyện, điểm nhìn trong 30 truyện, bảng so sánh đặc điểm nhân vật giữa truyện cổ tích dân gian và tác giả, giúp minh họa rõ nét sự khác biệt và phát triển thi pháp tự sự.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nghiên cứu thi pháp tự sự trong truyện cổ tích tác giả
    Khuyến khích các nhà nghiên cứu văn học mở rộng khảo sát các tác phẩm truyện cổ tích tác giả trong và ngoài nước, nhằm làm phong phú thêm kho tàng tri thức về thể loại này. Thời gian thực hiện: 2-3 năm, chủ thể: các viện nghiên cứu, trường đại học.

  2. Đẩy mạnh dịch thuật và phổ biến truyện cổ tích tác giả nước ngoài tại Việt Nam
    Đề xuất các nhà xuất bản, dịch giả tập trung dịch thuật các tác phẩm truyện cổ tích tác giả tiêu biểu, đặc biệt của các nền văn học ít được biết đến như Séc, Nhật Bản, Trung Quốc. Mục tiêu tăng lượng độc giả và nâng cao nhận thức về thể loại. Thời gian: 1-2 năm.

  3. Ứng dụng kết quả nghiên cứu vào giảng dạy văn học đại học và sau đại học
    Cập nhật nội dung giảng dạy về thi pháp tự sự, truyện cổ tích tác giả trong chương trình đào tạo chuyên ngành lí luận văn học, giúp sinh viên nắm bắt kiến thức mới, phát triển tư duy phân tích văn học. Thời gian: 1 năm, chủ thể: các khoa văn học.

  4. Tổ chức hội thảo, tọa đàm chuyên đề về thi pháp tự sự và truyện cổ tích tác giả
    Tạo diễn đàn trao đổi học thuật giữa các nhà nghiên cứu, giảng viên, sinh viên và độc giả, nhằm thúc đẩy nghiên cứu và phổ biến kiến thức về thể loại này. Thời gian: định kỳ hàng năm, chủ thể: các trường đại học, viện nghiên cứu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành Lí luận văn học
    Luận văn cung cấp kiến thức chuyên sâu về thi pháp tự sự, giúp nâng cao năng lực phân tích, nghiên cứu văn học hiện đại, đặc biệt về thể loại truyện cổ tích tác giả.

  2. Nhà nghiên cứu văn học dân gian và văn học viết
    Tài liệu hữu ích để so sánh, đối chiếu thi pháp tự sự giữa truyện cổ tích dân gian và tác giả, mở rộng hiểu biết về sự giao thoa giữa hai thể loại.

  3. Dịch giả và biên tập viên văn học nước ngoài
    Giúp hiểu rõ đặc điểm thi pháp tự sự trong truyện cổ tích tác giả, hỗ trợ dịch thuật chính xác, truyền tải đúng tinh thần tác phẩm đến độc giả Việt Nam.

  4. Độc giả yêu thích văn học cổ tích và văn hóa Séc
    Luận văn giúp độc giả tiếp cận sâu sắc hơn với các tác phẩm truyện cổ tích tác giả của hai nhà văn Séc, đồng thời hiểu thêm về văn hóa, lịch sử và nghệ thuật kể chuyện đặc sắc của Cộng hòa Séc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Truyện cổ tích tác giả khác gì so với truyện cổ tích dân gian?
    Truyện cổ tích tác giả là sáng tác văn học viết có tác giả cụ thể, mang dấu ấn cá nhân và phong cách riêng, trong khi truyện cổ tích dân gian là sản phẩm truyền miệng, sáng tác tập thể, không rõ tác giả.

  2. Người kể chuyện toàn tri trong truyện cổ tích tác giả có vai trò gì?
    Người kể chuyện toàn tri không chỉ kể lại hành động mà còn thấu hiểu, miêu tả tâm lí nhân vật, bình luận và định hướng người đọc, tạo chiều sâu cho câu chuyện.

  3. Điểm nhìn trần thuật di chuyển có tác dụng gì trong truyện cổ tích tác giả?
    Việc di chuyển điểm nhìn giúp câu chuyện đa chiều, hấp dẫn hơn, cho phép người đọc tiếp cận nhiều khía cạnh của nhân vật và sự kiện, tăng tính sinh động và kịch tính.

  4. Nhân vật trong truyện cổ tích tác giả có khác gì so với nhân vật trong truyện cổ tích dân gian?
    Nhân vật trong truyện cổ tích tác giả có chiều sâu tâm lí, phát triển tính cách, đa dạng hơn, trong khi nhân vật cổ tích dân gian chủ yếu là nhân vật chức năng, biểu tượng, không có nội tâm phức tạp.

  5. Tại sao nghiên cứu thi pháp tự sự trong truyện cổ tích tác giả lại quan trọng?
    Nghiên cứu giúp hiểu rõ hơn về nghệ thuật kể chuyện, sự phát triển của thể loại truyện cổ tích trong văn học hiện đại, đồng thời góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống qua hình thức sáng tạo mới.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ đặc điểm thi pháp tự sự trong truyện cổ tích tác giả qua sáng tác của Božena Němcová và Věnceslava, tập trung vào người kể chuyện toàn tri, điểm nhìn trần thuật linh hoạt, nhân vật đa chiều và kết cấu chặt chẽ.
  • Phân tích so sánh với truyện cổ tích dân gian cho thấy sự phát triển và sáng tạo trong nghệ thuật tự sự của truyện cổ tích tác giả.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần phổ biến văn hóa, văn học Séc tại Việt Nam và mở rộng hiểu biết về thi pháp tự sự trong văn học hiện đại.
  • Đề xuất các giải pháp nghiên cứu, dịch thuật, giảng dạy và tổ chức hội thảo nhằm phát huy giá trị nghiên cứu.
  • Khuyến khích các nhà nghiên cứu, giảng viên, dịch giả và độc giả quan tâm tiếp tục khai thác, phát triển lĩnh vực thi pháp tự sự trong truyện cổ tích tác giả.

Hành động tiếp theo: Khởi động các dự án nghiên cứu mở rộng, dịch thuật và phổ biến truyện cổ tích tác giả, đồng thời tích hợp nội dung vào chương trình đào tạo và tổ chức các sự kiện học thuật chuyên đề.