I. Tổng Quan Thanh Khoản Dư Thừa Ổn Định Ngân Hàng
Hệ thống ngân hàng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, cung cấp các dịch vụ tài chính phức tạp. Sau khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-2009, sự ổn định của ngân hàng trở thành mối quan tâm hàng đầu. Tính thanh khoản là khả năng đáp ứng các nghĩa vụ tài chính ngắn hạn. Thanh khoản dư thừa xảy ra khi ngân hàng duy trì lượng tiền mặt và dự trữ vượt quá yêu cầu. Ngân hàng có thể tự nguyện hoặc không tự nguyện nắm giữ thanh khoản dư thừa. Việc tích lũy thanh khoản là biện pháp phòng vệ trước các cú sốc rút tiền, đặc biệt khi thị trường liên ngân hàng hoạt động kém hiệu quả. Tuy nhiên, theo số liệu của NHNN công bố cuối tháng 2/2023, hệ thống đang dư thừa khoảng 50.000 tỷ đồng so với mức tối thiểu. Mặc dù vậy, doanh nghiệp vẫn khó tiếp cận vốn, cảnh báo nguy cơ nợ xấu gia tăng. Nghiên cứu về tác động của dư thừa thanh khoản đến sự ổn định ngân hàng là rất cần thiết. Liệu nó đảm bảo khả năng thanh toán hay làm trầm trọng thêm rủi ro đạo đức? Nghiên cứu này sẽ đúc kết kinh nghiệm cho hệ thống ngân hàng Việt Nam trong tiến trình áp dụng Basel III. Từ đó hỗ trợ trong việc quản trị rủi ro thanh khoản hiệu quả.
1.1. Vai Trò Của Thanh Khoản Trong Hệ Thống Ngân Hàng
Hệ thống ngân hàng cung cấp một loạt các sản phẩm và dịch vụ tài chính phức tạp, trực tiếp hay gián tiếp kết nối tất cả các lĩnh vực trong một nền kinh tế. Sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007 - 2009 (GFC), do tầm quan trọng của ngân hàng và mức độ thiệt hại mà khủng hoảng có thể gây ra cho ngành ngân hàng và các ngành có liên quan, các nhà nghiên cứu và quản lý tài chính đã tập trung nhiều hơn vào các nguyên nhân khác nhau dẫn đến sự thất bại ngân hàng hay các yếu tố gây ra bất kỳ mối đe dọa nào đối với sự ổn định trong tương lai của ngân hàng (Alam và cộng sự, 2019; Bai & Elyasiani, 2013; Bakoush và cộng sự, 2022; Fugacova và cộng sự, 2021).
1.2. Dư Thừa Thanh Khoản Cơ Chế Hình Thành Ảnh Hưởng
Dư thừa thanh khoản là trạng thái mà ngân hàng duy trì tiền mặt và dự trữ thanh khoản khác nhiều hơn yêu cầu theo quy định (Aikaeli, 2011). Các ngân hàng có thể nắm giữ thanh khoản dư thừa một cách tự nguyện vì những động cơ phòng ngừa hoặc không tự nguyện vì những lý do khác. Việc tích lũy thanh khoản được xem như một biện pháp bảo vệ chống lại các cú sốc khi khách hàng rút tiền ồ ạt, đặc biệt là khi thị trường liên ngân hàng hoạt động kém hiệu quả.
II. Thách Thức Rủi Ro Từ Thanh Khoản Dư Thừa Basel III
Mặc dù được xem là biện pháp phòng ngừa rủi ro, thanh khoản dư thừa lại mang đến những thách thức. Nó có thể được sử dụng như một bộ đệm tín dụng, khuyến khích cho vay dễ dãi hơn, thậm chí chấp nhận các khoản vay rủi ro cao hơn. Điều này dẫn đến nợ xấu gia tăng và nguy cơ bong bóng bất động sản, đe dọa sự ổn định ngân hàng. Các quy định Basel III được thiết kế để đảm bảo các ngân hàng quản lý rủi ro và hoạt động bình thường trong khủng hoảng. Tuy nhiên, việc áp dụng Basel III trong bối cảnh thanh khoản dư thừa đặt ra nhiều vấn đề. Việt Nam có đặc điểm riêng, sự dễ bị tổn thương trước các cú sốc và sự không hoàn thiện của khuôn khổ pháp lý và thể chế. Ngân hàng Việt Nam phải đối mặt với rủi ro thị trường, đặc biệt trong hoạt động cho vay và đầu tư. Do đó, các ngân hàng phải duy trì thanh khoản cao, ngay cả khi nền kinh tế có nhu cầu vay vốn lớn, cho thấy sự yếu kém trong vai trò trung gian tài chính.
2.1. Rủi Ro Đạo Đức Sự Lựa Chọn Đối Nghịch Khi Dư Thừa Thanh Khoản
Thanh khoản dư thừa báo hiệu an toàn với rủi ro thanh khoản thấp, khuyến khích các chủ ngân hàng cho vay nhiều hơn, thậm chí dễ dàng chấp nhận món vay có rủi ro cao hơn (Kato và Tsuruga, 2016; Liu và Wray, 2010). Hơn nữa, khi đó ngân hàng có thể sử dụng tiền gửi rủi ro hơn để cho vay và đầu tư vào các tài sản có thế chấp bằng bất động sản, hay tiếp nhận những khách hàng có rủi ro cao với các tiêu chuẩn cho vay được nới lỏng, thường dẫn đến sự lựa chọn đối nghịch. Kết quả ngân hàng gia tăng nợ xấu (Klein, 2009), bong bóng bất động sản đưa sự ổn định ngân hàng vào tình thế nguy hiểm, gieo mầm cho các cuộc khủng hoảng tiếp theo (Acharya và Naqvi, 2012).
2.2. Khó Khăn Trong Triển Khai Basel III Tại Việt Nam Rủi Ro Thị Trường
Theo Aikaeli (2011), một trong những đặc điểm đặc trưng của các ngân hàng ở các nền kinh tế đang phát triển là tính dễ bị tổn thương trước các cú sốc và sự không hoàn thiện của khuôn khổ pháp lý và thể chế. Từ đó, các ngân hàng phải đối mặt với rủi ro thị trường, đặc biệt trong hoạt động cho vay và đầu tư vào các tài sản tài chính trong nước. Kết quả các ngân hàng phải duy trì thanh khoản cao bất kể nền kinh tế đang có nhu cầu vay vốn lớn - dấu hiệu của sự yếu kém với vai trò là trung gian tài chính.
2.3. Cơ Chế Điều Hành Lãi Suất Và Chiến Lược Nguồn Vốn Hạn Chế
Với cơ chế điều hành lãi suất liên ngân hàng liên tục giảm trong thời gian qua với mục tiêu hỗ trợ tín dụng, nhưng chiến lược hoạch định nguồn vốn ngân hàng còn nhiều hạn chế, thanh khoản dư thừa chưa thật sự được bổ sung cho thị trường vốn hiệu quả. Thị trường bất động sản còn nhiều rủi ro cũng là một trong các nguyên nhân hạn chế hoạt động mở rộng tín dụng và giải phóng thanh khoản ngân hàng.
III. Cách Quản Trị Rủi Ro Thanh Khoản Hiệu Quả Theo Basel III
Quản trị rủi ro thanh khoản hiệu quả theo Basel III là yếu tố then chốt để đảm bảo sự ổn định ngân hàng trong bối cảnh thanh khoản dư thừa. Các nguyên tắc của Basel III bao gồm việc xây dựng chiến lược quản lý thanh khoản hàng ngày, xác định vai trò của hội đồng quản trị và xây dựng hệ thống thông tin đầy đủ để đo lường, theo dõi và kiểm soát rủi ro thanh khoản. Bên cạnh đó, cần chú trọng đến việc đa dạng hóa nguồn vốn, nâng cao chất lượng tài sản và xây dựng các kịch bản ứng phó với các cú sốc thanh khoản. Việc áp dụng Basel III một cách linh hoạt, phù hợp với đặc điểm của từng ngân hàng và điều kiện kinh tế Việt Nam là rất quan trọng. Cần xem xét những yếu tố đó để thực hiện tốt khung quản trị rủi ro thanh khoản.
3.1. Xây Dựng Chiến Lược Quản Lý Thanh Khoản Hàng Ngày Theo Basel III
Mỗi ngân hàng cần đề ra một chiến lược quản lý khả năng thanh khoản hàng ngày và cần được truyền đạt một cách công khai, rộng rãi toàn hệ thống. Hội đồng quản trị của ngân hàng phải là cơ quan quyết định các chiến lược và chính sách quan trọng liên quan đến quản lý khả năng thanh khoản của ngân hàng. Hội đồng quản trị cũng cần đảm bảo là các cấp quản trị thanh khoản của ngân hàng thực hiện những biện pháp cần thiết để theo dõi và kiểm soát rủi ro thanh khoản theo đúng chức năng của mình.
3.2. Hệ Thống Thông Tin Đo Lường Kiểm Soát Rủi Ro Thanh Khoản
Ngân hàng cần có hệ thống thông tin đầy đủ cho việc đo lường, theo dõi, kiểm soát và báo cáo rủi ro thanh khoản. Các báo cáo cần được cung cấp kịp thời. Các báo cáo này cần được cung cấp kịp thời cho các cấp quản lý để đưa ra các quyết định phù hợp và chính xác.
IV. Kinh Nghiệm Quản Trị Rủi Ro Thanh Khoản Theo Basel III
Kinh nghiệm quản trị rủi ro thanh khoản theo Basel III cho thấy sự cần thiết của việc xây dựng bộ đệm thanh khoản bảo vệ ngân hàng trước các cú sốc. Tuy nhiên, bộ đệm này cần được quản lý hiệu quả để tránh tình trạng dư thừa thanh khoản và những rủi ro tiềm ẩn. Các ngân hàng cần chủ động đánh giá và điều chỉnh chiến lược quản lý thanh khoản phù hợp với tình hình thị trường và năng lực của mình. Việc học hỏi kinh nghiệm quốc tế và áp dụng các thông lệ tốt nhất trong quản trị rủi ro là rất quan trọng. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngân hàng và cơ quan quản lý nhà nước để đảm bảo sự ổn định của toàn hệ thống.
4.1. Bài Học Kinh Nghiệm Về Duy Trì Bộ Đệm Thanh Khoản
Sau GFC, các quy định áp dụng đối với các ngân hàng quốc tế luôn đảm bảo các ngân hàng này có thể tiếp tục quản lý rủi ro và hoạt động bình thường trở lại mà không cần hỗ trợ từ bên ngoài như: gói cứu trợ của chính phủ, liên kết hệ thống ngân hàng đa quốc gia, sáp nhập hoặc mua lại bắt buộc. Điều này có thể hiệu quả bằng cách duy trì bộ đệm thanh khoản bảo vệ ngân hàng chống lại những cú sốc thanh khoản nhỏ.
4.2. Đánh Giá Điều Chỉnh Chiến Lược Quản Lý Thanh Khoản
Các ngân hàng cần chủ động đánh giá và điều chỉnh chiến lược quản lý thanh khoản phù hợp với tình hình thị trường và năng lực của mình.Việc đánh giá được thực hiện thường xuyên sẽ giúp ngân hàng hiểu rõ hơn về tình hình thanh khoản của mình và có những điều chỉnh kịp thời khi cần thiết.
V. Ứng Dụng Đánh Giá Tác Động Dư Thừa Thanh Khoản tại VN
Nghiên cứu cần tập trung đánh giá tác động của dư thừa thanh khoản đến sự ổn định ngân hàng tại Việt Nam. Cần phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến dư thừa thanh khoản, bao gồm chính sách tiền tệ, dòng vốn nước ngoài và tình hình kinh tế vĩ mô. Bên cạnh đó, cần xem xét tác động của dư thừa thanh khoản đến lãi suất liên ngân hàng, tín dụng và lạm phát. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp bằng chứng thực nghiệm quan trọng để các nhà hoạch định chính sách và các ngân hàng có thể đưa ra các quyết định phù hợp. Nghiên cứu cần sử dụng mô hình định lượng để phân tích tác động của thanh khoản dư thừa đến sự ổn định ngân hàng tại Việt Nam.
5.1. Phân Tích Yếu Tố Ảnh Hưởng Dư Thừa Thanh Khoản Chính Sách Vốn
Các yếu tố như chính sách tiền tệ, dòng vốn nước ngoài và tình hình kinh tế vĩ mô có tác động lớn đến dư thừa thanh khoản. Cần có một phân tích sâu sắc về các yếu tố này để hiểu rõ hơn về nguyên nhân và ảnh hưởng của dư thừa thanh khoản.
5.2. Tác Động Dư Thừa Thanh Khoản Lãi Suất Tín Dụng Lạm Phát
Cần xem xét tác động của dư thừa thanh khoản đến lãi suất liên ngân hàng, tín dụng và lạm phát. Việc nghiên cứu này sẽ giúp đánh giá được những tác động tiềm ẩn của dư thừa thanh khoản đối với nền kinh tế.
VI. Tương Lai Giải Pháp Quản Lý Thanh Khoản Dư Thừa Hiệu Quả
Trong tương lai, việc quản lý thanh khoản dư thừa hiệu quả sẽ là yếu tố then chốt để đảm bảo sự ổn định ngân hàng tại Việt Nam. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa để điều tiết lượng tiền cung ứng. Các ngân hàng cần chủ động nâng cao năng lực quản trị rủi ro thanh khoản và áp dụng các công cụ phái sinh để phòng ngừa rủi ro. Đồng thời, cần phát triển thị trường vốn để tăng cường khả năng hấp thụ vốn của nền kinh tế. Việc xây dựng một hệ thống tài chính lành mạnh và hiệu quả sẽ góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.
6.1. Phối Hợp Chính Sách Tiền Tệ Tài Khóa Điều Tiết Tiền Cung
Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa để điều tiết lượng tiền cung ứng. Sự phối hợp này sẽ giúp kiểm soát lạm phát và ổn định kinh tế.
6.2. Nâng Cao Năng Lực Quản Trị Rủi Ro Thanh Khoản Công Cụ Phái Sinh
Các ngân hàng cần chủ động nâng cao năng lực quản trị rủi ro thanh khoản và áp dụng các công cụ phái sinh để phòng ngừa rủi ro. Điều này sẽ giúp các ngân hàng giảm thiểu rủi ro và tăng cường khả năng chống chịu trước các cú sốc.
