Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và sự phát triển không ngừng của hệ thống ngân hàng thương mại (NHTM) tại Việt Nam, hoạt động thẩm định giá tài sản bảo đảm (TSBĐ) trong cho vay trở thành một yếu tố then chốt nhằm đảm bảo an toàn tín dụng và giảm thiểu rủi ro nợ xấu. Theo báo cáo kết quả kinh doanh của Ngân hàng TMCP Quốc Dân (NCB) giai đoạn 2015-2017, tỷ lệ dư nợ cho vay có tài sản bảo đảm chiếm phần lớn trong tổng dư nợ, phản ánh tầm quan trọng của công tác thẩm định giá trong hoạt động tín dụng. Tuy nhiên, thực tế cho thấy công tác thẩm định giá tại NCB còn tồn tại nhiều bất cập như quy trình chưa hoàn chỉnh, phương pháp áp dụng chưa linh hoạt, dẫn đến khiếu nại từ khách hàng và tiềm ẩn rủi ro tín dụng.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa cơ sở lý luận về thẩm định giá TSBĐ tại các NHTM, phân tích thực trạng công tác thẩm định giá tại NCB trong giai đoạn 2015-2017, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động thẩm định giá TSBĐ tại NCB, một ngân hàng thương mại cổ phần có quy mô trung bình, với dữ liệu thu thập từ báo cáo nội bộ, khảo sát nhân sự và phân tích hồ sơ thẩm định giá.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng tín dụng, giảm thiểu rủi ro tín dụng và tăng cường quản trị rủi ro tại các NHTM nói chung và NCB nói riêng. Đồng thời, kết quả nghiên cứu góp phần hoàn thiện quy trình thẩm định giá, giúp ngân hàng đưa ra quyết định cho vay chính xác, tăng cường uy tín và khả năng cạnh tranh trên thị trường tài chính.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về hoạt động tín dụng và thẩm định giá tài sản bảo đảm tại ngân hàng thương mại. Trước hết, lý thuyết về hoạt động tín dụng tại NHTM được xây dựng trên cơ sở Luật các tổ chức tín dụng năm 2010, trong đó cho vay có tài sản bảo đảm là hình thức cấp tín dụng phổ biến nhằm giảm thiểu rủi ro tín dụng. Khái niệm tài sản bảo đảm được định nghĩa là tài sản thuộc quyền sở hữu của người vay hoặc bên thứ ba, dùng để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trả nợ.

Về thẩm định giá, luận văn áp dụng các nguyên tắc định giá tài sản bảo đảm theo tiêu chuẩn thẩm định giá Việt Nam và thông lệ quốc tế, bao gồm nguyên tắc sử dụng tốt nhất, nguyên tắc cung cầu, nguyên tắc thay thế, nguyên tắc dự tính lợi ích tương lai, và nguyên tắc cân bằng. Các phương pháp thẩm định giá chính được sử dụng gồm phương pháp so sánh, phương pháp chi phí, phương pháp thu nhập và phương pháp thặng dư, phù hợp với từng loại tài sản và mục đích thẩm định.

Ba khái niệm chính được tập trung nghiên cứu là: (1) Tài sản bảo đảm trong cho vay tại NHTM, (2) Quy trình thẩm định giá tài sản bảo đảm, và (3) Các tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động thẩm định giá tại ngân hàng.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp cả định lượng và định tính nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê nội bộ của NCB từ năm 2015 đến 2017, báo cáo kết quả kinh doanh, hồ sơ thẩm định giá tài sản bảo đảm, cùng với kết quả khảo sát và phỏng vấn chuyên sâu với cán bộ phòng thẩm định giá và các bộ phận liên quan.

Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 30 cán bộ thẩm định và nhân viên tín dụng tại NCB, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm thu thập ý kiến chuyên môn và thực tiễn. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng các công cụ thống kê mô tả, phân tích so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích nội dung phỏng vấn để làm rõ các tồn tại và nguyên nhân.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong 12 tháng, bắt đầu từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2018, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Việc áp dụng phương pháp luận duy vật biện chứng giúp nghiên cứu đặt trong bối cảnh lịch sử và mối quan hệ tương tác giữa các yếu tố ảnh hưởng đến thẩm định giá tài sản bảo đảm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quy trình thẩm định giá tại NCB còn nhiều hạn chế: Quy trình thẩm định giá tài sản bảo đảm tại NCB được xây dựng theo tiêu chuẩn nhưng chưa thực sự đồng bộ và thiếu sự linh hoạt trong áp dụng. Thời gian trung bình để hoàn thành một hồ sơ thẩm định giá là khoảng 10-15 ngày, cao hơn mức trung bình của một số ngân hàng thương mại khác (khoảng 7-10 ngày). Chi phí thẩm định cũng chưa được tối ưu, gây ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.

  2. Phương pháp thẩm định giá chưa đa dạng và chưa phù hợp hoàn toàn với từng loại tài sản: Phương pháp so sánh được sử dụng phổ biến nhất với tỷ lệ khoảng 70% các tài sản bảo đảm là bất động sản. Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp thu nhập và phương pháp thặng dư còn hạn chế, đặc biệt đối với các tài sản có tính chuyên dụng hoặc tài sản hình thành trong tương lai. Điều này dẫn đến sai lệch giá trị định giá so với giá trị thực tế thị trường.

  3. Đội ngũ nhân lực thẩm định giá có trình độ chuyên môn tốt nhưng thiếu kinh nghiệm thực tiễn: Khoảng 60% cán bộ thẩm định có trình độ đại học trở lên, trong đó 30% có chứng chỉ thẩm định viên chuyên nghiệp. Tuy nhiên, kinh nghiệm thực tế trong lĩnh vực thẩm định giá tài sản bảo đảm còn hạn chế, ảnh hưởng đến độ chính xác và khách quan của kết quả thẩm định.

  4. Các nhân tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến kết quả thẩm định giá: Môi trường pháp lý, biến động thị trường bất động sản, chính sách tín dụng của ngân hàng và chiến lược kinh doanh là những yếu tố khách quan tác động mạnh. Về chủ quan, quan điểm khác nhau của các bộ phận trong ngân hàng, hệ thống thông tin định giá chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban làm giảm hiệu quả công tác thẩm định.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các tồn tại trên xuất phát từ việc quy trình thẩm định giá chưa được chuẩn hóa và cập nhật kịp thời theo biến động thị trường, dẫn đến thời gian và chi phí thẩm định kéo dài. So sánh với các ngân hàng như Techcombank và An Bình Bank, NCB chưa có trung tâm thẩm định giá độc lập và chuyên nghiệp, làm giảm tính khách quan và hiệu quả công tác thẩm định.

Việc áp dụng chủ yếu phương pháp so sánh cho thấy sự hạn chế trong việc khai thác các phương pháp định giá khác phù hợp với từng loại tài sản, đặc biệt là tài sản có tính phức tạp hoặc tài sản hình thành trong tương lai. Điều này cũng được phản ánh trong các nghiên cứu của ngành, cho thấy sự cần thiết phải đa dạng hóa phương pháp thẩm định để nâng cao độ chính xác.

Đội ngũ nhân lực mặc dù có trình độ chuyên môn nhưng thiếu kinh nghiệm thực tiễn và đào tạo chuyên sâu về thẩm định giá tài sản bảo đảm, dẫn đến kết quả thẩm định chưa thực sự thuyết phục và có thể gây rủi ro cho ngân hàng. Các nhân tố khách quan như biến động thị trường và chính sách pháp luật cũng đòi hỏi ngân hàng phải có cơ chế cập nhật và điều chỉnh kịp thời.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp thẩm định giá, bảng phân tích thời gian và chi phí thẩm định trung bình, cũng như biểu đồ trình độ và kinh nghiệm của đội ngũ nhân lực thẩm định giá.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình thẩm định giá tài sản bảo đảm: Rà soát, chuẩn hóa và cập nhật quy trình thẩm định giá theo hướng đơn giản, rõ ràng, linh hoạt phù hợp với từng loại tài sản và điều kiện thị trường. Mục tiêu giảm thời gian thẩm định xuống còn khoảng 7-10 ngày và tối ưu chi phí trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện là Ban Quản lý rủi ro và Trung tâm thẩm định giá của NCB.

  2. Đa dạng hóa và nâng cao chất lượng phương pháp thẩm định giá: Áp dụng kết hợp các phương pháp so sánh, chi phí, thu nhập và thặng dư tùy theo đặc điểm tài sản bảo đảm. Tăng cường sử dụng phương pháp thu nhập và thặng dư cho các tài sản có khả năng tạo thu nhập trong vòng 6-12 tháng tới. Phòng Thẩm định giá phối hợp với các chuyên gia định giá chuyên nghiệp thực hiện.

  3. Nâng cao năng lực đội ngũ nhân lực thẩm định giá: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về thẩm định giá tài sản bảo đảm, cập nhật kiến thức pháp luật và kỹ thuật định giá mới. Mục tiêu 100% cán bộ thẩm định được đào tạo trong 1 năm và tăng tỷ lệ nhân viên có chứng chỉ chuyên môn lên 50%. Ban Nhân sự và Trung tâm đào tạo chịu trách nhiệm.

  4. Xây dựng hệ thống thông tin định giá đồng bộ và cập nhật: Thiết lập cơ sở dữ liệu thị trường tài sản bảo đảm, cập nhật thông tin giao dịch, giá cả và các yếu tố ảnh hưởng. Hệ thống này giúp giảm thiểu sai sót và tăng tính khách quan trong thẩm định giá. Dự kiến hoàn thành trong 18 tháng, do Ban Công nghệ thông tin phối hợp với Trung tâm thẩm định giá thực hiện.

  5. Tăng cường phối hợp giữa các phòng ban liên quan: Thiết lập cơ chế trao đổi thông tin, phối hợp chặt chẽ giữa phòng tín dụng, phòng thẩm định giá và bộ phận quản trị rủi ro nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và kiểm soát rủi ro tín dụng. Thực hiện ngay trong 6 tháng tới dưới sự chỉ đạo của Ban Điều hành ngân hàng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và nhân viên phòng thẩm định giá tại các ngân hàng thương mại: Luận văn cung cấp kiến thức chuyên sâu về quy trình, phương pháp và tiêu chí đánh giá hoạt động thẩm định giá tài sản bảo đảm, giúp nâng cao hiệu quả công việc và giảm thiểu rủi ro.

  2. Chuyên gia và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực tài chính ngân hàng: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về thẩm định giá tài sản bảo đảm, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu, luận văn và các công trình khoa học liên quan.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức tín dụng: Kết quả nghiên cứu giúp hoàn thiện chính sách, quy định về thẩm định giá tài sản bảo đảm, góp phần nâng cao chất lượng tín dụng và ổn định hệ thống ngân hàng.

  4. Khách hàng doanh nghiệp và cá nhân vay vốn có tài sản bảo đảm: Hiểu rõ hơn về quy trình và tiêu chí thẩm định giá tài sản bảo đảm, từ đó chuẩn bị hồ sơ vay vốn hiệu quả và giảm thiểu rủi ro trong giao dịch tín dụng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thẩm định giá tài sản bảo đảm là gì và tại sao quan trọng?
    Thẩm định giá tài sản bảo đảm là quá trình xác định giá trị thực tế của tài sản dùng làm bảo đảm cho khoản vay. Việc này giúp ngân hàng đánh giá khả năng thu hồi nợ, giảm thiểu rủi ro tín dụng và đảm bảo an toàn hoạt động cho vay.

  2. Các phương pháp thẩm định giá phổ biến hiện nay là gì?
    Phương pháp so sánh, chi phí, thu nhập và thặng dư là các phương pháp chính. Mỗi phương pháp phù hợp với từng loại tài sản và mục đích thẩm định khác nhau, ví dụ phương pháp thu nhập áp dụng cho tài sản tạo ra dòng tiền ổn định.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến kết quả thẩm định giá tài sản bảo đảm?
    Bao gồm yếu tố khách quan như biến động thị trường, chính sách pháp luật, môi trường kinh tế; và yếu tố chủ quan như trình độ nhân lực, quy trình thẩm định, hệ thống thông tin và quan điểm của ngân hàng.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thẩm định giá tại ngân hàng?
    Hoàn thiện quy trình, đa dạng hóa phương pháp thẩm định, nâng cao năng lực đội ngũ nhân sự, xây dựng hệ thống thông tin đồng bộ và tăng cường phối hợp giữa các phòng ban liên quan là các giải pháp thiết thực.

  5. Tại sao việc định giá lại tài sản bảo đảm định kỳ lại cần thiết?
    Việc định giá lại giúp phản ánh chính xác biến động giá trị tài sản trên thị trường, từ đó điều chỉnh mức cho vay phù hợp, giảm thiểu rủi ro do biến động giá tài sản và đảm bảo an toàn tín dụng.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và phân tích thực trạng thẩm định giá tài sản bảo đảm tại Ngân hàng TMCP Quốc Dân trong giai đoạn 2015-2017, phát hiện nhiều tồn tại về quy trình, phương pháp và nhân lực.
  • Các phương pháp thẩm định giá hiện nay chủ yếu là phương pháp so sánh, chưa đa dạng và chưa phù hợp hoàn toàn với đặc điểm tài sản bảo đảm.
  • Đội ngũ nhân lực có trình độ chuyên môn nhưng thiếu kinh nghiệm thực tiễn và đào tạo chuyên sâu, ảnh hưởng đến chất lượng thẩm định.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy trình, đa dạng hóa phương pháp, nâng cao năng lực nhân sự và xây dựng hệ thống thông tin đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả công tác thẩm định giá.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc áp dụng công nghệ thông tin và đào tạo chuyên sâu, góp phần nâng cao năng lực quản trị rủi ro tín dụng tại NCB và các ngân hàng thương mại khác.

Call-to-action: Các nhà quản lý ngân hàng và chuyên gia thẩm định giá cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao chất lượng thẩm định giá tài sản bảo đảm, đảm bảo an toàn tín dụng và phát triển bền vững hệ thống ngân hàng Việt Nam.