Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc áp dụng phương pháp học tập dựa trên dự án (Project-Based Learning - PBL) ngày càng được quan tâm như một giải pháp nâng cao hiệu quả học tập ngoại ngữ. Tại Việt Nam, đặc biệt là ở các trường trung học phổ thông, PBL vẫn chưa được triển khai rộng rãi và hiệu quả chưa được đánh giá đầy đủ. Nghiên cứu này được thực hiện tại Trường Trung học phổ thông Vũng Tàu trong năm học 2021-2022, với sự tham gia của 93 học sinh lớp 11 và 10 giáo viên tiếng Anh nhằm khảo sát thái độ của cả hai nhóm đối tượng đối với việc áp dụng PBL trong dạy và học tiếng Anh.
Mục tiêu chính của nghiên cứu là xác định thái độ của học sinh và giáo viên về PBL, đồng thời phân tích sự tương đồng và khác biệt giữa hai nhóm này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào lớp 11 tại Trường THPT Vũng Tàu, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, trong bối cảnh chương trình tiếng Anh theo dự án quốc gia 2020. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn cho việc áp dụng PBL nhằm nâng cao chất lượng dạy và học tiếng Anh, góp phần thúc đẩy đổi mới phương pháp giảng dạy ngoại ngữ tại Việt Nam.
Theo báo cáo, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đứng thứ ba toàn quốc về kết quả thi môn tiếng Anh, trong đó Trường THPT Vũng Tàu xếp thứ hai toàn tỉnh, với nhiều học sinh đạt chứng chỉ IELTS từ 6.0 trở lên. Đây là nền tảng thuận lợi để triển khai PBL nhằm phát huy tối đa năng lực và thái độ tích cực của học sinh trong học tập.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết về thái độ và mô hình học tập dựa trên dự án (PBL). Thái độ được phân tích theo ba thành phần: nhận thức (cognitive), cảm xúc (affective) và hành vi (behavioral), dựa trên các nghiên cứu của Ajzen (2005), Rosenberg và Hovland (1960). Thành phần nhận thức liên quan đến niềm tin và kiến thức của người học về PBL; thành phần cảm xúc phản ánh cảm nhận tích cực hoặc tiêu cực; thành phần hành vi thể hiện sự sẵn sàng tham gia và áp dụng PBL trong học tập.
Về PBL, nghiên cứu áp dụng mô hình 10 bước của Stoller (2006), bao gồm từ việc lựa chọn chủ đề, tổ chức nhóm, thu thập và phân tích thông tin đến trình bày sản phẩm cuối cùng và tự đánh giá. PBL được xem là phương pháp học tập lấy người học làm trung tâm, giúp phát triển kỹ năng ngôn ngữ, kỹ năng xã hội và khả năng tự điều chỉnh học tập (self-regulated learning).
Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: PBL, thái độ học tập, kỹ năng ngôn ngữ (nghe, nói, đọc, viết), kỹ năng xã hội (giao tiếp, làm việc nhóm), và tự điều chỉnh học tập.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp (mixed methods) kết hợp định lượng và định tính. Dữ liệu định lượng được thu thập qua bảng hỏi với 93 học sinh lớp 11, trong khi dữ liệu định tính được thu thập qua phỏng vấn bán cấu trúc với 10 giáo viên tiếng Anh.
Mẫu nghiên cứu được chọn theo phương pháp thuận tiện (convenient sampling), đảm bảo tính đại diện với số lượng học sinh vượt mức tối thiểu 30 người theo chuẩn thống kê. Các học sinh thuộc hai lớp 11A4 và 11A10, có trình độ tương đồng và quen thuộc với thiết bị hiện đại hỗ trợ PBL. Giáo viên tham gia đều có kinh nghiệm giảng dạy trên 10 năm và đã từng áp dụng PBL trong giảng dạy.
Quá trình thu thập dữ liệu diễn ra trong năm học 2021-2022 tại Trường THPT Vũng Tàu. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS và Excel để phân tích thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, và phân tích nội dung phỏng vấn nhằm làm rõ thái độ và nhận thức của người học và người dạy về PBL.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thái độ tích cực của học sinh đối với PBL: Kết quả khảo sát cho thấy khoảng 85% học sinh có thái độ tích cực với việc áp dụng PBL trong học tiếng Anh, đặc biệt ở các khía cạnh phát triển kỹ năng ngôn ngữ và kỹ năng xã hội. Ví dụ, 78% học sinh cho biết PBL giúp cải thiện kỹ năng nói và giao tiếp nhóm.
Thái độ tích cực của giáo viên đối với PBL: 90% giáo viên tham gia phỏng vấn bày tỏ sự ủng hộ đối với PBL, nhận thấy phương pháp này giúp học sinh chủ động hơn và tăng cường khả năng tự học. Tuy nhiên, 60% giáo viên cũng thừa nhận PBL đòi hỏi nhiều thời gian chuẩn bị và kỹ năng quản lý lớp học.
Sự tương đồng và khác biệt giữa học sinh và giáo viên: Cả hai nhóm đều đồng thuận về lợi ích của PBL trong việc nâng cao kỹ năng tiếng Anh và thái độ học tập tích cực. Tuy nhiên, học sinh đánh giá cao tính hấp dẫn và thực tiễn của PBL hơn, trong khi giáo viên tập trung vào các khó khăn trong việc tổ chức và đánh giá dự án.
Ảnh hưởng của PBL đến kỹ năng tự điều chỉnh học tập: Khoảng 70% học sinh cho biết PBL giúp họ cải thiện khả năng tự quản lý thời gian và tự đánh giá kết quả học tập, điều này được giáo viên xác nhận qua phỏng vấn.
Thảo luận kết quả
Các kết quả trên phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy PBL không chỉ nâng cao kỹ năng ngôn ngữ mà còn thúc đẩy thái độ tích cực và kỹ năng xã hội của người học. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ học sinh có thái độ tích cực theo từng kỹ năng (nghe, nói, đọc, viết) và kỹ năng xã hội sẽ minh họa rõ nét sự cải thiện này.
Nguyên nhân của thái độ tích cực có thể do PBL tạo môi trường học tập thực tiễn, khuyến khích sự hợp tác và phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này củng cố vai trò quan trọng của PBL trong đổi mới phương pháp dạy học ngoại ngữ.
Tuy nhiên, khó khăn về thời gian và kỹ năng quản lý lớp học của giáo viên là thách thức cần được giải quyết để PBL phát huy hiệu quả tối đa. Việc đào tạo giáo viên và cung cấp tài liệu hỗ trợ là cần thiết để khắc phục những hạn chế này.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đào tạo giáo viên về PBL: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ năng thiết kế, quản lý và đánh giá dự án trong giảng dạy tiếng Anh, nhằm nâng cao năng lực và sự tự tin cho giáo viên. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng tới; chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh, Ban giám hiệu nhà trường.
Phát triển tài liệu và hướng dẫn áp dụng PBL: Biên soạn bộ tài liệu mẫu, hướng dẫn chi tiết các bước thực hiện dự án phù hợp với chương trình tiếng Anh lớp 11, giúp giáo viên và học sinh dễ dàng tiếp cận và áp dụng. Thời gian: 3 tháng; chủ thể: tổ chuyên môn tiếng Anh nhà trường.
Tăng cường trang thiết bị hỗ trợ học tập: Cải thiện cơ sở vật chất như phòng học đa phương tiện, thiết bị công nghệ để hỗ trợ học sinh thực hiện dự án hiệu quả hơn. Thời gian: 1 năm; chủ thể: Ban giám hiệu, nhà tài trợ.
Khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa liên quan đến PBL: Tổ chức các cuộc thi, câu lạc bộ tiếng Anh theo hình thức dự án nhằm tạo sân chơi thực tế, nâng cao kỹ năng và thái độ tích cực. Thời gian: liên tục hàng năm; chủ thể: phòng Đoàn - Hội, giáo viên phụ trách ngoại khóa.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn để áp dụng PBL hiệu quả, giúp đổi mới phương pháp giảng dạy và nâng cao chất lượng bài giảng.
Nhà quản lý giáo dục: Thông tin về thái độ và khó khăn trong áp dụng PBL giúp xây dựng chính sách đào tạo, hỗ trợ giáo viên và phát triển chương trình phù hợp.
Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành sư phạm tiếng Anh: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, thiết kế khảo sát và phỏng vấn trong lĩnh vực giáo dục ngoại ngữ.
Các tổ chức phát triển giáo dục và đào tạo: Cơ sở để xây dựng các chương trình đào tạo, dự án hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học ngoại ngữ tại các trường phổ thông.
Câu hỏi thường gặp
PBL là gì và tại sao nên áp dụng trong dạy học tiếng Anh?
PBL là phương pháp học tập dựa trên dự án, giúp học sinh phát triển kỹ năng ngôn ngữ và xã hội thông qua các hoạt động thực tiễn. Nghiên cứu cho thấy PBL nâng cao thái độ tích cực và hiệu quả học tập.Thái độ của học sinh và giáo viên đối với PBL như thế nào?
Cả hai nhóm đều có thái độ tích cực, học sinh thích thú với tính thực tiễn và hấp dẫn của PBL, giáo viên đánh giá cao sự chủ động của học sinh nhưng gặp khó khăn về thời gian và quản lý lớp.Những khó khăn khi áp dụng PBL là gì?
Thời gian chuẩn bị dài, kỹ năng quản lý lớp học của giáo viên chưa đồng đều, học sinh chưa quen với làm việc nhóm và tự điều chỉnh học tập là những thách thức chính.Làm thế nào để khắc phục khó khăn trong áp dụng PBL?
Đào tạo giáo viên, phát triển tài liệu hướng dẫn, cải thiện cơ sở vật chất và tổ chức các hoạt động ngoại khóa hỗ trợ là các giải pháp hiệu quả.PBL ảnh hưởng như thế nào đến kỹ năng tự điều chỉnh học tập của học sinh?
PBL giúp học sinh nâng cao khả năng tự quản lý thời gian, tự đánh giá và điều chỉnh quá trình học, từ đó tăng hiệu quả học tập và phát triển kỹ năng mềm.
Kết luận
- Học sinh và giáo viên tại Trường THPT Vũng Tàu có thái độ tích cực đối với việc áp dụng PBL trong dạy và học tiếng Anh.
- PBL góp phần nâng cao kỹ năng ngôn ngữ, kỹ năng xã hội và khả năng tự điều chỉnh học tập của học sinh.
- Giáo viên gặp một số khó khăn về thời gian và kỹ năng quản lý lớp khi triển khai PBL.
- Cần có các giải pháp đào tạo, hỗ trợ và phát triển tài liệu để nâng cao hiệu quả áp dụng PBL.
- Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho đổi mới phương pháp giảng dạy ngoại ngữ tại các trường trung học phổ thông ở Việt Nam.
Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nên phối hợp triển khai các khóa đào tạo và xây dựng tài liệu hỗ trợ PBL trong vòng 6-12 tháng tới để nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh. Độc giả quan tâm có thể liên hệ với Trường THPT Vũng Tàu để tham khảo chi tiết nghiên cứu và áp dụng thực tiễn.