Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, việc phát triển kỹ năng ngôn ngữ cho học sinh tiểu học trở thành nhiệm vụ trọng tâm của ngành giáo dục. Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW (2013), đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh là yêu cầu cấp thiết. Đặc biệt, kỹ năng nói đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành năng lực giao tiếp và phát triển nhân cách cho học sinh. Tuy nhiên, thực tế tại một số trường tiểu học quận Kiến An, thành phố Hải Phòng cho thấy học sinh lớp 5 còn hạn chế về vốn sống, khả năng giao tiếp và tự tin khi nói, trong khi hệ thống bài tập rèn luyện kỹ năng nói chưa phong phú, hấp dẫn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển kỹ năng nói cho học sinh lớp 5 trong giờ học Tiếng Việt, từ đó đề xuất các biện pháp cụ thể để nâng cao hiệu quả dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường tiểu học tại quận Kiến An, Hải Phòng, trong năm học 2021-2022. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc góp phần nâng cao năng lực ngôn ngữ, phát triển kỹ năng giao tiếp cho học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết nền tảng về kỹ năng và kỹ năng ngôn ngữ, trong đó:

  • Khái niệm kỹ năng được hiểu là khả năng vận dụng kiến thức và kinh nghiệm để thực hiện một hoạt động có hiệu quả trong điều kiện cụ thể. Kỹ năng nói là một trong bốn kỹ năng ngôn ngữ cơ bản (nghe, nói, đọc, viết), đóng vai trò trung tâm trong giao tiếp.

  • Lý thuyết hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ nhấn mạnh vai trò của ngôn ngữ trong việc trao đổi thông tin, tư tưởng và cảm xúc giữa các cá nhân trong bối cảnh xã hội cụ thể. Lý thuyết này giúp giáo viên xây dựng nội dung và phương pháp dạy học phù hợp để phát triển kỹ năng nói cho học sinh.

  • Lý thuyết hội thoại phân tích các hình thức giao tiếp đơn thoại và đối thoại, từ đó đề xuất cách rèn luyện kỹ năng nói qua các hoạt động như kể chuyện, thảo luận, tranh luận phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 5.

  • Lý thuyết tâm lý học cung cấp cơ sở về đặc điểm phát triển chú ý, trí nhớ, ý chí và ngôn ngữ của học sinh lớp 5, giúp giáo viên thiết kế các hoạt động học tập phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả rèn luyện kỹ năng nói.

Các khái niệm chính bao gồm: kỹ năng nói, kỹ năng giao tiếp, hội thoại, nghi thức lời nói, phát triển năng lực ngôn ngữ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tổng hợp, phân tích các tài liệu chuyên ngành về phát triển kỹ năng nói và dạy học Tiếng Việt tiểu học.

  • Phương pháp khảo sát, thống kê: Thu thập dữ liệu từ 21 giáo viên dạy Tiếng Việt lớp 5 tại các trường tiểu học quận Kiến An thông qua phiếu khảo sát và phỏng vấn nhằm đánh giá thực trạng dạy học kỹ năng nói.

  • Phương pháp quan sát, đàm thoại: Dự giờ, quan sát thái độ, hứng thú của học sinh trong giờ học Tiếng Việt, đồng thời phỏng vấn giáo viên và học sinh để hiểu rõ nhận thức và nhu cầu phát triển kỹ năng nói.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện dạy học thử nghiệm tại Trường Tiểu học Thực Hành, quận Kiến An, nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp phát triển kỹ năng nói đã đề xuất.

  • Phương pháp lập biểu bảng sơ đồ: Thiết lập bảng biểu, sơ đồ để tổng hợp và phân tích kết quả khảo sát, thực nghiệm.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 21 giáo viên và khoảng 100 học sinh lớp 5 tham gia thực nghiệm. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện tại các trường tiểu học trong quận Kiến An. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2021 đến tháng 6/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kỹ năng nói của học sinh lớp 5 còn hạn chế: Qua khảo sát, khoảng 65% học sinh chưa tự tin khi tham gia các hoạt động nói, 70% học sinh sử dụng từ ngữ chưa chính xác và sắp xếp ý chưa hợp lý trong bài nói. Hơn 60% giáo viên cho rằng học sinh thiếu hứng thú với các bài tập luyện nói hiện tại.

  2. Giáo viên chưa áp dụng hiệu quả các biện pháp phát triển kỹ năng nói: 57% giáo viên chưa thường xuyên sử dụng các phương pháp đa dạng như đóng vai, thảo luận nhóm hay tranh luận trong giờ học Tiếng Việt. 48% giáo viên cho biết thiếu tài liệu và bài tập phù hợp để rèn luyện kỹ năng nói cho học sinh.

  3. Các biện pháp phát triển kỹ năng nói được đề xuất và thực nghiệm cho kết quả tích cực: Sau khi áp dụng quy trình hóa dạy học nói thành đoạn, bài; xây dựng hệ thống bài tập luyện nói đa dạng; tích hợp rèn luyện kỹ năng nói trong các phân môn Đọc hiểu, Tập làm văn, điểm trung bình kỹ năng nói của học sinh tăng từ 5,8 lên 7,6 (thang điểm 10), tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu kỹ năng nói tăng từ 42% lên 78%.

  4. Môi trường học tập thân thiện, khích lệ tích cực giúp học sinh tự tin hơn: Quan sát thực nghiệm cho thấy học sinh tham gia tích cực hơn khi giáo viên tạo được không khí lớp học cởi mở, khuyến khích phát biểu ý kiến và sử dụng các phương tiện hỗ trợ như tranh ảnh, video minh họa.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các công trình trước đây về phát triển kỹ năng ngôn ngữ cho học sinh tiểu học, đồng thời bổ sung bằng các biện pháp cụ thể và thực nghiệm tại địa phương. Việc quy trình hóa dạy học nói giúp học sinh dễ dàng tiếp cận và thực hành kỹ năng nói theo từng bước, từ đó nâng cao hiệu quả học tập. Hệ thống bài tập đa dạng kích thích sự hứng thú và phát triển tư duy ngôn ngữ của học sinh.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu kỹ năng nói sau thực nghiệm cao hơn khoảng 30%, cho thấy tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất. Việc tích hợp kỹ năng nói trong các phân môn khác giúp học sinh phát triển toàn diện hơn, tránh tình trạng kỹ năng nói bị xem nhẹ như trước đây.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm kiểm tra kỹ năng nói trước và sau thực nghiệm, bảng tổng hợp đánh giá thái độ học sinh và giáo viên về các biện pháp áp dụng. Điều này minh họa rõ ràng sự tiến bộ và tác động tích cực của nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Quy trình hóa việc dạy học kỹ năng nói thành các bước cụ thể: Giáo viên cần xây dựng kế hoạch bài giảng theo từng giai đoạn từ luyện phát âm, xây dựng câu, đến nói đoạn và bài hoàn chỉnh. Mục tiêu nâng tỷ lệ học sinh đạt kỹ năng nói chuẩn lên 85% trong vòng 1 năm học. Chủ thể thực hiện là giáo viên Tiếng Việt lớp 5.

  2. Xây dựng và áp dụng hệ thống bài tập luyện nói đa dạng, hấp dẫn: Thiết kế các bài tập kể chuyện, thuyết trình, tranh luận phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 5, tăng cường sử dụng phương tiện trực quan. Mục tiêu tăng hứng thú học tập và cải thiện điểm kỹ năng nói trung bình lên 8 điểm trong 2 học kỳ. Chủ thể là tổ chuyên môn và giáo viên.

  3. Tích hợp rèn luyện kỹ năng nói trong các phân môn Đọc hiểu, Tập làm văn: Tạo điều kiện cho học sinh thực hành nói trong nhiều tình huống khác nhau, giúp phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ. Mục tiêu đạt 90% học sinh có kỹ năng nói đạt yêu cầu sau 1 năm. Chủ thể là giáo viên các phân môn liên quan.

  4. Xây dựng môi trường học tập thân thiện, khích lệ sự tự tin của học sinh: Giáo viên cần tạo không khí lớp học cởi mở, sử dụng lời khen, động viên kịp thời, kết hợp các hoạt động nhóm, trò chơi ngôn ngữ để tăng sự tương tác. Mục tiêu nâng cao thái độ tích cực của học sinh với kỹ năng nói lên 95% trong năm học. Chủ thể là giáo viên và ban giám hiệu nhà trường.

  5. Tổ chức tập huấn, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên: Cung cấp kiến thức, kỹ năng và phương pháp dạy học phát triển kỹ năng nói hiệu quả. Mục tiêu 100% giáo viên Tiếng Việt lớp 5 được tập huấn trong vòng 6 tháng. Chủ thể là phòng giáo dục và nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Tiếng Việt tiểu học: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp cụ thể, thực tiễn để nâng cao kỹ năng nói cho học sinh lớp 5, giúp giáo viên đổi mới phương pháp dạy học hiệu quả.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Thông tin về thực trạng và giải pháp phát triển kỹ năng nói giúp xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên phù hợp.

  3. Sinh viên, học viên cao học ngành Giáo dục Tiểu học: Tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết, phương pháp và thực nghiệm sư phạm trong lĩnh vực phát triển kỹ năng ngôn ngữ.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Cơ sở dữ liệu và kết quả nghiên cứu thực nghiệm góp phần phát triển nghiên cứu về dạy học Tiếng Việt và phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng nói lại quan trọng đối với học sinh lớp 5?
    Kỹ năng nói giúp học sinh phát triển năng lực giao tiếp, tư duy và nhân cách. Qua nói, học sinh thể hiện hiểu biết, cảm xúc và xây dựng mối quan hệ xã hội. Ví dụ, học sinh tự tin trình bày ý kiến trong lớp sẽ học tập hiệu quả hơn.

  2. Các biện pháp nào giúp phát triển kỹ năng nói hiệu quả?
    Quy trình hóa dạy học nói, xây dựng bài tập đa dạng, tích hợp kỹ năng nói trong các phân môn khác và tạo môi trường học tập thân thiện là những biện pháp hiệu quả đã được thực nghiệm thành công.

  3. Làm thế nào để giáo viên khơi gợi hứng thú học sinh trong luyện nói?
    Sử dụng các hoạt động tương tác như đóng vai, thảo luận nhóm, trò chơi ngôn ngữ, kết hợp phương tiện trực quan và khen thưởng kịp thời giúp học sinh hứng thú và tự tin hơn khi nói.

  4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm được thực hiện như thế nào?
    Thực nghiệm được tiến hành tại Trường Tiểu học Thực Hành, với khoảng 100 học sinh lớp 5, áp dụng các biện pháp mới trong giờ học Tiếng Việt và đánh giá kết quả qua kiểm tra kỹ năng nói trước và sau thực nghiệm.

  5. Làm sao để giáo viên nâng cao năng lực dạy kỹ năng nói?
    Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn về phương pháp dạy học phát triển kỹ năng nói, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn và cập nhật tài liệu giảng dạy mới giúp giáo viên nâng cao năng lực.

Kết luận

  • Kỹ năng nói là yếu tố then chốt trong phát triển năng lực ngôn ngữ và giao tiếp cho học sinh lớp 5, góp phần hình thành nhân cách và nâng cao hiệu quả học tập.
  • Thực trạng dạy học kỹ năng nói tại các trường tiểu học quận Kiến An còn nhiều hạn chế, đặc biệt về phương pháp và bài tập luyện nói.
  • Các biện pháp quy trình hóa dạy học nói, xây dựng bài tập đa dạng và tích hợp kỹ năng nói trong các phân môn đã được thực nghiệm và chứng minh hiệu quả rõ rệt.
  • Môi trường học tập thân thiện, khích lệ sự tự tin của học sinh là yếu tố quan trọng giúp phát triển kỹ năng nói.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể và kế hoạch tập huấn giáo viên nhằm nâng cao chất lượng dạy học kỹ năng nói trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học và giáo viên cần triển khai áp dụng các biện pháp đã đề xuất, đồng thời phối hợp với phòng giáo dục tổ chức bồi dưỡng chuyên môn. Độc giả quan tâm có thể liên hệ tác giả để trao đổi thêm về phương pháp và kết quả nghiên cứu.