Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế hiện đại, thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) giữ vai trò quan trọng trong cơ cấu nguồn thu ngân sách nhà nước (NSNN). Tại thành phố Đà Nẵng, thị trường bất động sản (BĐS) phát triển mạnh mẽ với nhiều dự án đầu tư quy mô lớn, thu hút các tập đoàn lớn như Sungroup, Trung Nam, Nam Việt Á. Tuy nhiên, lĩnh vực BĐS cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro về thuế, đặc biệt là tình trạng gian lận, trốn thuế ngày càng tinh vi. Theo số liệu từ Cục Thuế TP Đà Nẵng, số doanh nghiệp (DN) kinh doanh BĐS chiếm gần 4% tổng số DN trên địa bàn, nhưng tỷ trọng thuế TNDN đóng góp chỉ khoảng 16-23% tổng thu thuế TNDN, thấp hơn nhiều so với kỳ vọng và quy mô thực tế hoạt động kinh doanh.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng công tác kiểm soát thuế TNDN đối với các DN kinh doanh BĐS tại Cục Thuế TP Đà Nẵng, làm rõ những hạn chế, tồn tại và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát thuế trong giai đoạn hiện nay và tương lai. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các hoạt động kiểm soát thuế từ đăng ký, kê khai, nộp thuế đến thanh tra, kiểm tra và quản lý nợ thuế của các DN BĐS trên địa bàn TP Đà Nẵng trong giai đoạn 2013-2016.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo nguồn thu NSNN, góp phần tạo môi trường kinh doanh minh bạch, thúc đẩy phát triển thị trường BĐS bền vững và nâng cao hiệu quả quản lý thuế tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thuế, kiểm soát thuế TNDN, đặc biệt trong lĩnh vực kinh doanh BĐS. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết kiểm soát thuế: Kiểm soát thuế được hiểu là hoạt động giám sát, đánh giá việc thực hiện các quy định pháp luật thuế nhằm đảm bảo thu đúng, thu đủ và kịp thời số thuế vào NSNN. Kiểm soát thuế bao gồm các khâu đăng ký thuế, kê khai, nộp thuế, thanh tra, kiểm tra, quản lý nợ và xử lý vi phạm.

  2. Lý thuyết đặc thù thuế TNDN trong kinh doanh BĐS: Thuế TNDN đối với hoạt động chuyển nhượng BĐS có những đặc điểm riêng biệt về xác định thu nhập chịu thuế, chi phí được trừ và thuế suất áp dụng (20%). Hoạt động kinh doanh BĐS bao gồm nhiều hình thức như chuyển nhượng quyền sử dụng đất, cho thuê lại đất, xây dựng và bán nhà ở, môi giới BĐS.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng gồm: thu nhập chịu thuế, thuế suất thuế TNDN, kiểm soát thuế, quản lý nợ thuế, gian lận thuế trong lĩnh vực BĐS, cơ chế tự tính, tự khai, tự nộp thuế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp (case study) với dữ liệu thu thập trực tiếp tại Cục Thuế TP Đà Nẵng. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các DN kinh doanh BĐS trên địa bàn TP trong giai đoạn 2013-2016, với số lượng DN tăng từ 564 lên 793.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp toàn bộ (census) nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp tổng hợp, so sánh số liệu thu thuế qua các năm, phân tích hồ sơ kê khai, thanh tra, kiểm tra và quản lý nợ thuế.

Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2013-2016, thời điểm thị trường BĐS tại Đà Nẵng phát triển mạnh và có nhiều biến động về thuế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng số lượng DN kinh doanh BĐS nhưng tỷ trọng thuế TNDN giảm: Số DN kinh doanh BĐS tăng từ 564 năm 2013 lên 793 năm 2016, chiếm gần 4% tổng số DN trên địa bàn. Tuy nhiên, tỷ trọng thuế TNDN từ hoạt động BĐS giảm từ 22,81% năm 2013 xuống còn 16,62% năm 2016, cho thấy mức độ đóng góp thuế không tương xứng với quy mô và tốc độ phát triển.

  2. Nguồn nhân lực kiểm soát thuế chưa đáp ứng yêu cầu: Cục Thuế TP Đà Nẵng có 677 cán bộ công chức, trong đó 282 người trực tiếp tham gia kiểm soát thuế TNDN. Tỷ lệ này chưa tương xứng với số lượng DN ngày càng tăng và tính phức tạp của hoạt động kinh doanh BĐS.

  3. Công cụ quản lý thuế mới được áp dụng nhưng còn hạn chế: Hệ thống quản lý thuế tập trung (TMS) được triển khai từ năm 2015 giúp cải thiện công tác kiểm soát, nhưng còn phát sinh lỗi và chưa hoàn thiện, ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát.

  4. Thủ đoạn gian lận thuế ngày càng tinh vi: Các DN BĐS sử dụng nhiều hình thức lách luật như không khai báo đúng giá chuyển nhượng, sử dụng hợp đồng vay vốn hoặc góp vốn để che giấu giao dịch thực tế, không xuất hóa đơn khi cho thuê BĐS, gây khó khăn cho công tác kiểm tra, thanh tra.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trên là do cơ chế tự tính, tự khai, tự nộp thuế tạo điều kiện cho DN gian lận, trốn thuế. Mặc dù Cục Thuế đã áp dụng các quy trình kiểm soát theo quy định, nhưng nguồn lực hạn chế và công nghệ quản lý chưa đồng bộ khiến việc phát hiện vi phạm còn hạn chế.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả cho thấy sự cần thiết phải có giải pháp chuyên biệt cho lĩnh vực BĐS, bởi đặc thù phức tạp và đa dạng hình thức kinh doanh. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế cần được nâng cấp để tăng cường phân tích rủi ro và phát hiện sớm các hành vi vi phạm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng tăng số lượng DN và tỷ trọng thuế TNDN qua các năm, bảng thống kê nguồn nhân lực và các loại vi phạm thuế phát hiện qua thanh tra, kiểm tra.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ thuế: Đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kiểm soát thuế trong lĩnh vực BĐS, kỹ năng phân tích hồ sơ, phát hiện gian lận. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ phát hiện vi phạm lên ít nhất 30% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Cục Thuế TP Đà Nẵng phối hợp với Tổng cục Thuế.

  2. Hoàn thiện và nâng cấp hệ thống quản lý thuế tập trung (TMS): Tích hợp công nghệ phân tích dữ liệu lớn (Big Data) để phát hiện các giao dịch bất thường, tăng cường tự động hóa kiểm soát. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm. Chủ thể: Bộ Tài chính, Tổng cục Thuế.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra chuyên đề đối với DN BĐS: Lập kế hoạch thanh tra theo rủi ro, tập trung vào các DN có dấu hiệu vi phạm, đặc biệt trong khâu kê khai thuế chuyển nhượng và cho thuê BĐS. Mục tiêu giảm tỷ lệ vi phạm xuống dưới 10% trong 3 năm. Chủ thể: Cục Thuế TP Đà Nẵng.

  4. Đẩy mạnh tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế (NNT): Tổ chức các chương trình hướng dẫn, phổ biến chính sách thuế, hỗ trợ kê khai thuế điện tử, nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế. Thời gian liên tục hàng năm. Chủ thể: Phòng Tuyên truyền và hỗ trợ NNT, Cục Thuế TP Đà Nẵng.

  5. Hoàn thiện cơ chế phối hợp liên ngành: Tăng cường phối hợp giữa Cục Thuế, Văn phòng đăng ký đất đai, Sở Tài nguyên và Môi trường để kiểm soát thông tin giao dịch BĐS, ngăn chặn gian lận giá chuyển nhượng. Thời gian thực hiện trong 6 tháng. Chủ thể: UBND TP Đà Nẵng, các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức ngành thuế: Nâng cao hiểu biết về đặc thù kiểm soát thuế TNDN trong lĩnh vực BĐS, áp dụng các quy trình nghiệp vụ hiệu quả.

  2. Doanh nghiệp kinh doanh bất động sản: Hiểu rõ nghĩa vụ thuế, các quy định pháp luật liên quan, từ đó thực hiện kê khai, nộp thuế đúng quy định, tránh vi phạm.

  3. Nhà quản lý, hoạch định chính sách: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để xây dựng chính sách thuế phù hợp, tăng cường quản lý thị trường BĐS.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành kế toán, tài chính, quản lý thuế: Tài liệu tham khảo chuyên sâu về kiểm soát thuế TNDN trong lĩnh vực BĐS, phương pháp nghiên cứu thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ trọng thuế TNDN từ hoạt động BĐS lại giảm dù số lượng DN tăng?
    Do nhiều DN kê khai thuế không đúng thực tế, sử dụng các thủ đoạn gian lận như khai thấp doanh thu, không xuất hóa đơn, hoặc chuyển nhượng dưới hình thức góp vốn, vay vốn để trốn thuế.

  2. Cơ chế tự tính, tự khai, tự nộp thuế ảnh hưởng thế nào đến công tác kiểm soát?
    Cơ chế này tạo điều kiện cho DN tự quyết định số thuế phải nộp, dẫn đến khó khăn trong việc phát hiện gian lận, đòi hỏi cơ quan thuế phải tăng cường kiểm tra, phân tích dữ liệu và thanh tra.

  3. Các công cụ công nghệ hiện nay hỗ trợ kiểm soát thuế ra sao?
    Hệ thống quản lý thuế tập trung (TMS) giúp tổng hợp, phân tích dữ liệu kê khai thuế, phát hiện các dấu hiệu bất thường, tuy nhiên còn cần nâng cấp để xử lý hiệu quả hơn các thủ đoạn tinh vi.

  4. Làm thế nào để nâng cao ý thức chấp hành thuế của DN BĐS?
    Thông qua tuyên truyền, hỗ trợ kê khai thuế, xử lý nghiêm các vi phạm, đồng thời tạo môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng, giúp DN hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ.

  5. Vai trò của phối hợp liên ngành trong kiểm soát thuế BĐS là gì?
    Phối hợp giúp chia sẻ thông tin về giao dịch BĐS, xác minh giá trị chuyển nhượng, phát hiện các hành vi gian lận, từ đó nâng cao hiệu quả kiểm soát thuế và chống thất thu.

Kết luận

  • Kiểm soát thuế TNDN đối với DN kinh doanh BĐS tại Cục Thuế TP Đà Nẵng là nhiệm vụ cấp thiết nhằm đảm bảo nguồn thu NSNN và phát triển thị trường BĐS minh bạch.
  • Số lượng DN BĐS tăng nhanh nhưng tỷ trọng thuế đóng góp giảm, phản ánh nhiều tồn tại trong công tác kê khai và kiểm soát thuế.
  • Nguồn nhân lực và công nghệ quản lý hiện tại chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu kiểm soát trong bối cảnh thủ đoạn gian lận ngày càng tinh vi.
  • Cần triển khai đồng bộ các giải pháp nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện hệ thống quản lý thuế, tăng cường thanh tra, kiểm tra và phối hợp liên ngành.
  • Giai đoạn tiếp theo tập trung vào áp dụng công nghệ thông tin hiện đại, đào tạo chuyên sâu và xây dựng chính sách hỗ trợ DN tuân thủ pháp luật thuế.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý thuế và chính quyền địa phương cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thuế trong lĩnh vực BĐS tại Đà Nẵng.