Tác Động Của Vốn Trí Tuệ Đến Hiệu Quả Tài Chính Của Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam

Vốn trí tuệ (IC) là một khái niệm đa diện, chưa có định nghĩa thống nhất. Một số nhà nghiên cứu xem IC là yếu tố tạo ra lợi thế cạnh tranh, trong khi số khác coi nó là tài sản vô hình. Brooking (1998) định nghĩa vốn trí tuệ là "các tài sản vô hình kết hợp giúp công ty có thể vận hành". Khái niệm này bao gồm kiến thức, kinh nghiệm ứng dụng, tài sản công nghệ, mối quan hệ với khách hàng và kỹ năng chuyên nghiệp. Do đó, việc quản trị hợp lý nguồn lực trí tuệ sẽ thúc đẩy làm việc nhóm và phát triển tri thức. Lin (2013) lập luận rằng vốn trí tuệ là nguồn lực thực sự có thể đưa vào sử dụng, giúp biến đổi các nguồn lực công ty thành lợi thế cạnh tranh.

Trong ngành ngân hàng, vốn trí tuệ đặc biệt quan trọng do tính chất thâm dụng tri thức của ngành. Hoạt động tái cơ cấu ngân hàng và sự gia nhập của các ngân hàng nước ngoài tạo áp lực cạnh tranh lớn, đòi hỏi các NHTM Việt Nam phải có chiến lược kinh doanh phù hợp. Quản trị tri thức tốt giúp tăng cường nguồn vốn trí tuệ, tạo lợi thế cạnh tranh. Các ngân hàng Việt Nam ngày càng chú trọng làm gia tăng nguồn vốn trí tuệ của tổ chức, nâng cao khả năng cạnh tranh trước các đối thủ, đồng thời bảo vệ nguồn vốn trí tuệ của mình do có một làn sóng dịch chuyển nhân sự.

Hiện có nhiều phương pháp đo lường vốn trí tuệ, bao gồm phương pháp vốn trí tuệ trực tiếp (DIC), phương pháp vốn hóa thị trường (MCM), phương pháp tỷ suất sinh lợi trên tài sản (ROA), phương pháp thẻ chấm điểm (SC) và mô hình hệ số trí tuệ giá trị gia tăng (VAIC). Mỗi phương pháp có ưu và nhược điểm riêng. Ví dụ, phương pháp VAIC dễ tính toán và áp dụng, nhưng có thể bỏ qua một số yếu tố quan trọng của vốn trí tuệ. Phương pháp thẻ chấm điểm cung cấp cái nhìn toàn diện hơn, nhưng đòi hỏi nhiều dữ liệu và phân tích phức tạp.

Việc thu hút, giữ chân và phát triển nhân tài là một thách thức lớn trong quản trị vốn trí tuệ. Sự dịch chuyển nhân sự sang các ngân hàng và doanh nghiệp khác đe dọa làm suy giảm vốn trí tuệ của tổ chức. Do đó, các NHTM Việt Nam cần xây dựng chính sách đãi ngộ cạnh tranh, tạo môi trường làm việc sáng tạo và khuyến khích học hỏi, chia sẻ tri thức. Đồng thời, cần có biện pháp bảo vệ bí mật kinh doanh và sở hữu trí tuệ.

CEE (Capital Employed Efficiency) đo lường hiệu quả sử dụng vốn vật chất. HCE (Human Capital Efficiency) đo lường hiệu quả sử dụng vốn nhân lực. SCE (Structural Capital Efficiency) đo lường hiệu quả của vốn cấu trúc, bao gồm hệ thống, quy trình và văn hóa tổ chức. Giá trị VAIC cao cho thấy NHTM sử dụng vốn trí tuệ hiệu quả hơn để tạo ra giá trị gia tăng. Việc phân tích riêng từng thành phần giúp xác định điểm mạnh và điểm yếu trong quản trị vốn trí tuệ.

Các chỉ số VAIC có thể được sử dụng để dự đoán hiệu quả tài chính của NHTM. Phân tích hồi quy sử dụng dữ liệu lịch sử có thể giúp xác định mối quan hệ giữa VAIC và các chỉ số ROA (Return on Assets), ROE (Return on Equity), NIM (Net Interest Margin), CIR (Cost to Income Ratio). Kết quả nghiên cứu có thể cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà quản lý trong việc đưa ra quyết định liên quan đến đầu tư và quản trị vốn trí tuệ.

Các nghiên cứu quốc tế đã chỉ ra mối quan hệ tích cực giữa vốn trí tuệ và hiệu quả tài chính trong ngành ngân hàng. Các nghiên cứu này sử dụng nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm phân tích hồi quy, phân tích tương quan và mô hình hóa phương trình cấu trúc. Kết quả cho thấy rằng vốn nhân lực, vốn quan hệ và vốn cấu trúc đều đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh và tăng trưởng ngân hàng.

Các nghiên cứu tại Việt Nam về tác động của vốn trí tuệ đến hiệu quả tài chính của NHTM còn hạn chế. Tuy nhiên, một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng vốn nhân lực và vốn cấu trúc có ảnh hưởng tích cực đến ROA và ROE. Các nghiên cứu này thường sử dụng dữ liệu bảng từ báo cáo tài chính của các NHTM Việt Nam. Tuy nhiên, cần có thêm nhiều nghiên cứu để hiểu rõ hơn về vai trò của vốn trí tuệ trong bối cảnh kinh tế Việt Nam.

Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực là yếu tố then chốt để nâng cao vốn trí tuệ. Các NHTM Việt Nam cần đầu tư vào các chương trình đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ ngân hàng, quản lý rủi ro, công nghệ thông tin và kỹ năng mềm. Đồng thời, cần tạo cơ hội cho nhân viên tham gia các khóa học nâng cao trình độ và các hoạt động học tập, chia sẻ tri thức.

Khuyến khích đổi mới sáng tạo là yếu tố quan trọng để tạo ra vốn trí tuệ mới. Các NHTM Việt Nam cần xây dựng văn hóa khuyến khích nhân viên đề xuất ý tưởng mới, thử nghiệm các giải pháp sáng tạo và chấp nhận rủi ro có kiểm soát. Cần có cơ chế khen thưởng và công nhận những đóng góp sáng tạo của nhân viên. Chuyển đổi số cũng đóng vai trò quan trọng, tạo ra các sản phẩm, dịch vụ mới.

Hệ thống thông tin và quy trình làm việc hiệu quả là nền tảng để quản trị vốn trí tuệ hiệu quả. Các NHTM Việt Nam cần đầu tư vào công nghệ thông tin, xây dựng hệ thống quản lý tri thức và tối ưu hóa quy trình làm việc. Cần đảm bảo rằng thông tin được thu thập, lưu trữ, chia sẻ và sử dụng một cách hiệu quả. Cải thiện năng lực cạnh tranh thông qua quy trình làm việc hiệu quả.

Các nghiên cứu đã chứng minh tác động tích cực của vốn trí tuệ đến hiệu quả tài chính của các NHTM. Điều này cho thấy rằng các NHTM cần ưu tiên đầu tư vào vốn nhân lực, vốn cấu trúc và vốn quan hệ. Các chính sách ngân hàng cũng cần tạo điều kiện để hỗ trợ các NHTM trong việc phát triển vốn trí tuệ và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Các nghiên cứu trong tương lai cần tập trung vào việc phát triển các phương pháp đo lường vốn trí tuệ phù hợp với đặc thù của ngành ngân hàng Việt Nam và đánh giá tác động của vốn trí tuệ đến phát triển bền vững và rủi ro tài chính. Cần có thêm nghiên cứu về tác động của chuyển đổi số và đại dịch COVID-19 đến quản trị vốn trí tuệ trong ngành ngân hàng.