Tác Động Của Vốn Đầu Tư Trực Tiếp Nước Ngoài Đến Cán Cân Thương Mại Các Nước Khu Vực Đông Nam Á Giai Đoạn 2000-2016

• Tác giả: Đỗ Thị Thu Kiều
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thanh Nguyên
• Trường học: Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Kinh tế học
• Đề tài: Tác Động Của Vốn Đầu Tư Trực Tiếp Nước Ngoài Đến Cán Cân Thương Mại Đông Nam Á (2000-2016)
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• DANH MỤC HÌNH
• DANH MỤC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
• 1. CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
• 1.1. Đặt vấn đề và lý do nghiên cứu
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu
• 1.6. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài
• 1.7. Kết cấu của đề tài
• 2. CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT NGHIÊN CỨU
• 2.1. Dòng vốn Đầu tư Trực tiếp nước ngoài FDI
• 2.1.1. Đầu tư quốc tế
• 2.1.2. Đầu tư trực tiếp nước ngoài
• 2.1.3. Thành phần của FDI chia theo ISIC
• 2.2. Cán cân thương mại
• 2.2.1. Khái niệm cán cân thương mại (Trade Balance)
• 2.2.2. Đo lường cán cân thương mại
• 2.2.3. Khái niệm nhập siêu
• 2.2.4. Khái niệm xuất siêu (Trade Surplus)
• 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thương mại
• 2.3.1. Tỷ giá hối đoái
• 2.3.2. Tỷ lệ lạm phát
• 2.3.3. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP)
• 2.3.4. Chi tiêu chính phủ (Government Expenditure)
• 2.3.5. Chỉ số giá xuất nhập khẩu (TOT)
• 2.4. Các lý thuyết kinh tế và mô hình
• 2.4.1. Lý thuyết mô hình tam khuyết (Three Gaps Model)
• 2.4.2. Model FDI Effects Trade Balance
• 2.4.3. Lý thuyết về giá tỷ giá hối đoái
• 2.5. Các nghiên cứu trước có liên quan
• 3. CHƢƠNG 3: PHƢƠNG PHÁP VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU
• 3.1. Mô hình nghiên cứu và định nghĩa các biến
• 3.1.1. Cơ sở lựa chọn mô hình nghiên cứu và Thiết kế mô hình nghiên cứu
• 3.1.2. Các giả thuyết mô hình nghiên cứu
• 3.1.3. Mô hình đề xuất
• 3.2. Thu thập dữ liệu nghiên cứu
• 3.2.1. Nguồn dữ liệu
• 3.2.2. Đặc điểm dữ liệu
• 3.2.3. Tình hình FDI ròng của khu vực Đông Nam Á
• 3.2.4. Tình hình FDI theo từng ngành của khu vực Đông Nam Á
• 3.2.4.1. FDI ngành nông lâm ngư nghiệp
• 3.2.4.2. FDI ngành khai thác mỏ và đá
• 3.2.4.3. FDI ngành chế tạo
• 3.2.4.4. FDI ngành xây dựng
• 3.2.4.5. FDI ngành thương mại
• 3.2.4.6. FDI ngành tài chính
• 3.2.4.7. FDI ngành bất động sản
• 3.2.4.8. FDI ngành dịch vụ
• 3.2.5. Tình hình xuất nhập khẩu của khu vực Đông Nam Á
• 4. CHƢƠNG 4: PHÂN TÍCH DỮ LIỆU VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Mô tả thống kê các biến trong mô hình nghiên cứu
• 4.2. Kiểm định tương quan giữa XM và biến FDI
• 4.3. Sơ đồ mối quan hệ tương quan giữa các biến cán cân thương mại và nguồn vốn FDI
• 4.4. Kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến
• 4.5. Kiểm định tác động cố định theo thời gian
• 4.6. Kiểm tra tính dừng của dữ liệu theo chuỗi thời gian
• 4.7. Kiểm định đồng kết hợp
• 4.8. Kết quả hồi quy, lựa chọn và kiểm định mô hình tĩnh
• 4.8.1. Kiểm định Pool OLS
• 4.8.2. Mô hình các yếu tố tác động cố định (REM)
• 4.8.3. Mô hình các yếu tố tác động cố định (FEM)
• 4.8.4. Kiểm định lựa chọn giữa mô hình Pool OLS hay REM
• 4.8.5. Kiểm định lựa chọn giữa mô hình Pool OLS hay FEM
• 4.8.6. Kiểm định Hausman lựa chọn mô hình FEM và REM
• 4.8.7. Kiểm tra mô hình FEM vừa được lựa chọn
• 4.8.7.1. Kiểm định phương sai sai số thay đổi
• 4.8.7.2. Kiểm định tự tương quan của phần dư
• 4.8.7.3. Kiểm định tự tương quan phần dư của đơn vị chéo
• 4.8.8. Mô hình điều chỉnh bằng phương pháp kỹ thuật hồi quy sửa lỗi Driscoll &Kraay
• 4.8.9. Thảo luận kết quả hồi quy mô hình tĩnh
• 4.8.10. Các biến có ý nghĩa thống kê
• 4.8.10.1. Cùng dấu kỳ vọng
• 4.8.10.2. Ngược dấu kỳ vọng
• 4.8.11. Các biến không có ý nghĩa thống kê
• 5. CHƢƠNG 5: KẾT QUẢ VÀ KIẾN NGHỊ
• 5.1. Kiến nghị cho khu vực Đông Nam Á
• 5.1.1. Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành nông, lâm, ngư nghiệp
• 5.1.2. Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành sản xuất
• 5.1.3. Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành xây dựng
• 5.1.4. Tổng sản phẩm quốc nội
• 5.1.5. Chi tiêu chính phủ
• 5.1.6. Chỉ số giá xuất nhập khẩu
• 5.2. Kiến nghị cho Việt Nam
• 5.2.1. FDI ngành nông lâm ngư nghiệp Việt Nam
• 5.2.2. Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành sản xuất
• 5.2.3. Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành xây dựng
• 5.3. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo
• Tài liệu tham khảo
• Phụ lục A: Kiểm định mối tương quan bằng đồ thị scatter
• Phụ lục B: Kết quả ước lượng mô hình kiểm định Pool OLS
• Phụ lục C: Kết quả ước lượng mô hình các tác động cố định (FEM)
• Phụ lục D: kết quả ước lượng mô hình các tác động ngẫu nhiên REM
• Phụ lục E: kết quả kiểm định Hausman
• Phụ lục F: Bảng kiểm định LM Breusch-Pagan
• Phụ lục G: Kiểm tra đa cộng tuyến bằng 2 lệnh vif và collin
• Phụ lục H: Bảng kiểm định hệ số tương quan chuỗi và phương sai thay đổi.
• Phụ lục I: Kiểm định hiện tượng tự tương quan
• Phụ lục J: Kiểm định phụ thuộc chéo Pesaran
• Phụ lục K: Kiểm định phụ thuộc chéo Breusch-Pagan
• Phụ lục L: Kiểm định phương sai sai số thay đổi qua các thực thể trong FEM
• Phụ lục M: Mô hình lựa chọn sau khi đã khắc phục hiện tượng tương quan chuỗi và phương sai thay đổi
• Phụ lục 0: Bảng số liệu xuất nhập khẩu và cán cân thương mại.
• Phụ lục P: thành phần của FDI chia theo isic
• Phụ lục Q: Dòng FDI các nước khu vực Đông Nam Á từ năm 2000-2016
• Phụ lục T: Sơ đồ mối quan hệ tương quan giữa các biến cán cân thương mại và FDI
• Phụ lục N: bảng dữ liệu

I. Tổng Quan Về Tác Động FDI Đến Cán Cân Thương Mại ASEAN

Nghiên cứu tập trung vào tác động của vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đến cán cân thương mại của các nước Đông Nam Á giai đoạn 2000-2016. Khu vực này thu hút lượng lớn vốn FDI, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, tạo cơ hội tiếp cận nguồn vốn bên ngoài và thúc đẩy chuyển giao công nghệ. Tuy nhiên, tác động của FDI theo từng ngành đến cán cân thương mại chưa được nghiên cứu đầy đủ. Việc thu hút FDI liệu có cải thiện được cán cân thương mại như mong đợi? Luận văn này sẽ phân tích tác động của dòng vốn FDI từng ngành đến cán cân thương mại, trả lời câu hỏi về mối quan hệ giữa dòng vốn FDI, chỉ số lạm phát, chỉ số giá xuất nhập khẩu, cung tiền, chi tiêu chính phủ với cán cân thương mại của khu vực ASEAN. Mục tiêu là đưa ra giải pháp cải thiện thâm hụt cán cân thương mại thông qua thu hút vốn FDI vào từng ngành.

1.1. Lý Do Nghiên Cứu Về FDI Và Cán Cân Thương Mại ASEAN

Nghiên cứu về tác động của vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đến cán cân thương mại ở Đông Nam Á là cần thiết vì khu vực này là một điểm đến quan trọng của FDI. Theo báo cáo của ANZ, 'nhà máy châu Á' đang chuyển dịch từ Đông Á sang Nam Á, trong đó khu vực ASEAN hưởng lợi lớn. Báo cáo của HSBC cho thấy FDI đã chuyển hướng sang các nước Đông Nam Á và Ấn Độ. Reuters dẫn kết quả báo cáo cho biết, tổng FDI tới Singapore, Indonesia, Malaysia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam trong năm 2014 đã tăng tới mức kỷ lục 128 tỉ USD. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào đi sâu vào tác động cụ thể của FDI theo từng ngành đối với cán cân thương mại của khu vực.

1.2. Mục Tiêu Của Nghiên Cứu FDI Trong Khu Vực ASEAN

Nghiên cứu này có nhiều mục tiêu cụ thể. Đầu tiên, nghiên cứu nhằm đo lường và đánh giá mức tác động của FDI theo từng ngành đến cán cân thương mại của các nước trong khu vực Đông Nam Á giai đoạn 2000-2016. Thứ hai, nghiên cứu sẽ đề xuất các chính sách dựa trên tác động của FDI từng ngành để giảm thâm hụt cán cân thương mại cho các quốc gia ASEAN. Cuối cùng, nghiên cứu cũng sẽ đưa ra các gợi ý và đề xuất chính sách tương tự cho Việt Nam, một thành viên quan trọng của ASEAN.

II. Thách Thức Ảnh Hưởng Các Ngành FDI Lên Cán Cân Thương Mại

Nghiên cứu này đối mặt với thách thức xác định mức độ ảnh hưởng của FDI vào từng ngành kinh tế khác nhau đến cán cân thương mại của các quốc gia Đông Nam Á. Cần xem xét FDI vào 9 ngành theo phân loại ISIC, bao gồm nông nghiệp, khai khoáng, chế tạo, xây dựng, thương mại, tài chính, bất động sản và dịch vụ. Nghiên cứu đặt câu hỏi: FDI từng ngành tác động như thế nào đến cán cân thương mại tại các nước ASEAN trong giai đoạn 2000-2016? Mục tiêu là đưa ra các gợi ý chính sách để cải thiện cán cân thương mại thông qua việc điều chỉnh nguồn vốn FDI vào các ngành khác nhau, đồng thời rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Việc hiểu rõ tác động của FDI theo ngành sẽ giúp các nhà hoạch định chính sách đưa ra quyết định sáng suốt hơn.

2.1. Phạm Vi Nghiên Cứu Về FDI Và Thương Mại Của ASEAN

Phạm vi của nghiên cứu được xác định rõ ràng. Đối tượng nghiên cứu là tác động giữa dòng vốn FDI 9 ngành theo ISIC đến cán cân thương mại khu vực Đông Nam Á trong giai đoạn 2000-2016. Phạm vi không gian nghiên cứu bao gồm 10 quốc gia thuộc khu vực Đông Nam Á: Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan, Việt Nam, Brunei, Cambodia, Lào và Myanmar. Phạm vi thời gian nghiên cứu là từ năm 2000 đến 2016. Điều này giúp đảm bảo rằng nghiên cứu có một phạm vi cụ thể và có thể quản lý được.

2.2. Đóng Góp Mới Của Nghiên Cứu Về Dòng Vốn FDI

Nghiên cứu này mang lại một số đóng góp mới. Thứ nhất, nghiên cứu xem xét tác động của FDI theo từng ngành nghề cụ thể đến cán cân thương mại của 10 nước trong khu vực Đông Nam Á. Thứ hai, dữ liệu được sử dụng bao gồm giai đoạn từ năm 2000 đến năm 2016, cung cấp một cái nhìn toàn diện và cập nhật về mối quan hệ này. Thứ ba, nghiên cứu xem xét các yếu tố như FDI, GDP, tỷ lệ lạm phát, chi tiêu chính phủ, cung tiền và chỉ số giá xuất nhập khẩu, mang lại một phân tích đa chiều và chi tiết hơn.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Ảnh Hưởng FDI Vào Cán Cân Thương Mại

Nghiên cứu sử dụng phương pháp ước lượng mô hình dữ liệu bảng để phân tích tác động của vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đến cán cân thương mại. Phần mềm Excel và Stata 13 được sử dụng để tính toán, thống kê mô tả và phân tích hồi quy dữ liệu với bộ số liệu gồm 10 quốc gia trong giai đoạn 2000-2016. Các mô hình được sử dụng bao gồm OLS (phương pháp bình phương nhỏ nhất thông thường), FEM (Mô hình tác động cố định) và REM (Mô hình tác động ngẫu nhiên). Kiểm định Hausman được sử dụng để lựa chọn giữa FEM và REM. Mô hình OLS được dùng để kiểm tra đa cộng tuyến. Các kiểm định khác như kiểm định F, kiểm định phương sai sai số thay đổi, nội sinh và tương quan chuỗi cũng được thực hiện để kiểm tra mức độ phù hợp của mô hình.

3.1. Các Mô Hình Ước Lượng Dữ Liệu Bảng Được Sử Dụng

Nghiên cứu sử dụng nhiều mô hình khác nhau để ước lượng dữ liệu bảng. Mô hình OLS (phương pháp bình phương nhỏ nhất thông thường) được sử dụng làm cơ sở tham khảo và kiểm tra đa cộng tuyến. FEM (Mô hình tác động cố định) và REM (Mô hình tác động ngẫu nhiên) là hai mô hình chính được sử dụng để phân tích tác động của FDI đến cán cân thương mại. Việc sử dụng nhiều mô hình giúp đảm bảo tính robustness của kết quả.

3.2. Kiểm Định Hausman Và Các Kiểm Định Khác

Kiểm định Hausman đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn giữa mô hình FEM và REM. Kiểm định này giúp xác định xem tác động cá biệt của mỗi đơn vị chéo không gian có tương quan với các biến hồi quy khác trong mô hình hay không. Ngoài ra, các kiểm định khác như kiểm định F, kiểm định phương sai sai số thay đổi, nội sinh và tương quan chuỗi cũng được thực hiện để đảm bảo tính chính xác và phù hợp của mô hình.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Tác Động FDI Đến Cán Cân Thương Mại

Phân tích kết quả nghiên cứu cho thấy tác động của vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) theo từng ngành đến cán cân thương mại là khác nhau. FDI vào ngành sản xuất và xây dựng có tác động tiêu cực đến cán cân thương mại, trong khi FDI vào ngành nông nghiệp, lâm nghiệp và đánh bắt cá có tác động tích cực. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) cũng có mối quan hệ nghịch chiều với cán cân thương mại, trong khi chi tiêu chính phủ và chỉ số giá xuất nhập khẩu có tác động cùng chiều. Các biến không có ý nghĩa thống kê cũng được xác định. Những kết quả này cung cấp cơ sở quan trọng để thấy được yếu tố vốn FDI ngành nào tác động tích cực đến cán cân thương mại, từ đó đề xuất các biện pháp thu hút nguồn vốn FDI phù hợp.

4.1. Các Biến Có Ý Nghĩa Thống Kê Và Tác Động

Kết quả nghiên cứu cho thấy chỉ có các yếu tố vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành sản xuất (FDI_M), vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành xây dựng (FDI_C), tổng sản phẩm quốc nội (GDP) có mối quan hệ nghịch chiều, tác động tiêu cực đến cán cân thương mại. Điều này có nghĩa là các yếu tố này tăng sẽ làm thâm hụt cán cân thương mại. Ngược lại, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành nông nghiệp, lâm nghiệp và đánh bắt cá (FDI_AFF), chi tiêu chính phủ (GS), chỉ số giá xuất nhập khẩu (TOT) tác động đến cán cân thương mại là dương, thể hiện mối quan hệ cùng chiều.

4.2. Các Biến Không Có Ý Nghĩa Thống Kê

Nghiên cứu cũng xác định các biến không có ý nghĩa thống kê trong việc ảnh hưởng đến cán cân thương mại. Việc xác định này giúp các nhà hoạch định chính sách tập trung vào các yếu tố có tác động thực sự đến cán cân thương mại, từ đó đưa ra các quyết định hiệu quả hơn. Cần lưu ý rằng việc một biến không có ý nghĩa thống kê không nhất thiết có nghĩa là nó không có tác động, mà có thể chỉ là tác động của nó không đủ mạnh để được phát hiện trong phạm vi nghiên cứu này.

V. Kiến Nghị Chính Sách FDI Để Cải Thiện Cán Cân Thương Mại ASEAN

Dựa trên kết quả nghiên cứu, luận văn đưa ra các kiến nghị chính sách cho khu vực Đông Nam Á và Việt Nam. Cần khuyến khích vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành nông, lâm, ngư nghiệp, đồng thời có biện pháp điều chỉnh vốn FDI vào ngành sản xuất và xây dựng. Chính phủ cần có chính sách quản lý chi tiêu hiệu quả và cải thiện chỉ số giá xuất nhập khẩu. Đối với Việt Nam, cần tập trung thu hút FDI vào ngành nông lâm ngư nghiệp, đồng thời có chiến lược phát triển ngành sản xuất và xây dựng bền vững. Việc áp dụng các kiến nghị này sẽ góp phần cải thiện cán cân thương mại và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

5.1. Kiến Nghị Cho Khu Vực Đông Nam Á

Đối với khu vực Đông Nam Á, cần có các chính sách đồng bộ để thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào các ngành có lợi cho cán cân thương mại. Cần tạo điều kiện thuận lợi cho FDI vào ngành nông, lâm, ngư nghiệp, đồng thời có biện pháp kiểm soát và điều chỉnh FDI vào các ngành có tác động tiêu cực như sản xuất và xây dựng. Chính phủ các nước cần quản lý chi tiêu hiệu quả và cải thiện chỉ số giá xuất nhập khẩu để hỗ trợ cán cân thương mại.

5.2. Kiến Nghị Cụ Thể Cho Việt Nam Về FDI

Việt Nam cần tập trung vào việc thu hút FDI vào ngành nông lâm ngư nghiệp, tận dụng lợi thế về tài nguyên thiên nhiên và lao động. Đồng thời, cần có chiến lược phát triển ngành sản xuất và xây dựng bền vững, giảm thiểu tác động tiêu cực đến cán cân thương mại. Cần cải thiện môi trường đầu tư, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và tăng cường liên kết giữa các doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước.

VI. Hạn Chế Nghiên Cứu Hướng Đi Tương Lai Về FDI Và Thương Mại

Nghiên cứu này có một số hạn chế cần được khắc phục trong các nghiên cứu tiếp theo. Cần mở rộng phạm vi nghiên cứu, xem xét các yếu tố khác ảnh hưởng đến cán cân thương mại như tỷ giá hối đoái, lạm phát và chính sách thương mại. Cần sử dụng các phương pháp phân tích tiên tiến hơn để đánh giá tác động của vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài một cách chính xác hơn. Các nghiên cứu tiếp theo nên tập trung vào việc phân tích tác động lan tỏa của FDI đến các ngành khác trong nền kinh tế và đánh giá hiệu quả sử dụng vốn FDI. Việc khắc phục những hạn chế này sẽ giúp nâng cao giá trị và ý nghĩa thực tiễn của các nghiên cứu về tác động của FDI đến cán cân thương mại.

6.1. Các Yếu Tố Chưa Được Xem Xét

Nghiên cứu này tập trung chủ yếu vào tác động của FDI theo ngành và một số yếu tố vĩ mô. Tuy nhiên, còn nhiều yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến cán cân thương mại, như tỷ giá hối đoái, lạm phát, chính sách thương mại (ví dụ: các hiệp định thương mại tự do), và các yếu tố phi kinh tế như chất lượng thể chế và môi trường kinh doanh. Các nghiên cứu tiếp theo nên xem xét các yếu tố này để có cái nhìn toàn diện hơn.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Dòng Vốn FDI

Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc phân tích tác động lan tỏa của FDI đến các ngành khác trong nền kinh tế. Điều này đòi hỏi sử dụng các mô hình kinh tế phức tạp hơn, như mô hình cân bằng tổng thể có thể tính toán (CGE). Ngoài ra, cần đánh giá hiệu quả sử dụng vốn FDI, xem xét các yếu tố như năng suất lao động, chuyển giao công nghệ, và đóng góp vào tăng trưởng kinh tế. Các nghiên cứu về tác động môi trường của FDI cũng là một hướng đi quan trọng.

## Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2000-2016, khu vực Đông Nam Á đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), với tổng giá trị dòng vốn FDI tăng lên khoảng 4,16 lần, từ 23,541 triệu USD năm 2000 lên 98,043 triệu USD năm 2016. Khu vực này trở thành điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư quốc tế, đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế và cán cân thương mại của các quốc gia thành viên ASEAN. Tuy nhiên, tác động của FDI đến cán cân thương mại từng ngành nghề vẫn chưa được nghiên cứu sâu sắc, đặc biệt là trong bối cảnh các ngành nghề có thể có ảnh hưởng khác nhau đến cán cân thương mại.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đo lường và đánh giá mức độ tác động của vốn FDI theo từng ngành đến cán cân thương mại của 10 quốc gia Đông Nam Á trong giai đoạn 2000-2016. Nghiên cứu cũng đề xuất các chính sách nhằm cải thiện cán cân thương mại thông qua việc thu hút vốn FDI có chọn lọc theo ngành nghề, góp phần ổn định và phát triển kinh tế bền vững khu vực. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 10 quốc gia Đông Nam Á với dữ liệu bảng 170 quan sát, tập trung vào các yếu tố kinh tế như FDI theo ngành, GDP, chi tiêu chính phủ, cung tiền, chỉ số giá xuất nhập khẩu và tỷ giá hối đoái thực.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà hoạch định chính sách trong việc điều chỉnh chiến lược thu hút FDI, nhằm cân bằng cán cân thương mại và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế khu vực Đông Nam Á.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết mô hình tam khuyết (Three Gaps Model):** Mô hình này chỉ ra ba sự thiếu hụt chính trong phát triển kinh tế gồm thiếu hụt về đầu tư, ngoại tệ và chính sách tài khóa, trong đó FDI được xem là nguồn vốn quan trọng để bù đắp các thiếu hụt này, ảnh hưởng đến cán cân thương mại thông qua việc tăng nhập khẩu nguyên liệu và xuất khẩu sản phẩm.

- **Model FDI Effects Trade Balance:** Mô hình này phân tích tác động của FDI đến cán cân thương mại qua ba kênh chính: xuất khẩu, nhập khẩu và nhập khẩu phục vụ cho xuất khẩu. Tác động của FDI có thể tích cực hoặc tiêu cực tùy thuộc vào định hướng thương mại của quốc gia.

- **Lý thuyết về giá tỷ giá hối đoái:** Tỷ giá hối đoái ảnh hưởng đến chi phí đầu tư và khả năng cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu, từ đó tác động đến dòng FDI và cán cân thương mại. Đồng tiền yếu làm tăng khả năng thu hút FDI và cải thiện cán cân thương mại thông qua tăng xuất khẩu.

- **Các khái niệm chuyên ngành:** Cán cân thương mại, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), chỉ số giá xuất nhập khẩu (TOT), cung tiền M2, tỷ giá hối đoái thực đa phương (REER), chi tiêu chính phủ, lạm phát.

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng thứ cấp thu thập từ các nguồn uy tín như Ngân hàng Thế giới, ASEAN Secretariat, IMF, và UNCTAD, với 170 quan sát từ 10 quốc gia Đông Nam Á trong giai đoạn 2000-2016. Phương pháp phân tích chính là hồi quy dữ liệu bảng (panel data) với các mô hình OLS, Fixed Effects Model (FEM) và Random Effects Model (REM). Qua kiểm định Hausman, mô hình FEM được lựa chọn phù hợp nhất.

Phương pháp hồi quy được điều chỉnh bằng kỹ thuật Driscoll & Kraay nhằm xử lý các vấn đề về phương sai sai số thay đổi và tự tương quan. Phần mềm Stata 13 và Excel được sử dụng để xử lý số liệu, kiểm định đa cộng tuyến, tính dừng chuỗi thời gian, đồng kết hợp và các kiểm định thống kê khác nhằm đảm bảo độ tin cậy của kết quả.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Tác động của FDI theo ngành:** Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành sản xuất (FDI_M) và ngành xây dựng (FDI_C) có tác động tiêu cực đến cán cân thương mại, làm tăng thâm hụt thương mại. Ngược lại, FDI vào ngành nông nghiệp, lâm nghiệp và đánh bắt cá (FDI_AFF) có tác động tích cực, giúp cải thiện cán cân thương mại.

- **Ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế khác:** Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) có mối quan hệ nghịch chiều với cán cân thương mại, tức GDP tăng làm thâm hụt cán cân thương mại tăng. Chi tiêu chính phủ (GS) và chỉ số giá xuất nhập khẩu (TOT) tác động tích cực, giúp tăng thặng dư cán cân thương mại.

- **Các biến không có ý nghĩa thống kê:** Một số ngành FDI như thương mại, dịch vụ, tài chính, bất động sản không có tác động rõ ràng đến cán cân thương mại trong giai đoạn nghiên cứu.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự khác biệt rõ rệt trong tác động của FDI theo từng ngành đến cán cân thương mại, phản ánh đặc thù kinh tế và cấu trúc ngành của các quốc gia Đông Nam Á. Ngành sản xuất và xây dựng thu hút nhiều FDI nhưng đồng thời cũng làm tăng nhập khẩu nguyên liệu và thiết bị, dẫn đến thâm hụt thương mại. Trong khi đó, FDI vào nông nghiệp và các ngành liên quan giúp tăng xuất khẩu hàng hóa nông sản, cải thiện cán cân thương mại.

So sánh với các nghiên cứu trước, kết quả phù hợp với quan điểm rằng FDI có thể vừa hỗ trợ vừa gây áp lực lên cán cân thương mại tùy thuộc vào ngành nghề và chính sách quốc gia. Việc GDP tăng làm thâm hụt thương mại tăng có thể do nhu cầu nhập khẩu nguyên liệu và hàng tiêu dùng tăng theo sự phát triển kinh tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng dòng FDI theo ngành và biểu đồ so sánh tác động của từng ngành đến cán cân thương mại, giúp minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường thu hút FDI vào ngành nông nghiệp, lâm nghiệp và đánh bắt cá:** Đẩy mạnh chính sách ưu đãi, cải thiện môi trường đầu tư để tận dụng tác động tích cực của FDI vào ngành này nhằm cải thiện cán cân thương mại.

- **Kiểm soát và điều chỉnh FDI vào ngành sản xuất và xây dựng:** Áp dụng các biện pháp quản lý nhằm giảm nhập khẩu nguyên liệu không cần thiết, thúc đẩy nội địa hóa sản xuất để giảm thâm hụt thương mại.

- **Tăng cường hiệu quả chi tiêu chính phủ:** Ưu tiên chi tiêu cho các ngành hàng hóa phi ngoại thương để kích thích sản xuất trong nước, góp phần cải thiện cán cân thương mại.

- **Ổn định tỷ giá và kiểm soát lạm phát:** Duy trì chính sách tiền tệ hợp lý để tránh tác động tiêu cực của lạm phát và biến động tỷ giá đến cán cân thương mại.

Các giải pháp nên được thực hiện trong vòng 3-5 năm tới, với sự phối hợp của các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức đầu tư và doanh nghiệp trong khu vực.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Nhà hoạch định chính sách kinh tế:** Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách thu hút FDI hiệu quả, cân bằng cán cân thương mại.

- **Các nhà đầu tư nước ngoài:** Hiểu rõ tác động của FDI theo ngành để lựa chọn lĩnh vực đầu tư phù hợp với xu hướng phát triển kinh tế khu vực.

- **Các nhà nghiên cứu kinh tế và học thuật:** Tham khảo phương pháp nghiên cứu và kết quả để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về FDI và thương mại quốc tế.

- **Doanh nghiệp trong nước:** Nắm bắt xu hướng FDI và tác động đến thị trường để điều chỉnh chiến lược sản xuất, kinh doanh phù hợp.

## Câu hỏi thường gặp

1. **FDI có tác động như thế nào đến cán cân thương mại của Đông Nam Á?**  
FDI tác động đa chiều, với FDI vào ngành nông nghiệp giúp cải thiện cán cân thương mại, trong khi FDI vào sản xuất và xây dựng có thể làm tăng thâm hụt thương mại do nhập khẩu nguyên liệu tăng.

2. **Tại sao GDP tăng lại làm thâm hụt cán cân thương mại tăng?**  
GDP tăng kéo theo nhu cầu nhập khẩu nguyên liệu và hàng tiêu dùng tăng, làm nhập khẩu tăng nhanh hơn xuất khẩu, dẫn đến thâm hụt thương mại.

3. **Chính sách nào giúp cải thiện cán cân thương mại thông qua FDI?**  
Ưu tiên thu hút FDI vào các ngành có tác động tích cực như nông nghiệp, đồng thời kiểm soát FDI vào các ngành làm tăng nhập khẩu không cần thiết.

4. **Tỷ giá hối đoái ảnh hưởng thế nào đến FDI và cán cân thương mại?**  
Tỷ giá hối đoái thực tăng (đồng nội tệ giảm giá) giúp tăng xuất khẩu và thu hút FDI, cải thiện cán cân thương mại.

5. **Lạm phát có ảnh hưởng ra sao đến cán cân thương mại?**  
Lạm phát cao làm giảm sức cạnh tranh hàng hóa trong nước, tăng nhập khẩu và giảm xuất khẩu, gây thâm hụt cán cân thương mại.

## Kết luận

- Nghiên cứu xác định rõ tác động khác biệt của vốn FDI theo từng ngành đến cán cân thương mại các nước Đông Nam Á trong giai đoạn 2000-2016.  
- FDI vào ngành nông nghiệp có tác động tích cực, trong khi FDI vào sản xuất và xây dựng có tác động tiêu cực đến cán cân thương mại.  
- Các yếu tố kinh tế như GDP, chi tiêu chính phủ, chỉ số giá xuất nhập khẩu cũng ảnh hưởng đáng kể đến cán cân thương mại.  
- Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách thu hút FDI có chọn lọc nhằm cải thiện cán cân thương mại và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.  
- Đề xuất các giải pháp chính sách cụ thể, khả thi cho khu vực Đông Nam Á và Việt Nam trong vòng 3-5 năm tới.

Hành động tiếp theo là triển khai các chính sách thu hút FDI theo ngành, đồng thời theo dõi và đánh giá tác động để điều chỉnh kịp thời, góp phần ổn định và phát triển kinh tế khu vực.