Tác Động Của Hiệp Định Đối Tác Xuyên Thái Bình Dương Đến Ngành May Mặc Việt Nam

• Tác giả: Nguyen Thi Tuong Vy
• Người hướng dẫn: Dr. Le Thanh Loan
• Trường học: University of Economics
• Chuyên ngành: Development Economics
• Đề tài: Tác Động Của Hiệp Định Đối Tác Xuyên Thái Bình Dương Đến Ngành May Mặc Việt Nam
• Loại tài liệu: thesis
• Năm xuất bản: 2016
• Địa điểm: Ho Chi Minh City

• DECLARATION
• ACKNOWLEDGEMENT
• ABSTRACT
• 1. CHAPTER 1: INTRODUCTION
• 1.1. Problem statement
• 1.2. Research objective and research questions
• 1.3. Research scope and methodology
• 1.4. Expected contribution of the thesis
• 1.5. Organization of the thesis
• 2. CHAPTER 2: LITERATURE REVIEW
• 2.1. Theoretical literature
• 2.2. Theoretical analysis of the free trade agreement’s impact
• 2.2.1. Ex-post and ex-ante analyses
• 2.2.2. Aggregated and disaggregated analyses
• 3. CHAPTER 3: TPP AGREEMENT AND VIETNAM’S APPAREL INDUSTRY
• 3.1. TPP agreement and the “yarn-forward” rule
• 3.2. TPP regulation on apparel industry - yarn-forward” rule
• 3.3. Vietnam’s apparel industry
• 3.4. Vietnam’s main export apparel products and markets
• 3.5. Vietnam’s apparel main export competitors
• 3.6. Vietnam’s main import textile and apparel products and suppliers
• 4. CHAPTER 4: METHODOLOGY AND DATA
• 5. CHAPTER 5: SIMULATION RESULTS
• 5.1. Impact of TPP agreement on trade value of Vietnam's apparel industry
• 5.2. Impact of TPP agreement on trade value of Vietnam's apparel products
• 5.3. Impact of TPP agreement on trade welfare of Vietnam's apparel industry
• 5.4. Impact of TPP agreement on trade welfare of Vietnam's apparel products
• 5.5. Main competitors and export market of Vietnam's apparel products
• 6. CHAPTER 6: CONCLUSION, POLICY IMPLICATION AND THESIS’S LIMITATION
• LIST OF TABLES
• LIST OF FIGURES

I. Tổng Quan Hiệp Định TPP Cơ Hội và Thách Thức May Mặc VN

Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) là một hiệp định thương mại tự do đa phương, có tiềm năng tác động sâu rộng đến ngành may mặc Việt Nam. Mục tiêu chính của TPP là tăng cường hội nhập kinh tế giữa các quốc gia thành viên. Đối với Việt Nam, ngành dệt may là một trong những ngành được kỳ vọng hưởng lợi nhiều nhất từ việc giảm thuế quan và các rào cản thương mại khác. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa cơ hội này, ngành may mặc Việt Nam cũng phải đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là yêu cầu về quy tắc xuất xứ nghiêm ngặt. Nghiên cứu này tập trung phân tích những tác động tiềm năng của TPP đối với xuất khẩu dệt may, chuỗi cung ứng và năng lực cạnh tranh của ngành may mặc trong bối cảnh mới. Việc hiểu rõ những tác động này là rất quan trọng để các doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách có thể đưa ra các quyết định phù hợp, đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành.

1.1. Mục tiêu và phạm vi của Hiệp Định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương

Hiệp định TPP hướng đến việc thiết lập một khu vực thương mại tự do bao gồm 12 quốc gia, bao gồm cả Việt Nam, với mục tiêu giảm thiểu hoặc loại bỏ các rào cản thương mại như thuế quan và các quy định không cần thiết. Phạm vi của hiệp định bao gồm nhiều lĩnh vực, từ thương mại hàng hóa và dịch vụ đến đầu tư, sở hữu trí tuệ và lao động. Theo tài liệu gốc, TPP stemmed from a tripartite agreement called Closer Economic Partnership Pacific Three (P3-CEP). Việc tham gia TPP được kỳ vọng sẽ giúp Việt Nam mở rộng thị trường xuất khẩu, thu hút đầu tư nước ngoài và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

1.2. Vai trò quan trọng của Ngành May Mặc Việt Nam trong nền kinh tế

Ngành may mặc Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực và tạo ra nhiều việc làm. Theo Nguyen Thi Tuong Vy (2016), Vietnam's garment exports in 2015 reached 22.81 billion US dollars, a growth rate of 8.91% higher compared to 2014. Ngành này không chỉ đóng góp vào GDP mà còn góp phần vào quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Tuy nhiên, ngành may mặc Việt Nam vẫn còn phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu nhập khẩu và công nghệ lạc hậu, đây là những thách thức cần phải vượt qua.

1.3. Tóm tắt các tác động chính của TPP đến ngành May Mặc Việt Nam

Hiệp định TPP có thể mang lại nhiều cơ hội cho ngành may mặc Việt Nam, nhưng cũng đi kèm với không ít thách thức. Việc giảm thuế quan có thể giúp tăng xuất khẩu, nhưng yêu cầu về quy tắc xuất xứ có thể gây khó khăn cho các doanh nghiệp. Theo Nguyen Thi Tuong Vy (2016), the origin regulation ‘yarn-forward’ of the agreement on the apparel sector would be a huge restriction for Vietnam’s benefit optimization from the tariff elimination. Ngoài ra, ngành may mặc Việt Nam cũng phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ các quốc gia khác trong khu vực và trên thế giới.

II. Thách Thức Quy Tắc Xuất Xứ Giải Pháp Cho Ngành May Mặc VN

Một trong những thách thức lớn nhất mà ngành may mặc Việt Nam phải đối mặt khi tham gia TPP là quy tắc xuất xứ “sợi - vải - may” (yarn-forward). Quy tắc này yêu cầu tất cả các công đoạn sản xuất, từ sợi đến thành phẩm, phải được thực hiện trong các quốc gia thành viên TPP để được hưởng ưu đãi thuế quan. Điều này gây khó khăn cho các doanh nghiệp Việt Nam vì phần lớn nguyên liệu dệt may được nhập khẩu từ các quốc gia không phải là thành viên TPP, đặc biệt là Trung Quốc. Để vượt qua thách thức này, các doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ, nâng cao năng lực sản xuất nguyên liệu trong nước và tìm kiếm các nguồn cung ứng mới từ các quốc gia thành viên TPP. Chính phủ cũng cần có các chính sách hỗ trợ để giúp các doanh nghiệp thích ứng với quy tắc xuất xứ mới.

2.1. Phân tích chi tiết về Quy Tắc Xuất Xứ Sợi Vải May

Quy tắc xuất xứ “sợi - vải - may” là một trong những quy định khắt khe nhất của TPP đối với ngành dệt may. Để được hưởng ưu đãi thuế quan, các sản phẩm dệt may phải được sản xuất từ sợi có xuất xứ từ các quốc gia thành viên TPP. Điều này có nghĩa là, nếu doanh nghiệp sử dụng sợi hoặc vải nhập khẩu từ các quốc gia ngoài TPP, sản phẩm sẽ không được hưởng ưu đãi thuế quan. Theo Nguyen Thi Tuong Vy (2016), at present, about 80 or 90 per cent of Vietnam’s textiles come from other countries, mostly from China, Korea and Japan. Đây là một thách thức lớn đối với các doanh nghiệp Việt Nam, vì phần lớn nguyên liệu dệt may được nhập khẩu từ Trung Quốc và các quốc gia khác.

2.2. Ảnh hưởng của Quy Tắc Xuất Xứ đến Chuỗi Cung Ứng Dệt May

Quy tắc xuất xứ có thể gây ra những thay đổi lớn trong chuỗi cung ứng dệt may của Việt Nam. Các doanh nghiệp có thể phải tìm kiếm các nhà cung cấp mới từ các quốc gia thành viên TPP hoặc đầu tư vào sản xuất nguyên liệu trong nước. Điều này có thể làm tăng chi phí sản xuất và giảm tính cạnh tranh của sản phẩm. Tuy nhiên, việc đầu tư vào sản xuất nguyên liệu trong nước cũng có thể giúp tăng cường khả năng tự chủ của ngành và giảm sự phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu.

2.3. Các giải pháp giúp doanh nghiệp May Mặc Việt Nam tuân thủ Quy Tắc

Để tuân thủ quy tắc xuất xứ, các doanh nghiệp Việt Nam có thể áp dụng nhiều giải pháp, bao gồm: đầu tư vào công nghệ sản xuất nguyên liệu, tìm kiếm các nhà cung cấp mới từ các quốc gia thành viên TPP, hợp tác với các doanh nghiệp nước ngoài để sản xuất nguyên liệu tại Việt Nam và sử dụng các nguyên liệu có xuất xứ từ các quốc gia thành viên TPP. Ngoài ra, chính phủ cũng cần có các chính sách hỗ trợ để giúp các doanh nghiệp thích ứng với quy tắc xuất xứ mới, chẳng hạn như các chương trình đào tạo, hỗ trợ tài chính và xúc tiến thương mại.

III. Phân Tích Tác Động của TPP Đến Xuất Khẩu và Thị Trường May Mặc

Hiệp định TPP dự kiến sẽ có tác động đáng kể đến xuất khẩu và thị trường may mặc của Việt Nam. Việc giảm thuế quan có thể giúp tăng cường khả năng cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam tại các thị trường thành viên TPP, đặc biệt là Hoa Kỳ và Nhật Bản. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa cơ hội này, các doanh nghiệp cần nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật và yêu cầu về an toàn của các thị trường nhập khẩu. Ngoài ra, các doanh nghiệp cũng cần chú trọng đến việc xây dựng thương hiệu và phát triển các kênh phân phối hiệu quả.

3.1. Ước tính tăng trưởng xuất khẩu Dệt May sau khi TPP có hiệu lực

Theo các nghiên cứu, TPP có thể giúp tăng trưởng xuất khẩu dệt may của Việt Nam đáng kể. Việc giảm thuế quan sẽ giúp các sản phẩm Việt Nam trở nên cạnh tranh hơn tại các thị trường thành viên TPP. Tuy nhiên, mức tăng trưởng cụ thể còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm: khả năng tuân thủ quy tắc xuất xứ, năng lực sản xuất và chất lượng sản phẩm. Theo Nguyen Thi Tuong Vy (2016), Vietnam apparel industry seems to benefit most from the fully implemented TPP with tariff elimination by increasing exports to the other members.

3.2. Cơ hội và thách thức tại thị trường Hoa Kỳ và Nhật Bản

Hoa Kỳ và Nhật Bản là hai thị trường xuất khẩu lớn nhất của ngành may mặc Việt Nam. TPP có thể mang lại nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp Việt Nam tại hai thị trường này, nhưng cũng đi kèm với không ít thách thức. Tại thị trường Hoa Kỳ, các doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ các quốc gia khác và các yêu cầu khắt khe về chất lượng và an toàn sản phẩm. Tại thị trường Nhật Bản, các doanh nghiệp cần đáp ứng các tiêu chuẩn cao về chất lượng và thiết kế sản phẩm.

3.3. Tác động của TPP đến cạnh tranh với các nước xuất khẩu khác

TPP có thể làm thay đổi cục diện cạnh tranh trên thị trường dệt may thế giới. Các quốc gia thành viên TPP có thể có lợi thế hơn so với các quốc gia không phải là thành viên, nhờ vào việc giảm thuế quan và các rào cản thương mại khác. Điều này có thể gây ra sự cạnh tranh gay gắt giữa các quốc gia xuất khẩu dệt may, đặc biệt là giữa Việt Nam và Trung Quốc, Ấn Độ. Theo Nguyen Thi Tuong Vy (2016), Vietnam garment can also occupy more market shares in the United States and Japan from the non-TPP competitors such as: China, India and Bangladesh.

IV. Chính Sách Hỗ Trợ Bí Quyết Nâng Cao Năng Lực Cạnh Tranh May Mặc

Để nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành may mặc Việt Nam trong bối cảnh TPP, vai trò của chính sách hỗ trợ là vô cùng quan trọng. Chính phủ cần có các chính sách đồng bộ và hiệu quả để giúp các doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn, công nghệ, thông tin thị trường và nguồn nhân lực chất lượng cao. Ngoài ra, cần tăng cường đào tạo nguồn nhân lực, khuyến khích đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D) và xây dựng các tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm phù hợp với yêu cầu của thị trường quốc tế. Các chính sách hỗ trợ này không chỉ giúp các doanh nghiệp thích ứng với các thách thức của TPP mà còn tạo động lực cho sự phát triển bền vững của ngành may mặc.

4.1. Các Chính sách khuyến khích đầu tư vào công nghệ và R D

Để nâng cao năng lực cạnh tranh, các doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ hiện đại và hoạt động R&D. Chính phủ có thể khuyến khích đầu tư bằng cách cung cấp các ưu đãi về thuế, tín dụng và hỗ trợ chi phí nghiên cứu. Ngoài ra, cần tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển giao công nghệ từ các nước phát triển và khuyến khích hợp tác giữa các doanh nghiệp và các viện nghiên cứu.

4.2. Đào tạo và Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành May Mặc

Nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành may mặc. Chính phủ cần tăng cường đầu tư vào các chương trình đào tạo nghề, nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng cho người lao động. Ngoài ra, cần khuyến khích các doanh nghiệp tham gia vào quá trình đào tạo và tạo điều kiện cho người lao động được học tập và nâng cao trình độ.

4.3. Hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thông tin thị trường và xúc tiến thương mại

Để mở rộng thị trường xuất khẩu, các doanh nghiệp cần tiếp cận thông tin thị trường và tham gia vào các hoạt động xúc tiến thương mại. Chính phủ có thể hỗ trợ doanh nghiệp bằng cách cung cấp thông tin về thị trường, tổ chức các hội chợ triển lãm, đoàn giao dịch thương mại và hỗ trợ chi phí tham gia các hoạt động xúc tiến thương mại.

V. Tương Lai Ngành May Mặc Việt Nam Hướng Đến Phát Triển Bền Vững

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, tương lai ngành may mặc Việt Nam phụ thuộc vào khả năng thích ứng và đổi mới. Để đạt được phát triển bền vững, ngành cần chuyển đổi từ gia công sang sản xuất các sản phẩm có giá trị gia tăng cao, xây dựng thương hiệu mạnh và tuân thủ các tiêu chuẩn về môi trường và lao động. Đồng thời, cần tăng cường hợp tác với các đối tác quốc tế để tiếp cận công nghệ và thị trường mới. Việc xây dựng một ngành may mặc xanh, sạch và thân thiện với môi trường sẽ là yếu tố quan trọng để đảm bảo sự phát triển bền vững trong tương lai.

5.1. Chuyển đổi từ gia công sang sản xuất sản phẩm giá trị gia tăng cao

Để nâng cao năng lực cạnh tranh và tăng trưởng bền vững, ngành cần chuyển đổi từ gia công sang sản xuất các sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp phải đầu tư vào thiết kế, R&D và xây dựng thương hiệu. Đồng thời, cần nâng cao chất lượng sản phẩm và đáp ứng các yêu cầu khắt khe của thị trường quốc tế.

5.2. Xây dựng thương hiệu và phát triển kênh phân phối hiệu quả

Việc xây dựng thương hiệu mạnh và phát triển kênh phân phối hiệu quả là yếu tố quan trọng để tăng cường khả năng cạnh tranh và mở rộng thị trường xuất khẩu. Các doanh nghiệp cần chú trọng đến việc xây dựng hình ảnh thương hiệu, tạo dựng lòng tin với khách hàng và phát triển các kênh phân phối đa dạng, bao gồm cả kênh truyền thống và kênh trực tuyến.

5.3. Phát triển ngành May Mặc xanh sạch và thân thiện với môi trường

Phát triển ngành may mặc xanh, sạch và thân thiện với môi trường là xu hướng tất yếu trong bối cảnh hiện nay. Các doanh nghiệp cần tuân thủ các tiêu chuẩn về môi trường, sử dụng các nguyên liệu thân thiện với môi trường và áp dụng các quy trình sản xuất sạch hơn. Điều này không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn nâng cao uy tín và thương hiệu của doanh nghiệp.

VI. RCEP và CPTPP So Sánh Tác Động Ngành May Mặc Việt Nam

Khi TPP gặp nhiều trở ngại, Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) và Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) nổi lên như những lựa chọn thay thế tiềm năng. RCEP, với sự tham gia của Trung Quốc, Hàn Quốc và Ấn Độ, có thể giúp Việt Nam giải quyết vấn đề nguồn cung nguyên liệu. CPTPP, dù không có Hoa Kỳ, vẫn giữ lại nhiều điều khoản quan trọng của TPP. Việc so sánh tác động của hai hiệp định này đối với ngành may mặc Việt Nam giúp các nhà hoạch định chính sách đưa ra quyết định phù hợp, đảm bảo lợi ích cao nhất cho ngành.

6.1. Phân tích so sánh RCEP và CPTPP về phạm vi và thành viên

RCEP bao gồm các nước ASEAN, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc và New Zealand. CPTPP bao gồm 11 nước thành viên TPP ban đầu sau khi Hoa Kỳ rút lui. Phạm vi của hai hiệp định có những điểm tương đồng và khác biệt, đặc biệt là trong các lĩnh vực như sở hữu trí tuệ và lao động.

6.2. Tác động tiềm năng của RCEP và CPTPP đến chuỗi cung ứng

RCEP có thể giúp Việt Nam đa dạng hóa nguồn cung nguyên liệu và giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. CPTPP vẫn giữ lại nhiều ưu đãi về thuế quan và tiếp cận thị trường, nhưng yêu cầu về quy tắc xuất xứ vẫn là một thách thức. Phân tích tác động của hai hiệp định đến chuỗi cung ứng giúp các doanh nghiệp đưa ra quyết định chiến lược về nguồn cung và thị trường.

6.3. Đánh giá cơ hội và thách thức từ RCEP và CPTPP

RCEP mang lại cơ hội tiếp cận thị trường lớn và nguồn cung nguyên liệu đa dạng, nhưng cũng đi kèm với sự cạnh tranh gay gắt từ Trung Quốc. CPTPP vẫn là một lựa chọn hấp dẫn với các thị trường phát triển, nhưng yêu cầu về quy tắc xuất xứ và tiêu chuẩn chất lượng cao là những thách thức lớn. Việc đánh giá kỹ lưỡng cơ hội và thách thức giúp các doanh nghiệp xây dựng chiến lược phù hợp để tận dụng tối đa lợi ích từ hai hiệp định.

Tổng quan nghiên cứu

Ngành dệt may là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế và tạo việc làm với hơn 2,5 triệu lao động. Năm 2015, giá trị xuất khẩu ngành dệt may đạt khoảng 22,81 tỷ USD, tăng 8,91% so với năm trước, trong đó thị trường Hoa Kỳ chiếm hơn 48% tổng kim ngạch xuất khẩu. Tuy nhiên, ngành dệt may Việt Nam phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu, với tỷ lệ tự cung tự cấp chỉ khoảng 54%, chủ yếu nhập từ Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản – các quốc gia không thuộc Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Hiệp định TPP, được ký kết năm 2016 nhưng chưa có hiệu lực do sự phản đối từ Hoa Kỳ, đặt ra các quy định nghiêm ngặt về xuất xứ nguyên liệu (quy tắc “yarn-forward”), yêu cầu nguyên liệu phải được sản xuất trong các nước thành viên để được hưởng ưu đãi thuế quan. Nghiên cứu nhằm mục tiêu đánh giá tác động của TPP đến ngành dệt may Việt Nam qua bốn kịch bản khác nhau, bao gồm: thực thi đầy đủ TPP, thực thi có hạn chế quy tắc xuất xứ, Hoa Kỳ rút khỏi TPP và TPP thất bại, Việt Nam tham gia Hiệp định RCEP. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào dữ liệu thương mại năm 2014 của Việt Nam và 10 đối tác chính, sử dụng mô hình cân bằng cục bộ GISM để phân tích tác động đến giá trị xuất khẩu, phúc lợi thương mại, thị trường xuất khẩu và đối thủ cạnh tranh. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng chính sách phát triển ngành dệt may, nâng cao năng lực tự chủ nguyên liệu và tối ưu hóa lợi ích từ các hiệp định thương mại tự do.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết về tác động của các hiệp định thương mại tự do (FTA) đến thương mại quốc tế, tập trung vào phân tích cân bằng cục bộ (partial equilibrium) để đánh giá tác động ở cấp độ ngành hàng cụ thể. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

• Lý thuyết cân bằng cục bộ và tác động của FTA: Mô hình này phân tích sự thay đổi về giá cả, lượng cung cầu, xuất nhập khẩu và phúc lợi thương mại khi loại bỏ thuế quan trong một ngành hàng cụ thể, dựa trên giả định các thị trường khác không bị ảnh hưởng. Lý thuyết của Viner về tạo lập và chuyển hướng thương mại được sử dụng để giải thích các hiệu ứng tích cực và tiêu cực của FTA.

• Quy tắc xuất xứ (Rule of Origin): Quy tắc “yarn-forward” trong TPP yêu cầu nguyên liệu dệt may phải được sản xuất trong các nước thành viên để được hưởng ưu đãi thuế quan. Lý thuyết về quy tắc xuất xứ cho thấy đây vừa là công cụ ngăn chặn gian lận thương mại, vừa là rào cản kỹ thuật có thể làm giảm lợi ích của các nước đang phát triển phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu từ bên ngoài khối.

Các khái niệm chính bao gồm: thuế quan, xuất khẩu, nhập khẩu, phúc lợi thương mại (bao gồm thặng dư người tiêu dùng, thặng dư nhà sản xuất và thuế quan), elasticities (độ co giãn cầu và cung), và các kịch bản thực thi hiệp định.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích cân bằng cục bộ với mô hình mô phỏng toàn cầu GISM (Global Simulation Analysis of Industry-Level Trade Policy). Dữ liệu thương mại song phương năm 2014 được thu thập từ UN Comtrade và TRAINS thông qua WITS, bao gồm 8 nhóm sản phẩm dệt may xuất khẩu chính của Việt Nam theo mã HS 4 chữ số và 10 quốc gia đối tác chính (Australia, Bangladesh, Canada, Trung Quốc, EU, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Mexico, Hoa Kỳ).

Phương pháp phân tích bao gồm:

• Xây dựng bốn kịch bản mô phỏng tác động của TPP: (1) thực thi đầy đủ với loại bỏ thuế và tuân thủ quy tắc xuất xứ; (2) thực thi với loại bỏ thuế nhưng chỉ tuân thủ một phần quy tắc xuất xứ; (3) thực thi với Hoa Kỳ rút lui; (4) TPP thất bại, Việt Nam tham gia RCEP.

• Sử dụng các tham số elasticities được tham khảo từ các nghiên cứu trước (elasticity thay thế = 5, elasticity cầu nhập khẩu = -1, elasticity cung xuất khẩu = 1).

• Phân tích tác động đến giá trị xuất khẩu, giá nhập khẩu, phúc lợi thương mại, thị trường xuất khẩu và đối thủ cạnh tranh.

• Thời gian nghiên cứu tập trung vào dữ liệu năm 2014, phù hợp với dữ liệu cập nhật và tính khả thi của mô hình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tác động tích cực của TPP khi thực thi đầy đủ: Trong kịch bản 1, khi TPP được thực thi đầy đủ với loại bỏ thuế quan và tuân thủ quy tắc “yarn-forward”, giá trị xuất khẩu dệt may của Việt Nam tăng khoảng 12,58%, từ 22,824 tỷ USD lên khoảng 25,7 tỷ USD. Giá nhập khẩu nguyên liệu giảm trung bình 0,85% đến 1,05% tại các nước thành viên, tạo điều kiện giảm chi phí sản xuất.

2. Ảnh hưởng hạn chế của quy tắc xuất xứ: Kịch bản 2 cho thấy khi chỉ tuân thủ một phần quy tắc xuất xứ, giá trị xuất khẩu tăng thấp hơn, chỉ khoảng 6-7%, giảm gần một nửa so với kịch bản 1. Điều này phản ánh quy tắc “yarn-forward” là rào cản lớn do Việt Nam phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu nhập khẩu từ các nước không thuộc TPP như Trung Quốc, Hàn Quốc.

3. Tác động tiêu cực khi Hoa Kỳ rút khỏi TPP: Kịch bản 3 mô phỏng việc Hoa Kỳ rút lui, khiến giá trị xuất khẩu của Việt Nam chỉ tăng khoảng 3-4%, thấp hơn đáng kể so với kịch bản 1 và 2. Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu lớn nhất, chiếm gần 48% tổng kim ngạch, nên việc mất ưu đãi thuế quan tại thị trường này ảnh hưởng lớn đến ngành dệt may.

4. Cơ hội từ Hiệp định RCEP khi TPP thất bại: Kịch bản 4 cho thấy khi TPP không được thực thi và Việt Nam tham gia RCEP, giá trị xuất khẩu dệt may tăng khoảng 2,9%, thấp hơn kịch bản 1 nhưng vẫn có lợi. RCEP bao gồm các nhà cung cấp nguyên liệu chính như Trung Quốc, Hàn Quốc, Ấn Độ, giúp Việt Nam dễ dàng đáp ứng quy tắc xuất xứ hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả mô phỏng cho thấy TPP có tiềm năng thúc đẩy xuất khẩu dệt may Việt Nam thông qua việc loại bỏ thuế quan, nhưng quy tắc xuất xứ “yarn-forward” là thách thức lớn do Việt Nam chưa chủ động được nguồn nguyên liệu. Việc Hoa Kỳ rút lui làm giảm đáng kể lợi ích, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò quan trọng của thị trường này. So sánh với RCEP, hiệp định này có lợi thế về nguồn nguyên liệu, giúp Việt Nam tăng khả năng tuân thủ quy tắc xuất xứ và mở rộng thị trường. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện sự biến động giá trị xuất khẩu theo từng kịch bản và bảng so sánh tỷ lệ tăng trưởng xuất khẩu, giá nhập khẩu, cũng như phúc lợi thương mại.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường phát triển nguồn nguyên liệu nội địa: Đẩy mạnh đầu tư công nghệ và nâng cao năng lực sản xuất sợi, vải trong nước nhằm giảm phụ thuộc vào nhập khẩu nguyên liệu từ các nước không thuộc TPP. Mục tiêu tăng tỷ lệ tự cung tự cấp lên trên 70% trong vòng 5 năm, do Bộ Công Thương phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ thực hiện.

2. Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu: Chủ động mở rộng thị trường sang các nước thành viên RCEP và các thị trường tiềm năng khác để giảm rủi ro khi TPP không được thực thi hoặc Hoa Kỳ rút lui. Mục tiêu tăng tỷ trọng xuất khẩu sang các thị trường ngoài Hoa Kỳ lên 40% trong 3 năm tới, do Hiệp hội Dệt May Việt Nam và các doanh nghiệp thực hiện.

3. Thúc đẩy hợp tác và liên kết chuỗi cung ứng trong khu vực TPP và RCEP: Tăng cường hợp tác với các nhà cung cấp nguyên liệu trong khối TPP và RCEP để đáp ứng quy tắc xuất xứ, giảm chi phí và nâng cao khả năng cạnh tranh. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do Bộ Công Thương và các doanh nghiệp chủ lực ngành dệt may phối hợp.

4. Cải thiện năng lực cạnh tranh và nâng cao chất lượng sản phẩm: Đầu tư đào tạo nguồn nhân lực, áp dụng công nghệ mới để nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng yêu cầu khắt khe của các thị trường xuất khẩu lớn. Mục tiêu tăng năng suất lao động và giá trị gia tăng sản phẩm trong 3 năm, do các doanh nghiệp và các viện nghiên cứu thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà hoạch định chính sách ngành dệt may và thương mại: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu và phân tích chi tiết giúp xây dựng chính sách phát triển ngành, điều chỉnh chiến lược hội nhập kinh tế quốc tế phù hợp với thực tế và xu hướng thị trường.

2. Doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu dệt may: Thông tin về tác động của TPP và các kịch bản thương mại giúp doanh nghiệp định hướng đầu tư, lựa chọn thị trường, tối ưu hóa chuỗi cung ứng và nâng cao năng lực cạnh tranh.

3. Các tổ chức nghiên cứu và học thuật trong lĩnh vực kinh tế phát triển và thương mại quốc tế: Luận văn cung cấp phương pháp luận và kết quả mô phỏng chi tiết, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về tác động của các hiệp định thương mại tự do đến ngành công nghiệp cụ thể.

4. Các nhà đầu tư và đối tác quốc tế trong ngành dệt may: Hiểu rõ về bối cảnh chính sách và xu hướng phát triển ngành dệt may Việt Nam giúp đưa ra quyết định đầu tư và hợp tác hiệu quả, phù hợp với các kịch bản thương mại đa dạng.

Câu hỏi thường gặp

1. TPP có thực sự mang lại lợi ích lớn cho ngành dệt may Việt Nam không?
   Có, khi được thực thi đầy đủ, TPP giúp loại bỏ thuế quan, tăng giá trị xuất khẩu khoảng 12,5%, mở rộng thị trường và nâng cao phúc lợi thương mại. Tuy nhiên, lợi ích bị hạn chế bởi quy tắc xuất xứ nghiêm ngặt.

2. Quy tắc “yarn-forward” ảnh hưởng thế nào đến ngành dệt may?
   Quy tắc này yêu cầu nguyên liệu phải được sản xuất trong khối TPP để hưởng ưu đãi thuế, gây khó khăn cho Việt Nam do phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu từ các nước không thuộc TPP như Trung Quốc, làm giảm khả năng tận dụng ưu đãi.

3. Nếu Hoa Kỳ rút khỏi TPP, ngành dệt may Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng ra sao?
   Giá trị xuất khẩu dệt may vẫn tăng nhưng thấp hơn nhiều, chỉ khoảng 3-4%, do mất ưu đãi thuế quan tại thị trường lớn nhất, ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh và doanh thu xuất khẩu.

4. RCEP có phải là giải pháp thay thế hiệu quả cho Việt Nam?
   RCEP bao gồm nhiều nhà cung cấp nguyên liệu chính của Việt Nam, giúp dễ dàng đáp ứng quy tắc xuất xứ và mở rộng thị trường, tuy nhiên giá trị tăng trưởng xuất khẩu thấp hơn so với kịch bản TPP thực thi đầy đủ.

5. Phương pháp mô hình GISM có ưu điểm gì trong nghiên cứu này?
   GISM cho phép phân tích tác động ở cấp độ ngành hàng và sản phẩm cụ thể, sử dụng dữ liệu cập nhật, phù hợp với phân tích cân bằng cục bộ, giúp đánh giá chi tiết các kịch bản thương mại và chính sách.

Kết luận

• TPP có tiềm năng thúc đẩy xuất khẩu dệt may Việt Nam thông qua loại bỏ thuế quan, nhưng quy tắc xuất xứ “yarn-forward” là rào cản lớn do phụ thuộc nguyên liệu nhập khẩu.
• Việc Hoa Kỳ rút lui khỏi TPP làm giảm đáng kể lợi ích cho ngành dệt may, ảnh hưởng đến thị trường xuất khẩu chủ lực.
• Tham gia RCEP là giải pháp khả thi giúp Việt Nam tận dụng nguồn nguyên liệu trong khu vực và mở rộng thị trường xuất khẩu.
• Nghiên cứu sử dụng mô hình GISM với dữ liệu năm 2014, phân tích chi tiết 8 nhóm sản phẩm dệt may và 10 đối tác thương mại chính.
• Các bước tiếp theo bao gồm tăng cường phát triển nguyên liệu nội địa, đa dạng hóa thị trường, nâng cao năng lực cạnh tranh và thúc đẩy hợp tác chuỗi cung ứng trong khu vực.

Kêu gọi hành động: Các nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để tận dụng tối đa lợi ích từ các hiệp định thương mại, đồng thời giảm thiểu rủi ro trong bối cảnh biến động chính trị và thương mại quốc tế.