Đại Học Thái Nguyên: Sử Dụng Bài Tập Tình Huống Trong Dạy Học Sinh Học Vi Sinh Vật

• Tác giả: Nông Thị Thơi
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Hằng
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Sinh học
• Đề tài: Sử Dụng Bài Tập Tình Huống Trong Dạy Học Sinh Học Vi Sinh Vật
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• DANH MỤC CÁC HÌNH
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lí do lựa chọn đề tài
• 0.2. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới giáo dục ở trường phổ thông
• 0.3. Xuất phát từ đặc điểm của bài tập tình huống trong dạy học
• 0.4. Xuất phát từ đặc điểm dạy học Sinh học vi sinh vật ở trường THPT
• 0.5. Xuất phát từ thực trạng giáo dục của tỉnh Bắc Kạn
• 0.6. Mục tiêu nghiên cứu
• 0.7. Đối tượng, khách thể nghiên cứu
• 0.8. Giả thuyết khoa học
• 0.9. Câu hỏi nghiên cứu
• 0.10. Nội dung nghiên cứu
• 0.11. Phương pháp nghiên cứu
• 0.12. Đóng góp của luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
• 1.1. Tổng quan nghiên cứu về bài tập tình huống
• 1.1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới
• 1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam
• 1.2. Những vấn đề chung về bài tập tình huống trong dạy học
• 1.2.1. Một số khái niệm cơ bản
• 1.2.2. Đặc điểm của bài tập tình huống
• 1.2.3. Dạy học bằng sử dụng bài tập tình huống và năng lực tự học
• 1.2.3.1. Dạy học bằng sử dụng bài tập tình huống
• 1.2.3.2. Năng lực tự học
• 1.3. Thực trạng sử dụng bài tập tình huống trong dạy học tại các trường THPT tỉnh Bắc Kạn
• 1.3.1. Khái quát về điều tra thực trạng
• 1.3.2. Kết quả điều tra thực trạng
• 1.4. KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC SINH HỌC VI SINH VẬT (SINH HỌC 10 - THPT)
• 2.1. Nội dung dạy học Sinh học vi sinh vật (Sinh học 10 - THPT)
• 2.1.1. Cấu trúc nội dung phần Sinh học vi sinh vật - Sinh học 10 THPT
• 2.1.2. Mục tiêu dạy học Sinh học Vi sinh vật - Sinh học 10
• 2.2. Thiết kế bài tập tình huống trong dạy học Sinh học vi sinh vật
• 2.2.1. Nguyên tắc thiết kế bài tập tình huống trong dạy học Sinh học vi sinh vật
• 2.2.2. Quy trình thiết kế bài tập tình huống
• 2.2.3. Một số bài tập tình huống hướng dẫn tự học trong dạy học phần Sinh học vi sinh vật - Sinh học 10 THPT được thiết kế
• 2.3. Sử dụng bài tập tình huống trong dạy học Sinh học vi sinh vật
• 2.3.1. Biện pháp sử dụng bài tập tình huống có hiệu quả
• 2.3.2. Quy trình sử dụng bài tập tình huống trong dạy học Sinh học vi sinh vật
• 2.3.3. Ví dụ kế hoạch bài học Sinh học vi sinh vật sử dụng bài tập tình huống
• 2.3.4. Đánh giá năng lực tự học trong dạy học Sinh học vi sinh vật
• 2.4. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
• 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm
• 3.2. Nội dung và phương pháp thực nghiệm sư phạm
• 3.2.1. Nội dung thực nghiệm
• 3.2.2. Phương pháp thực nghiệm
• 3.3. Kết quả thực nghiệm sư phạm
• 3.3.1. Kết quả đánh giá năng lực tự học của học sinh thông qua nhận thức kiến thức Sinh học vi sinh vật
• 3.3.2. Kết quả đánh giá năng lực tự học của học sinh thông qua kĩ năng tự học
• 3.4. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3
• KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Tầm Quan Trọng Bài Tập Tình Huống Sinh Học Vi Sinh Vật

Bài tập tình huống (BTTH) đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu quả dạy học sinh học vi sinh vật. Phương pháp này không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức lý thuyết mà còn phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy phản biện. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng BTTH tạo ra môi trường học tập tích cực, nơi học sinh chủ động khám phá và ứng dụng kiến thức vào thực tiễn. Một số nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thiết kế BTTH phù hợp với trình độ và kinh nghiệm của học sinh để tối đa hóa hiệu quả học tập. Việc sử dụng BTTH đòi hỏi giáo viên phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, từ việc lựa chọn tình huống phù hợp đến việc hướng dẫn học sinh phân tích và giải quyết vấn đề. Theo Nông Thị Thơi (2019), BTTH giúp học sinh hình thành năng lực tự học và vận dụng kiến thức vào thực tiễn một cách hiệu quả.

1.1. Lịch sử phát triển bài tập tình huống trong giáo dục

Phương pháp sử dụng tình huống trong giảng dạy bắt nguồn từ Đại học Kinh doanh Harvard vào thế kỷ 19. Christopher Columbus Langdell đã giới thiệu phương pháp này như một sự đột phá so với cách dạy truyền thống, khuyến khích sinh viên trao đổi, phản biện và tham gia tích cực vào bài giảng. Đến những năm 1920, phương pháp này lan rộng sang các ngành nghề khác, bao gồm y học, luật và hàng không. William Osler đã áp dụng nghiên cứu tình huống vào đào tạo y khoa và nhận thấy kết quả đáng khích lệ, sau hai năm học, sinh viên đã trở nên thuần thục với các kỹ năng trong y học. Gaston de Vilard xây dựng một giáo trình luân lí mà nội dung là những tình huống có thật, trong đó, GV xác định một số vấn đề lí thuyết ngắn gọn, nêu tình huống cụ thể cho HS thảo luận với nhau, cuối cùng GV kết luận.

1.2. Ưu điểm vượt trội của phương pháp dạy học tình huống

Phương pháp dạy học tình huống mang lại nhiều lợi ích. Nó giúp học sinh phát triển tư duy phản biện, khả năng giải quyết vấn đề và làm việc nhóm. Ngoài ra, nó còn giúp học sinh kết nối kiến thức lý thuyết với thực tiễn, làm cho việc học trở nên ý nghĩa hơn. Phương pháp này còn khuyến khích học sinh chủ động tìm kiếm thông tin và tự học, từ đó nâng cao năng lực tự học của học sinh. Quan trọng hơn, phương pháp dạy học tình huống tạo ra một môi trường học tập tích cực và hứng thú, nơi học sinh cảm thấy được tham gia và đóng góp vào quá trình học tập.

II. Thách Thức Sử Dụng Bài Tập Tình Huống Thiếu Hiệu Quả

Mặc dù có nhiều ưu điểm, việc sử dụng bài tập tình huống sinh học vi sinh vật vẫn đối mặt với không ít thách thức. Một trong những vấn đề lớn nhất là thiếu hụt nguồn tài liệu và BTTH chất lượng, phù hợp với chương trình học và trình độ học sinh. Bên cạnh đó, nhiều giáo viên còn thiếu kinh nghiệm trong việc thiết kế và tổ chức hoạt động BTTH một cách hiệu quả. Điều này dẫn đến việc BTTH được sử dụng một cách hình thức, không phát huy được tối đa tiềm năng của phương pháp. Ngoài ra, việc đánh giá hiệu quả của BTTH cũng là một vấn đề khó khăn, đòi hỏi giáo viên phải có phương pháp đánh giá phù hợp và khách quan. Nông Thị Thơi (2019) đã chỉ ra rằng thực trạng sử dụng BTTH tại một số trường THPT còn nhiều hạn chế, cần có giải pháp khắc phục để nâng cao chất lượng dạy học sinh học vi sinh vật.

2.1. Rào cản trong việc áp dụng bài tập tình huống

Việc áp dụng bài tập tình huống vào giảng dạy đôi khi gặp phải những rào cản. Một trong số đó là sự hạn chế về thời gian, khi mà giáo viên phải cân đối giữa việc truyền đạt kiến thức và tổ chức các hoạt động thực hành. Bên cạnh đó, việc thiếu hụt nguồn tài liệu và BTTH chất lượng cũng là một vấn đề đáng quan tâm. Ngoài ra, sự khác biệt về trình độ và khả năng của học sinh cũng đòi hỏi giáo viên phải có sự điều chỉnh linh hoạt trong quá trình giảng dạy. Cần đầu tư thời gian, tài liệu và kỹ năng sư phạm phù hợp để triển khai phương pháp này hiệu quả.

2.2. Đánh giá khách quan hiệu quả của bài tập tình huống

Việc đánh giá hiệu quả của bài tập tình huống đòi hỏi sự khách quan và toàn diện. Không chỉ đánh giá kiến thức mà học sinh thu được, mà còn cần đánh giá các kỹ năng như giải quyết vấn đề, tư duy phản biện và làm việc nhóm. Để thực hiện điều này, giáo viên có thể sử dụng nhiều phương pháp đánh giá khác nhau, như quan sát, phỏng vấn, bài kiểm tra và dự án nhóm. Quan trọng là phải xây dựng một hệ thống tiêu chí đánh giá rõ ràng và minh bạch, để đảm bảo sự công bằng và chính xác trong quá trình đánh giá.

III. Cách Thiết Kế Bài Tập Tình Huống Sinh Học Vi Sinh Vật Hiệu Quả

Để thiết kế bài tập tình huống sinh học vi sinh vật hiệu quả, cần tuân thủ một số nguyên tắc cơ bản. Đầu tiên, tình huống phải gắn liền với thực tiễn, phản ánh những vấn đề thực tế trong đời sống hoặc trong các lĩnh vực liên quan đến vi sinh vật. Thứ hai, tình huống phải có tính thách thức, kích thích sự tò mò và ham học hỏi của học sinh. Thứ ba, tình huống phải phù hợp với trình độ và kinh nghiệm của học sinh, tránh quá dễ hoặc quá khó. Thứ tư, tình huống phải có tính mở, cho phép học sinh tự do khám phá và đưa ra nhiều giải pháp khác nhau. Cuối cùng, tình huống phải có tính giáo dục, giúp học sinh hiểu sâu hơn về các khái niệm và nguyên lý sinh học vi sinh vật. Theo Nông Thị Thơi (2019), việc thiết kế BTTH cần tuân thủ quy trình chặt chẽ để đảm bảo chất lượng và hiệu quả.

3.1. Nguyên tắc vàng khi xây dựng tình huống

Khi xây dựng bài tập tình huống, cần đảm bảo tính thực tiễn, tính thách thức, tính phù hợp và tính mở. Tính thực tiễn giúp học sinh thấy được sự liên hệ giữa kiến thức và đời sống. Tính thách thức kích thích sự tò mò và ham học hỏi của học sinh. Tính phù hợp đảm bảo rằng tình huống không quá dễ hoặc quá khó đối với học sinh. Tính mở cho phép học sinh tự do khám phá và đưa ra nhiều giải pháp khác nhau. Điều này giúp BTTH trở nên hấp dẫn, kích thích học sinh tham gia tích cực.

3.2. Quy trình từng bước thiết kế bài tập tình huống

Quy trình thiết kế bài tập tình huống bao gồm các bước sau: Xác định mục tiêu học tập; Lựa chọn chủ đề phù hợp; Nghiên cứu và thu thập thông tin; Xây dựng kịch bản tình huống; Thiết kế câu hỏi hướng dẫn; Thử nghiệm và điều chỉnh. Bước đầu tiên là xác định rõ mục tiêu học tập mà tình huống hướng tới. Sau đó, chọn chủ đề phù hợp và tiến hành nghiên cứu, thu thập thông tin liên quan. Tiếp theo, xây dựng kịch bản tình huống hấp dẫn và thiết kế các câu hỏi hướng dẫn để giúp học sinh phân tích và giải quyết vấn đề. Cuối cùng, thử nghiệm tình huống với một nhóm nhỏ học sinh và điều chỉnh nếu cần thiết.

3.3. Tích hợp kiến thức liên môn vào bài tập tình huống

Để tăng tính thực tiễn và hấp dẫn cho bài tập tình huống, giáo viên nên tích hợp kiến thức từ nhiều môn học khác nhau, ví dụ như hóa học, vật lý, toán học, và thậm chí cả các môn xã hội. Ví dụ, một tình huống về ô nhiễm nguồn nước có thể tích hợp kiến thức về vi sinh vật, hóa học (các chất gây ô nhiễm), và xã hội học (tác động của ô nhiễm đến cộng đồng). Sự tích hợp này giúp học sinh thấy được sự liên kết giữa các môn học và hiểu rõ hơn về thế giới xung quanh.

IV. Hướng Dẫn Sử Dụng Bài Tập Tình Huống Trong Lớp Học

Sử dụng bài tập tình huống trong lớp học đòi hỏi giáo viên phải có kỹ năng tổ chức và điều hành tốt. Đầu tiên, giáo viên cần giới thiệu tình huống một cách rõ ràng và hấp dẫn, khơi gợi sự tò mò và hứng thú của học sinh. Tiếp theo, giáo viên chia học sinh thành các nhóm nhỏ và giao nhiệm vụ cho từng nhóm. Trong quá trình học sinh làm việc, giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn và hỗ trợ, giúp học sinh phân tích vấn đề, tìm kiếm thông tin và đưa ra giải pháp. Cuối cùng, giáo viên tổ chức cho các nhóm trình bày kết quả và thảo luận chung, rút ra những kết luận quan trọng. Theo Nông Thị Thơi (2019), việc sử dụng BTTH cần tuân thủ quy trình chặt chẽ và có sự chuẩn bị kỹ lưỡng để đạt hiệu quả cao.

4.1. Biện pháp sử dụng bài tập tình huống hiệu quả

Để sử dụng bài tập tình huống một cách hiệu quả, giáo viên cần tạo ra một môi trường học tập cởi mở và khuyến khích sự tham gia của học sinh. Điều quan trọng là phải giúp học sinh cảm thấy thoải mái khi chia sẻ ý kiến và đặt câu hỏi. Giáo viên nên sử dụng các kỹ thuật đặt câu hỏi khác nhau để kích thích tư duy phản biện của học sinh. Ngoài ra, việc cung cấp phản hồi kịp thời và xây dựng cũng là rất quan trọng để giúp học sinh cải thiện khả năng giải quyết vấn đề.

4.2. Quy trình sử dụng bài tập tình huống trong dạy học

Quy trình sử dụng bài tập tình huống trong dạy học bao gồm các bước sau: Giới thiệu tình huống; Chia nhóm và giao nhiệm vụ; Học sinh làm việc nhóm; Trình bày và thảo luận; Rút ra kết luận. Đầu tiên, giáo viên giới thiệu tình huống một cách rõ ràng và hấp dẫn. Sau đó, chia học sinh thành các nhóm nhỏ và giao nhiệm vụ cụ thể cho từng nhóm. Trong quá trình học sinh làm việc nhóm, giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn và hỗ trợ. Cuối cùng, tổ chức cho các nhóm trình bày kết quả và thảo luận chung để rút ra những kết luận quan trọng.

V. Ứng Dụng Vận Dụng Tình Huống Thực Tế Vi Sinh Vật THPT

Việc vận dụng tình huống thực tế trong sinh học vi sinh vật THPT giúp học sinh thấy được sự liên hệ giữa kiến thức và đời sống, từ đó tăng cường hứng thú học tập và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Một số ví dụ về tình huống thực tế có thể sử dụng trong dạy học sinh học vi sinh vật bao gồm: tình huống về ô nhiễm thực phẩm do vi sinh vật gây ra, tình huống về sử dụng vi sinh vật trong sản xuất thực phẩm, tình huống về ứng dụng vi sinh vật trong xử lý chất thải, và tình huống về phòng chống dịch bệnh do vi sinh vật gây ra. Theo Nông Thị Thơi (2019), việc sử dụng các BTTH gắn liền với thực tiễn giúp học sinh hình thành năng lực vận dụng kiến thức và kỹ năng đã học.

5.1. Ví dụ bài tập tình huống vi sinh vật và ứng dụng thực tế

Một ví dụ về bài tập tình huống là tình huống về một vụ ngộ độc thực phẩm hàng loạt tại một nhà hàng. Học sinh được yêu cầu phân tích các triệu chứng, xác định nguyên nhân gây ngộ độc, và đề xuất các biện pháp phòng ngừa. Một ví dụ khác là tình huống về một nhà máy sản xuất phân bón hữu cơ từ chất thải nông nghiệp. Học sinh được yêu cầu nghiên cứu quy trình sản xuất, đánh giá hiệu quả của phân bón, và đề xuất các giải pháp cải tiến. Các tình huống này giúp học sinh vận dụng kiến thức về vi sinh vật để giải quyết các vấn đề thực tế.

5.2. Phân tích tình huống và giải quyết vấn đề thực tiễn

Việc phân tích tình huống và giải quyết vấn đề thực tiễn đòi hỏi học sinh phải sử dụng nhiều kỹ năng khác nhau, bao gồm kỹ năng thu thập và phân tích thông tin, kỹ năng tư duy phản biện, kỹ năng làm việc nhóm, và kỹ năng giao tiếp. Giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách tiếp cận vấn đề một cách có hệ thống, từ việc xác định vấn đề, thu thập thông tin, phân tích nguyên nhân, đến việc đề xuất giải pháp và đánh giá hiệu quả. Quá trình này giúp học sinh phát triển khả năng giải quyết vấn đề và tư duy phản biện.

VI. Kết Luận Hiệu Quả Tương Lai Bài Tập Tình Huống Vi Sinh Vật

Việc sử dụng bài tập tình huống trong dạy học vi sinh vật mang lại nhiều lợi ích, giúp học sinh nắm vững kiến thức, phát triển kỹ năng và tăng cường hứng thú học tập. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả cao, cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ phía giáo viên, từ việc thiết kế BTTH phù hợp đến việc tổ chức hoạt động BTTH một cách hiệu quả. Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các BTTH chất lượng, phù hợp với chương trình học và trình độ học sinh. Đồng thời, cần tăng cường đào tạo và bồi dưỡng cho giáo viên về kỹ năng thiết kế và sử dụng BTTH. Nông Thị Thơi (2019) đã đề xuất nhiều giải pháp để nâng cao hiệu quả sử dụng BTTH trong dạy học sinh học vi sinh vật.

6.1. Đánh giá hiệu quả của bài tập tình huống trong dạy học

Hiệu quả của bài tập tình huống có thể được đánh giá thông qua nhiều tiêu chí khác nhau, bao gồm mức độ nắm vững kiến thức, khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng tư duy phản biện, kỹ năng làm việc nhóm, và hứng thú học tập. Giáo viên có thể sử dụng nhiều phương pháp đánh giá khác nhau, như quan sát, phỏng vấn, bài kiểm tra, dự án nhóm, và tự đánh giá. Quan trọng là phải xây dựng một hệ thống tiêu chí đánh giá rõ ràng và minh bạch để đảm bảo sự công bằng và chính xác.

6.2. Hướng phát triển bài tập tình huống trong tương lai

Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các bài tập tình huống chất lượng, phù hợp với chương trình học và trình độ học sinh. Đồng thời, cần tăng cường đào tạo và bồi dưỡng cho giáo viên về kỹ năng thiết kế và sử dụng BTTH. Ngoài ra, cần khuyến khích sự hợp tác giữa giáo viên, nhà khoa học, và các doanh nghiệp để tạo ra các BTTH gắn liền với thực tiễn và đáp ứng nhu cầu của xã hội. Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào thiết kế và sử dụng BTTH cũng là một hướng đi đầy tiềm năng.

## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc phát triển năng lực tự học cho học sinh trung học phổ thông (THPT) được xem là một trong những mục tiêu trọng tâm. Theo Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội và Nghị quyết số 29-NQ/TW, đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh là yêu cầu cấp thiết. Tại tỉnh Bắc Kạn, đặc biệt là huyện Na Rì, nền kinh tế còn nhiều khó khăn ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục, trong đó việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như sử dụng bài tập tình huống (BTTH) trong môn Sinh học vi sinh vật (SHVSV) chưa được phổ biến và hiệu quả chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm thiết kế và sử dụng BTTH trong dạy học SHVSV phù hợp với điều kiện thực tế tại các trường THPT huyện Na Rì, tỉnh Bắc Kạn, qua đó phát triển năng lực tự học cho học sinh. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn năm học 2018-2019, với đối tượng là học sinh và giáo viên môn Sinh học tại các trường THPT trên địa bàn huyện.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục SHVSV, đồng thời phát triển năng lực tự học – một năng lực cốt lõi trong chương trình giáo dục phổ thông mới. Kết quả nghiên cứu có thể làm cơ sở cho việc nhân rộng áp dụng BTTH trong dạy học các môn khoa học tự nhiên tại các vùng khó khăn.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết dạy học tích cực**: Nhấn mạnh vai trò trung tâm của học sinh trong quá trình học tập, khuyến khích sự chủ động, sáng tạo và phát triển năng lực tự học thông qua các hoạt động thực tiễn.
- **Mô hình bài tập tình huống (Case Study)**: BTTH được cấu trúc dưới dạng các tình huống thực tế hoặc giả định có vấn đề cần giải quyết, giúp học sinh vận dụng kiến thức, phát triển kỹ năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề.
- **Khái niệm năng lực tự học**: Bao gồm các kỹ năng lập kế hoạch học tập, đọc hiểu, ghi chép, giải quyết vấn đề và tự đánh giá, được hình thành và phát triển qua các hoạt động học tập có hướng dẫn và tự học.
- **Các khái niệm chuyên ngành**: Bài tập tình huống, sinh học vi sinh vật, năng lực tự học, phương pháp dạy học tích cực, phát triển năng lực.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập từ 30 giáo viên môn Sinh học và 224 học sinh trường THPT Na Rì thông qua phiếu điều tra, phỏng vấn chuyên gia, và thực nghiệm sư phạm.
- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích phương sai để đánh giá hiệu quả của việc sử dụng BTTH trong dạy học SHVSV, đồng thời phân tích định tính qua phỏng vấn và quan sát.
- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 9/2018 đến tháng 9/2019, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, thiết kế BTTH, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.
- **Phương pháp thực nghiệm sư phạm**: Thực nghiệm sử dụng BTTH trong dạy học SHVSV nhằm phát triển năng lực tự học, đánh giá qua các bài kiểm tra 15 phút, 45 phút và quan sát kỹ năng tự học của học sinh.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Nhận thức và mức độ sử dụng BTTH của giáo viên**: 20% giáo viên thường xuyên sử dụng BTTH trong dạy học, 53,3% thỉnh thoảng sử dụng, 26,7% hiếm khi sử dụng. Trên 70% giáo viên nhận thức rõ vai trò của BTTH trong việc giúp học sinh lĩnh hội kiến thức và phát triển năng lực tự học, tuy nhiên chỉ 26,7% đánh giá BTTH có vai trò tăng cường khả năng tự học cho học sinh.

2. **Thái độ và hứng thú của học sinh**: 95,24% học sinh không thích giờ học chỉ có thuyết trình, trong khi 93,39% thích giờ học có phương tiện trực quan, thảo luận và sử dụng bài tập tình huống. Tuy nhiên, chỉ 7,93% học sinh chủ động suy nghĩ trả lời câu hỏi, phần lớn còn thụ động chờ giáo viên hoặc bạn trả lời.

3. **Hiệu quả thực nghiệm sư phạm**: Qua các bài kiểm tra 15 phút và 45 phút, điểm số trung bình của học sinh trong nhóm sử dụng BTTH tăng khoảng 15-20% so với nhóm đối chứng. Kỹ năng tự học, bao gồm lập kế hoạch, ghi chép và tự đánh giá, được cải thiện rõ rệt sau khi áp dụng BTTH.

4. **Khó khăn trong áp dụng BTTH**: Giáo viên gặp khó khăn trong việc thiết kế BTTH phù hợp, thiếu tài liệu hướng dẫn và thời gian chuẩn bị. Học sinh chưa quen với phương pháp học tích cực, thiếu động lực tự học và kỹ năng giải quyết vấn đề.

### Thảo luận kết quả

Việc sử dụng BTTH trong dạy học SHVSV tại các trường THPT huyện Na Rì đã góp phần nâng cao năng lực tự học của học sinh, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục theo định hướng phát triển năng lực. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu quốc tế và trong nước về hiệu quả của phương pháp học tình huống trong phát triển kỹ năng tư duy và tự học.

Mức độ sử dụng BTTH còn hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, trong đó có điều kiện kinh tế xã hội của vùng miền núi, năng lực chuyên môn của giáo viên và thái độ học tập của học sinh. Việc thiết kế BTTH cần đảm bảo tính thực tiễn, phù hợp với trình độ học sinh và bám sát mục tiêu dạy học để phát huy tối đa hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất sử dụng BTTH, biểu đồ điểm kiểm tra trước và sau thực nghiệm, bảng so sánh thái độ học sinh đối với các phương pháp dạy học, giúp minh họa rõ nét tác động tích cực của BTTH.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Tổ chức tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên** về thiết kế và sử dụng BTTH trong dạy học SHVSV, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng sư phạm. Thời gian: trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo Bắc Kạn phối hợp với các trường đại học sư phạm.

2. **Xây dựng và phổ biến tài liệu mẫu BTTH và kế hoạch dạy học** phù hợp với đặc điểm địa phương và trình độ học sinh, giúp giáo viên dễ dàng áp dụng. Thời gian: 6 tháng đầu năm học. Chủ thể thực hiện: Ban biên soạn tài liệu của Sở GD&ĐT.

3. **Khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động học tập tích cực** như thảo luận nhóm, thực hành và giải quyết BTTH để phát triển kỹ năng tự học và tư duy phản biện. Thời gian: xuyên suốt năm học. Chủ thể thực hiện: Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn.

4. **Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học** để hỗ trợ việc áp dụng BTTH hiệu quả, như phòng thí nghiệm, thiết bị trực quan. Thời gian: kế hoạch 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh Bắc Kạn và các nhà trường.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Giáo viên môn Sinh học THPT**: Nắm bắt phương pháp sử dụng BTTH để đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực tự học cho học sinh.

2. **Cán bộ quản lý giáo dục**: Áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo bồi dưỡng giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với đặc điểm địa phương.

3. **Sinh viên sư phạm và nghiên cứu sinh**: Tham khảo mô hình thiết kế và sử dụng BTTH trong dạy học SHVSV, phát triển kỹ năng nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn.

4. **Nhà nghiên cứu giáo dục**: Khai thác dữ liệu thực nghiệm và phân tích về hiệu quả của BTTH trong phát triển năng lực tự học, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Bài tập tình huống là gì và có vai trò như thế nào trong dạy học?**  
Bài tập tình huống là dạng bài tập mô phỏng các tình huống thực tế hoặc giả định có vấn đề cần giải quyết, giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề. Ví dụ, BTTH giúp học sinh lĩnh hội kiến thức mới và củng cố kiến thức cũ qua việc phân tích và thảo luận.

2. **Làm thế nào để thiết kế bài tập tình huống phù hợp với học sinh THPT?**  
Thiết kế BTTH cần dựa trên mục tiêu dạy học, đảm bảo tính thực tiễn, phù hợp với trình độ học sinh, có tính logic và kích thích nhu cầu nhận thức. Ví dụ, BTTH về quá trình sinh trưởng của vi sinh vật được xây dựng dựa trên hiện tượng muối dưa chua dễ quan sát.

3. **BTTH có giúp phát triển năng lực tự học của học sinh không?**  
Có. BTTH khuyến khích học sinh chủ động tìm hiểu, phân tích và giải quyết vấn đề, từ đó hình thành kỹ năng lập kế hoạch học tập, đọc hiểu, ghi chép và tự đánh giá, góp phần phát triển năng lực tự học.

4. **Khó khăn khi áp dụng BTTH trong dạy học là gì?**  
Khó khăn gồm thiếu thời gian chuẩn bị của giáo viên, thiếu tài liệu hướng dẫn, học sinh chưa quen với phương pháp học tích cực và hạn chế về cơ sở vật chất. Ví dụ, nhiều giáo viên chưa được đào tạo bài bản về thiết kế BTTH.

5. **Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng BTTH trong dạy học?**  
Cần tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, xây dựng tài liệu mẫu, tăng cường cơ sở vật chất và khuyến khích học sinh tham gia tích cực trong các hoạt động học tập. Ví dụ, tổ chức các buổi thảo luận nhóm và thực hành giúp học sinh phát huy tối đa hiệu quả BTTH.

## Kết luận

- Thiết kế và sử dụng bài tập tình huống trong dạy học Sinh học vi sinh vật tại các trường THPT huyện Na Rì, tỉnh Bắc Kạn đã góp phần phát triển năng lực tự học cho học sinh.  
- Mức độ sử dụng BTTH còn hạn chế, chủ yếu do khó khăn về chuyên môn giáo viên và điều kiện thực tế địa phương.  
- BTTH giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy, giải quyết vấn đề và tăng hứng thú học tập.  
- Cần có các giải pháp đồng bộ như bồi dưỡng giáo viên, xây dựng tài liệu, đầu tư cơ sở vật chất và đổi mới phương pháp dạy học.  
- Đề xuất triển khai các bước tiếp theo trong năm học tới nhằm nhân rộng và nâng cao hiệu quả áp dụng BTTH trong dạy học các môn khoa học tự nhiên.

**Call to action:** Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần phối hợp triển khai các giải pháp trên để nâng cao chất lượng giáo dục, phát triển năng lực tự học cho học sinh, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển toàn diện.