I. Khái niệm và đặc điểm đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động
Luận văn bắt đầu bằng việc làm rõ khái niệm chấm dứt hợp đồng lao động (HĐLĐ) là sự kiện pháp lý khi một hoặc cả hai bên không tiếp tục thực hiện hợp đồng, chấm dứt quyền và nghĩa vụ. Đơn phương chấm dứt HĐLĐ được định nghĩa là hành vi pháp lý của một bên chủ thể QHLD chấm dứt hợp đồng mà không cần sự đồng ý của bên kia. Tác giả phân tích khái niệm này qua nhiều góc nhìn, trích dẫn quan điểm của PGS.TS Trần Thị Thúy Lâm: "Đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động được hiểu là trường hợp một trong các bên chấm dứt quan hệ pháp luật lao động đối với bên còn lại. Việc chấm dứt này hoàn toàn chỉ do ý chí của một bên chủ thể mà không phụ thuộc vào ý chí của phía bên kia." và TS. Nguyễn Hữu Chí: "đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động là biện pháp mà các bên có thể sử dụng để giải quyết quan hệ lao động trong những trường hợp mà những cam kết trong hợp đồng lao động không được thực hiện đúng hoặc có hành vi vi phạm pháp luật." Từ đó, luận văn đưa ra một khái niệm tổng quát: Đơn phương chấm dứt HĐLĐ là việc người sử dụng lao động (NSDLĐ) hoặc người lao động (NLD) chấm dứt HĐLĐ theo căn cứ và trình tự thủ tục do pháp luật quy định dẫn đến chấm dứt hiệu lực pháp lý của HĐLĐ trước thời hạn mà không phụ thuộc vào ý chí của bên còn lại.
Về đặc điểm, luận văn nêu lên ba điểm chính: Thứ nhất, đơn phương chấm dứt HĐLĐ là quyền của cả NSDLĐ và NLD, nhưng quyền này bị giới hạn bởi pháp luật để tránh lạm dụng và bảo vệ quyền lợi của các bên. Thứ hai, hành vi này xuất phát từ ý chí đơn phương của một bên, được thể hiện ra bên ngoài và không cần sự đồng thuận của bên kia. Thứ ba, đơn phương chấm dứt HĐLĐ dẫn đến việc HĐLĐ chấm dứt trước thời hạn hoặc trước khi công việc theo hợp đồng hoàn thành, tạo ra các hậu quả pháp lý đa dạng cho cả hai bên.
II. So sánh pháp luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ
Luận văn so sánh pháp luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ, tập trung vào sự khác biệt về nguyên tắc cơ bản. Tại Việt Nam, việc chấm dứt HĐLĐ cần tuân thủ các quy định của Bộ luật Lao động, bảo vệ quyền lợi của NLD. NSDLĐ chỉ được đơn phương chấm dứt HĐLĐ trong những trường hợp cụ thể do pháp luật quy định. Ngược lại, Hoa Kỳ áp dụng nguyên tắc "tự do ý chí" (at-will employment), cho phép cả NSDLĐ và NLD đơn phương chấm dứt HĐLĐ bất cứ lúc nào, vì bất kỳ lý do gì, miễn không vi phạm pháp luật hoặc các thỏa thuận riêng.
Sự khác biệt này bắt nguồn từ bối cảnh kinh tế - xã hội và hệ thống pháp luật khác nhau. Việt Nam coi trọng sự ổn định trong quan hệ lao động, bảo vệ NLD là bên yếu thế. Trong khi đó, Hoa Kỳ đề cao sự linh hoạt và tự do kinh doanh.
Luận văn cũng phân tích các trường hợp cụ thể mà NSDLĐ và NLD được đơn phương chấm dứt HĐLĐ theo pháp luật của mỗi nước, so sánh các căn cứ, thủ tục, và hậu quả pháp lý. Ví dụ, tại Việt Nam, NSDLĐ có thể đơn phương chấm dứt HĐLĐ khi NLD vi phạm kỷ luật lao động, không đủ năng lực, ốm đau dài ngày, hoặc do thay đổi cơ cấu tổ chức. Còn tại Hoa Kỳ, ngoài nguyên tắc "tự do ý chí", vẫn có một số ngoại lệ như sa thải do phân biệt đối xử, trả thù, hoặc vi phạm chính sách công.
III. Thực trạng áp dụng pháp luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ tại Việt Nam
Luận văn phân tích thực trạng áp dụng pháp luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ tại Việt Nam, chỉ ra những khó khăn, vướng mắc, và tranh chấp thường gặp. Một số vấn đề được đề cập bao gồm: việc lạm dụng quyền đơn phương chấm dứt HĐLĐ của NSDLĐ, khó khăn trong việc chứng minh các căn cứ chấm dứt HĐLĐ, thủ tục phức tạp, và việc xử lý vi phạm chưa hiệu quả.
Tác giả cũng phân tích nguyên nhân của những khó khăn này, chẳng hạn như nhận thức pháp luật còn hạn chế, cơ chế giám sát chưa chặt chẽ, và sự thiếu đồng bộ giữa các quy định pháp luật. Ví dụ, việc chứng minh NLD "không đủ năng lực" thường gặp khó khăn do thiếu các tiêu chí đánh giá rõ ràng. Hoặc việc NSDLĐ lạm dụng quyền đơn phương chấm dứt HĐLĐ để trốn tránh trách nhiệm chi trả các khoản phúc lợi cho NLD.
Từ thực trạng này, luận văn đưa ra khuyến nghị cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật, nâng cao năng lực cho các cơ quan quản lý lao động, và hoàn thiện hệ thống pháp luật để đảm bảo quyền lợi của cả NSDLĐ và NLD.
IV. Giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện tại Việt Nam
Dựa trên phân tích so sánh và thực trạng, luận văn đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ tại Việt Nam, học hỏi kinh nghiệm từ Hoa Kỳ. Tuy nhiên, tác giả nhấn mạnh việc tiếp thu phải có chọn lọc, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam.
Cụ thể, luận văn đề xuất: (1) Hoàn thiện hệ thống pháp luật, bổ sung các quy định cụ thể, rõ ràng về căn cứ, thủ tục đơn phương chấm dứt HĐLĐ, đặc biệt là các trường hợp khó chứng minh như "không đủ năng lực"; (2) Nâng cao năng lực cho các cơ quan quản lý, thanh tra lao động, đảm bảo việc xử lý vi phạm kịp thời, nghiêm minh; (3) Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật cho cả NSDLĐ và NLD, nâng cao nhận thức và ý thức tuân thủ pháp luật; (4) Nghiên cứu, áp dụng một số biện pháp hỗ trợ NLD khi bị đơn phương chấm dứt HĐLĐ, chẳng hạn như hỗ trợ tìm việc làm mới, đào tạo lại nghề.
Luận văn cũng đề cập đến việc cân nhắc áp dụng một số yếu tố của nguyên tắc "tự do ý chí" của Hoa Kỳ, nhưng phải có sự điều chỉnh phù hợp. Ví dụ, có thể cho phép các bên thỏa thuận linh hoạt hơn về điều kiện chấm dứt HĐLĐ trong hợp đồng, nhưng vẫn phải đảm bảo các quyền lợi cơ bản của NLD được pháp luật bảo vệ.
