Tổng quan nghiên cứu

Việc thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học đang trở thành trọng tâm trong chính sách phát triển kinh tế của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Hàng năm, Việt Nam dành khoảng 2% chi ngân sách nhà nước cho hoạt động nghiên cứu khoa học, tuy nhiên phần lớn kết quả nghiên cứu chưa được ứng dụng rộng rãi vào sản xuất và kinh doanh. Điều này dẫn đến hiệu quả hoạt động khoa học và công nghệ còn khiêm tốn so với tiềm năng. Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 diễn ra mạnh mẽ, Đảng và Chính phủ xác định khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, là động lực quan trọng để phát triển lực lượng sản xuất hiện đại và kinh tế tri thức, nâng cao năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VAST) là cơ quan nghiên cứu khoa học hàng đầu với hơn 4000 nhân lực, trong đó có 45 Giáo sư, 150 Phó Giáo sư, 26 Tiến sĩ khoa học và 838 Tiến sĩ. VAST sở hữu hệ thống trên 100 đài trạm phân bố tại 36 tỉnh, thành phố, cùng nhiều phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia và khu sản xuất thử nghiệm. Mặc dù có tiềm lực mạnh về con người và cơ sở vật chất, hoạt động thương mại hóa kết quả nghiên cứu ứng dụng tại VAST chưa tương xứng với năng lực nghiên cứu.

Luận văn tập trung nghiên cứu hình thành sàn giao dịch công nghệ ảo nhằm thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu ứng dụng tại VAST trong giai đoạn 2014-2017. Mục tiêu là xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc tổ chức và vận hành sàn giao dịch công nghệ ảo, góp phần kết nối nhà khoa học với doanh nghiệp, đưa kết quả nghiên cứu ra thị trường, từ đó phát triển kinh tế - xã hội. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao tỷ lệ thương mại hóa kết quả nghiên cứu, tăng giá trị giao dịch công nghệ và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về tổ chức trung gian trong thương mại hóa kết quả nghiên cứu ứng dụng, bao gồm:

  • Lý thuyết dịch vụ chuyển giao công nghệ (Technology Transfer Services): Bao gồm môi giới, tư vấn, đánh giá, định giá, giám định và xúc tiến chuyển giao công nghệ. Dịch vụ này hỗ trợ quá trình tìm kiếm, giao kết và thực hiện hợp đồng chuyển giao công nghệ, đảm bảo tính minh bạch, an toàn và hiệu quả cho các bên tham gia.

  • Mô hình tổ chức trung gian trong thị trường công nghệ: Sàn giao dịch công nghệ là tổ chức trung gian cung cấp dịch vụ hỗ trợ giao dịch công nghệ, tài sản trí tuệ, từ chào mua, chào bán, tư vấn, môi giới đến hỗ trợ kỹ thuật và đàm phán hợp đồng. Sàn giao dịch công nghệ ảo là hình thức hoạt động trực tuyến, tận dụng công nghệ thông tin để kết nối bên cung và bên cầu công nghệ.

  • Khái niệm thương mại hóa kết quả nghiên cứu: Là quá trình chuyển đổi sáng chế, kết quả nghiên cứu ứng dụng thành sản phẩm hàng hóa gắn với thị trường, bao gồm các hoạt động mua bán, cung ứng dịch vụ, đầu tư và xúc tiến thương mại nhằm mục đích sinh lợi.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: chuyển giao công nghệ, thương mại hóa kết quả nghiên cứu, sàn giao dịch công nghệ, sàn giao dịch công nghệ ảo, tài sản trí tuệ, dịch vụ tư vấn và môi giới công nghệ.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật như Luật Khoa học và Công nghệ, Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Chuyển giao công nghệ, các nghị định, thông tư hướng dẫn; báo cáo hoạt động của các sàn giao dịch công nghệ trong nước; tài liệu nghiên cứu khoa học, báo cáo, tạp chí chuyên ngành; đồng thời thu thập dữ liệu sơ cấp qua khảo sát và phỏng vấn tại các Viện nghiên cứu thuộc VAST.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát gồm các Viện nghiên cứu chuyên ngành đã có kết quả nghiên cứu ứng dụng thực tế như Viện Hóa học, Viện Công nghệ sinh học, Viện Công nghệ môi trường, Viện Công nghệ thông tin, Viện Khoa học vật liệu ứng dụng, với tiêu chí lựa chọn dựa trên mức độ ứng dụng kết quả nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích định tính và định lượng, tổng hợp số liệu từ năm 2013 đến 2017 để đánh giá thực trạng thương mại hóa kết quả nghiên cứu và hoạt động của các sàn giao dịch công nghệ. Phân tích so sánh các mô hình sàn giao dịch công nghệ thực và ảo, đồng thời đánh giá hiệu quả hoạt động dựa trên số lượng giao dịch, giá trị hợp đồng, mức độ kết nối cung cầu công nghệ.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2014-2017, với khảo sát thực tế và phỏng vấn diễn ra trong năm 2017, tổng hợp và phân tích dữ liệu trong năm 2018 để đề xuất giải pháp hình thành sàn giao dịch công nghệ ảo phù hợp với bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng hoạt động các sàn giao dịch công nghệ tại Việt Nam: Tính đến cuối năm 2015, có 8 sàn giao dịch công nghệ hoạt động trên toàn quốc. Trung tâm giao dịch thông tin công nghệ Việt Nam đã thực hiện hơn 1.500 giao dịch trực tuyến với tổng giá trị trên 20 tỷ đồng. Các sàn cấp vùng như Hải Phòng và TP. Hồ Chí Minh cũng hoạt động hiệu quả, kết nối cung cầu công nghệ địa phương.

  2. Hiệu quả giao dịch và giá trị hợp đồng: Tại Techmart Hà Nội 2016, có 415 đơn vị tham gia với gần 2000 công nghệ, thiết bị được trưng bày, ký kết 28 hợp đồng chuyển giao công nghệ với tổng giá trị 150 tỷ đồng. Tại TP. Hồ Chí Minh, từ 2016 đến nay, Sàn đã tổ chức 22 kỳ báo cáo xu hướng công nghệ, 18 hội thảo trình diễn công nghệ, thu hút hơn 8.000 lượt khách tham dự, tiếp nhận 883 yêu cầu tư vấn công nghệ, trong đó 222 yêu cầu được hỗ trợ chuyên sâu.

  3. Khó khăn và hạn chế: Hoạt động thương mại hóa kết quả nghiên cứu tại VAST và các sàn giao dịch còn nhiều hạn chế như: nguồn cung công nghệ hạn chế về số lượng và chất lượng; doanh nghiệp chủ yếu là vừa và nhỏ, năng lực công nghệ yếu; thiếu mạng lưới tổ chức trung gian chuyên nghiệp; nhân lực tại các sàn chưa được đào tạo bài bản; chưa có chính sách hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp đổi mới công nghệ; rủi ro trong định giá và chuyển giao công nghệ còn cao.

  4. Vai trò và tiềm năng của sàn giao dịch công nghệ ảo: Sàn giao dịch công nghệ ảo tận dụng công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn để kết nối trực tuyến bên cung và bên cầu công nghệ, tiết kiệm chi phí và thời gian. Tuy nhiên, để giao dịch thành công, vẫn cần các buổi gặp trực tiếp để thương lượng và quyết định cuối cùng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy các sàn giao dịch công nghệ hiện nay tại Việt Nam đã tạo ra môi trường kết nối cung cầu công nghệ, góp phần thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Tuy nhiên, hiệu quả giao dịch còn hạn chế do nhiều rào cản về năng lực doanh nghiệp, chất lượng sản phẩm công nghệ và thiếu các dịch vụ hỗ trợ chuyên sâu. So sánh với kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt là Hoa Kỳ với Luật Bayh-Dole và các tổ chức dịch vụ chuyển giao công nghệ chuyên nghiệp, Việt Nam cần phát triển hệ thống tổ chức trung gian đồng bộ, chuyên nghiệp hơn.

Việc hình thành sàn giao dịch công nghệ ảo là xu hướng tất yếu trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, giúp mở rộng phạm vi kết nối, tăng tính minh bạch và hiệu quả giao dịch. Sàn giao dịch công nghệ ảo còn giúp thu thập và phân tích dữ liệu lớn, hỗ trợ tư vấn tự động bằng trí tuệ nhân tạo, giảm thiểu chi phí vận hành và tăng tốc độ xử lý giao dịch. Tuy nhiên, để phát huy hiệu quả, cần đảm bảo các điều kiện về nhân lực, cơ sở vật chất kỹ thuật, quy trình quản lý và chính sách hỗ trợ phù hợp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số lượng giao dịch và giá trị hợp đồng qua các năm tại các sàn giao dịch lớn, bảng so sánh các chỉ số hiệu quả hoạt động giữa sàn thực và sàn ảo, cũng như sơ đồ mô hình tổ chức và hoạt động của sàn giao dịch công nghệ ảo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và vận hành sàn giao dịch công nghệ ảo định hướng thị trường theo nhu cầu: Tập trung phát triển nền tảng công nghệ thông tin hiện đại, tích hợp trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn để kết nối trực tuyến hiệu quả giữa bên cung và bên cầu công nghệ. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: VAST phối hợp Bộ Khoa học và Công nghệ.

  2. Đào tạo và nâng cao năng lực nhân lực quản lý, tư vấn công nghệ: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về tư vấn, môi giới, định giá công nghệ và quản lý sàn giao dịch cho cán bộ tại các sàn. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: VAST, các trường đại học và tổ chức đào tạo chuyên ngành.

  3. Phát triển mạng lưới chuyên gia tư vấn và tổ chức trung gian hỗ trợ: Thiết lập hệ thống chuyên gia đầu ngành, tổ chức tư vấn pháp lý, tài chính và kỹ thuật để hỗ trợ doanh nghiệp và nhà nghiên cứu trong quá trình thương mại hóa. Thời gian: 1-3 năm. Chủ thể: VAST, các hiệp hội doanh nghiệp, Bộ Khoa học và Công nghệ.

  4. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ tài chính và pháp lý cho doanh nghiệp đổi mới công nghệ: Đề xuất các cơ chế hỗ trợ vốn, ưu đãi thuế, bảo hộ sở hữu trí tuệ và đơn giản hóa thủ tục chuyển giao công nghệ. Thời gian: 2-4 năm. Chủ thể: Chính phủ, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Tài chính.

  5. Tăng cường quảng bá, xúc tiến và tổ chức các sự kiện công nghệ: Tổ chức định kỳ các hội chợ, triển lãm, hội thảo chuyên ngành để giới thiệu công nghệ, kết nối cung cầu và nâng cao nhận thức về thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: VAST, các sở khoa học và công nghệ địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý khoa học và công nghệ: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng chính sách, tổ chức hoạt động sàn giao dịch công nghệ ảo, từ đó nâng cao hiệu quả thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

  2. Các viện nghiên cứu và trường đại học: Giúp hiểu rõ vai trò của sàn giao dịch công nghệ trong việc kết nối nghiên cứu với thị trường, hỗ trợ phát triển sản phẩm công nghệ và tăng cường hợp tác với doanh nghiệp.

  3. Doanh nghiệp khoa học công nghệ và khởi nghiệp đổi mới sáng tạo: Nhận biết các cơ hội tiếp cận công nghệ, dịch vụ tư vấn, môi giới và hỗ trợ chuyển giao công nghệ qua sàn giao dịch công nghệ ảo, từ đó nâng cao năng lực đổi mới.

  4. Chuyên gia tư vấn, môi giới công nghệ và tổ chức trung gian: Cung cấp kiến thức về mô hình tổ chức, hoạt động và các dịch vụ hỗ trợ trong thị trường công nghệ, giúp nâng cao chất lượng dịch vụ và hiệu quả kết nối giao dịch.

Câu hỏi thường gặp

  1. Sàn giao dịch công nghệ ảo là gì và khác gì so với sàn giao dịch công nghệ truyền thống?
    Sàn giao dịch công nghệ ảo hoạt động hoàn toàn trên nền tảng trực tuyến, không có không gian trưng bày vật lý, tận dụng công nghệ thông tin để kết nối bên cung và bên cầu công nghệ nhanh chóng, tiết kiệm chi phí. Trong khi đó, sàn truyền thống có không gian trưng bày, tư vấn trực tiếp nhưng hạn chế về phạm vi và thời gian hoạt động.

  2. Làm thế nào để sàn giao dịch công nghệ ảo thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu?
    Sàn công nghệ ảo cung cấp dịch vụ môi giới, tư vấn, định giá công nghệ, hỗ trợ đàm phán hợp đồng trực tuyến, giúp nhà nghiên cứu và doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận, trao đổi và ký kết giao dịch công nghệ, từ đó tăng tỷ lệ thương mại hóa.

  3. Những khó khăn chính trong thương mại hóa kết quả nghiên cứu tại Việt Nam là gì?
    Bao gồm nguồn cung công nghệ hạn chế về số lượng và chất lượng, doanh nghiệp nhỏ và vừa thiếu năng lực đổi mới, thiếu tổ chức trung gian chuyên nghiệp, nhân lực chưa được đào tạo bài bản, và thiếu chính sách hỗ trợ tài chính hiệu quả.

  4. Vai trò của trí tuệ nhân tạo trong sàn giao dịch công nghệ ảo như thế nào?
    Trí tuệ nhân tạo giúp xử lý dữ liệu lớn, tự động trả lời các câu hỏi lặp lại, phân tích nhu cầu công nghệ, hỗ trợ tư vấn tự động và nâng cao trải nghiệm người dùng, giúp sàn hoạt động hiệu quả và thông minh hơn.

  5. Làm sao để doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể tận dụng sàn giao dịch công nghệ ảo?
    Doanh nghiệp có thể sử dụng sàn để tìm kiếm công nghệ phù hợp, nhận tư vấn chuyên sâu, kết nối với nhà cung cấp công nghệ, tham gia các sự kiện trực tuyến và tiếp cận các nguồn hỗ trợ tài chính, từ đó nâng cao năng lực đổi mới và cạnh tranh.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng thương mại hóa kết quả nghiên cứu ứng dụng tại Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, chỉ ra nhiều hạn chế trong hoạt động sàn giao dịch công nghệ hiện nay.
  • Đề xuất hình thành sàn giao dịch công nghệ ảo với định hướng thị trường theo nhu cầu, tận dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo để nâng cao hiệu quả kết nối cung cầu công nghệ.
  • Phân tích vai trò của tổ chức trung gian trong hỗ trợ tư vấn, môi giới, định giá và xúc tiến chuyển giao công nghệ, góp phần thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu.
  • Đề xuất các giải pháp về đào tạo nhân lực, phát triển mạng lưới chuyên gia, hoàn thiện chính sách hỗ trợ tài chính và pháp lý, cùng tăng cường xúc tiến thương mại công nghệ.
  • Tiếp theo, cần triển khai xây dựng nền tảng công nghệ cho sàn giao dịch công nghệ ảo, đồng thời tổ chức các chương trình đào tạo và xúc tiến để thu hút sự tham gia của các bên liên quan.

Call-to-action: Các nhà quản lý, viện nghiên cứu, doanh nghiệp và chuyên gia tư vấn được khuyến khích áp dụng các giải pháp đề xuất để phát triển hệ sinh thái thương mại hóa kết quả nghiên cứu, góp phần nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo quốc gia trong thời đại công nghiệp 4.0.