Tổng quan nghiên cứu

Việc rèn luyện kỹ năng sử dụng yếu tố biểu cảm trong văn miêu tả cho học sinh tiểu học, đặc biệt là lớp 4, đóng vai trò quan trọng trong phát triển năng lực ngôn ngữ và tư duy thẩm mỹ của các em. Theo thống kê, trong chương trình Tập làm văn lớp 4, văn miêu tả chiếm khoảng 30/64 tiết học, tập trung vào các dạng bài tả đồ vật, con vật, cây cối, với mục tiêu giúp học sinh hình thành năng lực sản sinh văn bản và phát triển khả năng quan sát, tưởng tượng, liên tưởng, đồng thời bồi dưỡng tình cảm, cảm xúc trong sáng tác văn học. Tuy nhiên, thực tế dạy học tại một số trường tiểu học ở thành phố Hải Phòng cho thấy việc vận dụng yếu tố biểu cảm trong văn miêu tả còn nhiều hạn chế, dẫn đến bài văn thiếu sức sống, rập khuôn và thiếu tính chân thực.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng, cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng yếu tố biểu cảm trong văn miêu tả cho học sinh lớp 4, từ đó đề xuất các biện pháp rèn luyện kỹ năng này một cách hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào một số trường tiểu học tại thành phố Hải Phòng trong năm học 2017-2018, với đối tượng là học sinh lớp 4 và giáo viên dạy phân môn Tập làm văn. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao chất lượng dạy học văn miêu tả, góp phần phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ và tư duy thẩm mỹ cho học sinh tiểu học, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho giáo viên trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về phương thức biểu đạt trong văn bản, đặc biệt là phương thức miêu tả và biểu cảm. Phương thức miêu tả được hiểu là cách thức sử dụng các chi tiết, hình ảnh để tái hiện đặc điểm nổi bật của sự vật, sự việc nhằm giúp người đọc hình dung sinh động. Phương thức biểu cảm là sự bày tỏ trực tiếp hoặc gián tiếp tình cảm, cảm xúc, thái độ của người viết đối với đối tượng miêu tả, góp phần làm tăng sức thuyết phục và chiều sâu cảm xúc cho bài văn.

Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng mô hình kỹ năng làm văn của Nguyễn Trí, trong đó kỹ năng làm văn bao gồm kỹ năng viết từng đoạn, lập dàn ý, sử dụng từ ngữ biểu cảm và kết hợp các phương thức biểu đạt để tạo lập văn bản hoàn chỉnh. Các khái niệm chính gồm: kỹ năng làm văn, yếu tố biểu cảm, văn miêu tả, phương thức biểu đạt, và kỹ năng sử dụng yếu tố biểu cảm trong văn miêu tả.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra khảo sát kết hợp thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu chính bao gồm phiếu khảo sát nhận thức và thực trạng dạy học của giáo viên lớp 4, bài làm văn miêu tả của học sinh tại một số trường tiểu học ở Hải Phòng, cùng các tài liệu chuyên khảo, sách giáo khoa và các công trình nghiên cứu liên quan.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 50 giáo viên và 200 học sinh lớp 4 được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm về mức độ sử dụng yếu tố biểu cảm trong bài văn của học sinh trước và sau khi áp dụng biện pháp rèn luyện.

Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2017-2018, với giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng và triển khai biện pháp dạy học, sau đó tiến hành đánh giá kết quả thực nghiệm. Việc thực nghiệm được tổ chức tại Trường Tiểu học Núi Đèo và Trường Tiểu học Thực hành Đại học Hải Phòng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng sử dụng yếu tố biểu cảm trong văn miêu tả của học sinh lớp 4 còn hạn chế: Khoảng 65% bài văn miêu tả của học sinh chưa sử dụng hoặc sử dụng yếu tố biểu cảm một cách máy móc, thiếu tự nhiên. Chỉ khoảng 20% bài viết thể hiện được cảm xúc chân thành, phù hợp với nội dung miêu tả.

  2. Giáo viên chưa chú trọng rèn luyện kỹ năng sử dụng yếu tố biểu cảm: Theo khảo sát, 70% giáo viên cho biết chưa có phương pháp cụ thể để hướng dẫn học sinh vận dụng yếu tố biểu cảm trong bài văn miêu tả. 60% giáo viên gặp khó khăn trong việc xây dựng bài tập và đánh giá kỹ năng này.

  3. Biện pháp rèn luyện kỹ năng sử dụng yếu tố biểu cảm có hiệu quả rõ rệt: Sau khi áp dụng các biện pháp như tổ chức bài tập nhận diện, phân tích vai trò yếu tố biểu cảm, luyện tập viết đoạn văn có sử dụng biểu cảm, tỷ lệ bài văn có yếu tố biểu cảm tự nhiên tăng từ 20% lên 55%, điểm trung bình bài làm văn tăng 1,2 điểm so với trước thực nghiệm.

  4. Học sinh có sự tiến bộ về khả năng quan sát, tưởng tượng và biểu đạt cảm xúc: Qua đánh giá định tính, học sinh thể hiện sự hứng thú, tự tin hơn trong việc viết văn miêu tả, biết lựa chọn chi tiết đặc sắc và sử dụng từ ngữ biểu cảm phù hợp, góp phần làm bài văn sinh động, giàu hình ảnh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế trong việc sử dụng yếu tố biểu cảm của học sinh chủ yếu do giáo viên chưa có kỹ năng sư phạm chuyên sâu và thiếu các bài tập luyện tập đa dạng, phong phú. Kết quả thực nghiệm cho thấy việc tổ chức dạy học theo nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu, toàn diện, tích hợp và khả thi giúp học sinh phát triển kỹ năng biểu cảm hiệu quả hơn. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục ngôn ngữ, kết quả này phù hợp với quan điểm cho rằng kỹ năng biểu cảm cần được rèn luyện qua quá trình thực hành có hệ thống và có sự hướng dẫn cụ thể.

Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng yếu tố biểu cảm trước và sau thực nghiệm giúp minh họa rõ sự tiến bộ của học sinh. Bảng tổng hợp điểm số bài làm văn cũng cho thấy sự cải thiện đáng kể về chất lượng bài viết.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng hệ thống bài tập đa dạng, có trọng tâm rèn luyện kỹ năng sử dụng yếu tố biểu cảm: Giáo viên cần thiết kế các bài tập từ nhận diện, phân tích đến vận dụng yếu tố biểu cảm trong từng đoạn văn và toàn bài, nhằm nâng cao khả năng cảm thụ và biểu đạt của học sinh. Thời gian thực hiện: trong mỗi học kỳ. Chủ thể thực hiện: giáo viên Tập làm văn.

  2. Tổ chức các buổi tập huấn, bồi dưỡng nâng cao năng lực sư phạm cho giáo viên: Tập trung vào phương pháp dạy học văn miêu tả và kỹ năng hướng dẫn sử dụng yếu tố biểu cảm, giúp giáo viên có kiến thức và kỹ năng thực hành hiệu quả. Thời gian: 6 tháng đầu năm học. Chủ thể: Phòng Giáo dục và Đào tạo, trường tiểu học.

  3. Áp dụng phương pháp dạy học tích cực, kết hợp giữa lý thuyết và thực hành: Khuyến khích học sinh tham gia thảo luận, chia sẻ cảm xúc, quan sát thực tế và sáng tạo trong viết văn để phát triển kỹ năng biểu cảm tự nhiên. Thời gian: xuyên suốt năm học. Chủ thể: giáo viên và học sinh.

  4. Sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học: Tận dụng các phần mềm, video minh họa, bài giảng điện tử để kích thích hứng thú học tập và giúp học sinh hiểu rõ hơn về vai trò của yếu tố biểu cảm trong văn miêu tả. Thời gian: triển khai trong năm học. Chủ thể: giáo viên, nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên dạy phân môn Tập làm văn lớp 4: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn, đồng thời đề xuất các biện pháp cụ thể giúp nâng cao hiệu quả dạy học kỹ năng sử dụng yếu tố biểu cảm trong văn miêu tả.

  2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ bồi dưỡng giáo viên: Tài liệu giúp xây dựng chương trình, kế hoạch bồi dưỡng nâng cao năng lực sư phạm cho giáo viên tiểu học, góp phần đổi mới phương pháp dạy học ngôn ngữ.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục học, Ngôn ngữ học: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về lý thuyết và phương pháp nghiên cứu trong lĩnh vực dạy học ngôn ngữ và phát triển kỹ năng viết văn cho học sinh tiểu học.

  4. Phụ huynh học sinh tiểu học: Hiểu rõ hơn về vai trò của yếu tố biểu cảm trong việc phát triển năng lực ngôn ngữ của con em, từ đó phối hợp cùng nhà trường hỗ trợ quá trình học tập của trẻ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Yếu tố biểu cảm trong văn miêu tả là gì?
    Yếu tố biểu cảm là những từ ngữ, hình ảnh, câu văn thể hiện tình cảm, cảm xúc, thái độ của người viết đối với đối tượng miêu tả, giúp bài văn sinh động và thuyết phục hơn. Ví dụ như sử dụng từ láy, so sánh, nhân hóa để diễn tả cảm xúc.

  2. Tại sao học sinh lớp 4 cần rèn luyện kỹ năng sử dụng yếu tố biểu cảm?
    Ở lớp 4, học sinh bắt đầu viết bài văn hoàn chỉnh, việc sử dụng yếu tố biểu cảm giúp các em thể hiện được cảm xúc, tạo sự hấp dẫn và chiều sâu cho bài viết, đồng thời phát triển năng lực ngôn ngữ và tư duy thẩm mỹ.

  3. Phương pháp nào hiệu quả để rèn luyện kỹ năng này cho học sinh?
    Phương pháp hiệu quả là kết hợp lý thuyết với thực hành qua các bài tập nhận diện, phân tích và viết đoạn văn có sử dụng yếu tố biểu cảm, đồng thời khuyến khích học sinh quan sát thực tế và chia sẻ cảm xúc cá nhân.

  4. Làm thế nào để giáo viên đánh giá kỹ năng sử dụng yếu tố biểu cảm của học sinh?
    Giáo viên có thể đánh giá qua việc phân tích bài làm văn, chú ý đến sự tự nhiên, phù hợp và sáng tạo trong cách sử dụng từ ngữ biểu cảm, cũng như khả năng kết hợp yếu tố biểu cảm với nội dung miêu tả.

  5. Có thể áp dụng kết quả nghiên cứu này ở các lớp khác không?
    Có thể áp dụng với các lớp tiểu học khác, đặc biệt là lớp 3 và lớp 5, với điều chỉnh phù hợp về nội dung và mức độ yêu cầu kỹ năng, nhằm phát triển liên tục năng lực viết văn miêu tả và biểu cảm cho học sinh.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng việc sử dụng yếu tố biểu cảm trong văn miêu tả cho học sinh lớp 4 tại Hải Phòng, chỉ ra nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Đã đề xuất và thực nghiệm thành công các biện pháp rèn luyện kỹ năng sử dụng yếu tố biểu cảm, góp phần nâng cao chất lượng bài văn miêu tả của học sinh.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy sự tiến bộ rõ rệt về khả năng biểu cảm và sáng tạo trong bài viết của học sinh sau khi áp dụng biện pháp.
  • Luận văn cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho giáo viên, nhà quản lý giáo dục và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục ngôn ngữ tiểu học.
  • Đề xuất tiếp tục mở rộng nghiên cứu và ứng dụng biện pháp trong các năm học tiếp theo, đồng thời tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên để nâng cao hiệu quả dạy học.

Hãy áp dụng những biện pháp được đề xuất để nâng cao kỹ năng sử dụng yếu tố biểu cảm trong văn miêu tả, góp phần phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ và tư duy thẩm mỹ cho học sinh tiểu học.