Quy định pháp luật về công trình ghi công liệt sĩ: Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

Công trình ghi công liệt sĩ bao gồm các nghĩa trang liệt sĩ, đài tưởng niệm, nhà bia ghi tên liệt sĩ, các công trình văn hóa, lịch sử khác liên quan đến sự kiện, nhân vật lịch sử, địa điểm gắn liền với cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc và làm nghĩa vụ quốc tế. Mục đích chính của những công trình này là tưởng nhớ, tôn vinh công lao to lớn của các liệt sĩ, giáo dục truyền thống yêu nước, ý chí cách mạng cho thế hệ trẻ, đồng thời thể hiện sự quan tâm, chăm sóc của Đảng, Nhà nước và nhân dân đối với thân nhân liệt sĩ. Các công trình phải đảm bảo tính trang nghiêm, thẩm mỹ, phù hợp với thuần phong mỹ tục của dân tộc.

Các công trình ghi công liệt sĩ được phân loại dựa trên quy mô, tính chất, vị trí địa lý và giá trị lịch sử, văn hóa. Nghĩa trang liệt sĩ là nơi an nghỉ vĩnh hằng của các liệt sĩ, được quy hoạch, xây dựng và quản lý theo quy định của pháp luật. Đài tưởng niệm là công trình kiến trúc mang tính biểu tượng, được xây dựng để tưởng nhớ, tri ân các liệt sĩ và những người có công với cách mạng. Nhà bia ghi tên liệt sĩ là nơi khắc tên, quê quán, đơn vị của các liệt sĩ, giúp thân nhân liệt sĩ và nhân dân dễ dàng tìm kiếm, thăm viếng. Mỗi loại hình công trình đều có ý nghĩa và vai trò riêng, góp phần tạo nên một hệ thống các công trình ghi công liệt sĩ hoàn chỉnh, đáp ứng nhu cầu tâm linh, văn hóa của xã hội.

Pháp luật hiện hành đã quy định tương đối đầy đủ về đối tượng, điều kiện, tiêu chuẩn để được công nhận là liệt sĩ, người có công, là cơ sở để xây dựng các công trình tưởng niệm. Hệ thống văn bản pháp luật cũng phân công trách nhiệm rõ ràng cho các bộ, ngành, địa phương trong việc quản lý, bảo trì, tôn tạo các công trình. Cơ chế khen thưởng, xử phạt đối với các hành vi vi phạm cũng được quy định, góp phần nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của các tổ chức, cá nhân. Một số địa phương đã chủ động ban hành các chính sách hỗ trợ, khuyến khích xã hội hóa công tác xây dựng, quản lý các công trình này.

Quy định về tiêu chuẩn thiết kế, xây dựng công trình tri ân còn chung chung, thiếu tính cụ thể, chưa phù hợp với đặc điểm văn hóa, lịch sử của từng vùng miền. Kinh phí đầu tư cho việc xây dựng, bảo trì còn hạn chế, chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước. Công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát chưa được thực hiện thường xuyên, hiệu quả. Sự phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương còn thiếu chặt chẽ. Thông tin về liệt sĩ, mộ liệt sĩ chưa đầy đủ, chính xác, gây khó khăn cho việc tìm kiếm, quy tập hài cốt.

Việc đền ơn đáp nghĩa, xây dựng công trình ghi công còn nhiều vướng mắc do sự khác biệt trong nhận thức và cách tiếp cận của các cấp, các ngành. Việc quản lý đất đai cho xây dựng nghĩa trang, đài tưởng niệm đôi khi gặp khó khăn do quy hoạch sử dụng đất, thủ tục hành chính rườm rà. Nguồn lực xã hội hóa huy động chưa đủ mạnh do cơ chế khuyến khích chưa đủ hấp dẫn. Thông tin về liệt sĩ, mộ liệt sĩ chưa đầy đủ, chính xác, gây khó khăn cho thân nhân trong việc tìm kiếm và thăm viếng.

Cần sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật theo hướng cụ thể hóa các tiêu chuẩn thiết kế, xây dựng công trình ghi ơn phù hợp với từng vùng miền, từng loại hình công trình. Bổ sung quy định về trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong việc bảo vệ, tôn tạo. Rà soát, đơn giản hóa thủ tục hành chính liên quan đến việc xây dựng, quản lý công trình tri ân. Nghiên cứu, ban hành các chính sách ưu đãi đối với các doanh nghiệp, tổ chức tham gia xã hội hóa.

Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của cộng đồng về ý nghĩa của việc tri ân liệt sĩ, khuyến khích các tổ chức, cá nhân tham gia đóng góp nguồn lực. Xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả giữa nhà nước và xã hội trong việc quản lý, khai thác công trình tưởng niệm. Đa dạng hóa các hình thức xã hội hóa, như tài trợ, đóng góp ngày công, hiến đất, hợp tác công tư.

Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý công trình tưởng niệm. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật. Ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác quản lý, khai thác, bảo tồn công trình ghi công.

Quy trình xây dựng công trình tri ân phải tuân thủ các quy định về quy hoạch, thiết kế, thi công, nghiệm thu. Thiết kế phải được phê duyệt bởi cơ quan có thẩm quyền, đảm bảo tính thẩm mỹ, bền vững, phù hợp với điều kiện địa hình, khí hậu. Thi công phải được thực hiện bởi các đơn vị có năng lực, kinh nghiệm, đảm bảo chất lượng công trình. Nghiệm thu phải được thực hiện bởi các cơ quan chuyên môn, đảm bảo công trình đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật.

Công tác bảo trì, tôn tạo phải được thực hiện thường xuyên, định kỳ, đảm bảo công trình ghi ơn luôn trong tình trạng tốt. Xây dựng quy trình bảo trì, sửa chữa cụ thể, chi tiết. Sử dụng các phương pháp bảo trì hiện đại, thân thiện với môi trường. Huy động sự tham gia của cộng đồng vào công tác bảo vệ, tôn tạo.

Cần có các nghiên cứu, khảo sát đánh giá khách quan, toàn diện về hiệu quả thi hành pháp luật về công trình tri ân. Xác định rõ những tác động tích cực, tiêu cực của chính sách đối với xã hội, đối với thân nhân liệt sĩ. Phân tích nguyên nhân của những hạn chế, tồn tại để có giải pháp khắc phục.

Pháp luật về công trình ghi công cần được xây dựng theo hướng bền vững, toàn diện, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội trong giai đoạn mới. Chú trọng đến việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, lịch sử, giáo dục của các công trình. Đảm bảo quyền lợi của thân nhân liệt sĩ, người có công. Tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực xây dựng, quản lý công trình tưởng niệm.

Pháp luật cần tiếp tục được hoàn thiện để công trình ghi công thực sự là biểu tượng của lòng biết ơn, sự tôn kính, là nơi giáo dục truyền thống yêu nước, cách mạng cho thế hệ trẻ.

Mỗi người dân, mỗi tổ chức cần nâng cao ý thức trách nhiệm, chung tay bảo vệ, tôn tạo công trình tưởng niệm, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.