Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, việc xây dựng văn hóa nhà trường (VHNT) được xem là nền tảng tinh thần quan trọng thúc đẩy sự phát triển toàn diện của giáo dục. Tại thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam, các trường trung học phổ thông (THPT) đã và đang nỗ lực xây dựng VHNT nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Tuy nhiên, thực trạng quản lý xây dựng VHNT còn nhiều hạn chế do nhận thức chưa đồng đều và công tác quản lý chưa hệ thống, bài bản. Nghiên cứu này tập trung khảo sát thực trạng quản lý xây dựng VHNT tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Tam Kỳ trong giai đoạn 2018-2021, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp cho giai đoạn 2022-2025. Mục tiêu chính là góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thông qua việc phát triển một môi trường văn hóa nhà trường tích cực, thân thiện và chuyên nghiệp. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hệ thống hóa lý luận về quản lý xây dựng VHNT, đồng thời cung cấp cơ sở thực tiễn để các nhà quản lý giáo dục và cán bộ nhà trường áp dụng hiệu quả các giải pháp quản lý nhằm phát huy tối đa vai trò của VHNT trong giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về văn hóa nhà trường và quản lý giáo dục. Trước hết, mô hình tảng băng văn hóa của Frank Gonzales (1978) phân chia VHNT thành hai tầng bậc: bề nổi (các yếu tố vật chất, dễ quan sát như cảnh quan, trang thiết bị, nghi lễ) và bề sâu (giá trị, niềm tin, cảm xúc, quan hệ quyền lực). Edgar H. Schein (2004) bổ sung mô hình ba tầng bậc gồm yếu tố hữu hình, hệ thống giá trị được tuyên bố và những quan niệm chung ngầm định, giúp hiểu sâu sắc cấu trúc văn hóa nhà trường. Ngoài ra, mô hình “Trường học thân thiện, học sinh tích cực” nhấn mạnh ba yếu tố cốt lõi: cảnh quan sư phạm, môi trường sư phạm và văn hóa giao tiếp sư phạm. Các khái niệm quản lý giáo dục, quản lý nhà trường và quản lý xây dựng VHNT được định nghĩa rõ ràng, trong đó quản lý xây dựng VHNT là quá trình tác động có định hướng của chủ thể quản lý nhằm phát triển các giá trị vật chất và tinh thần trong nhà trường, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Về lý luận, các phương pháp phân tích, tổng hợp, khái quát hóa được áp dụng trên cơ sở khảo cứu tài liệu, văn bản pháp luật, công trình nghiên cứu liên quan đến VHNT và quản lý giáo dục. Về thực tiễn, khảo sát điều tra bằng bảng hỏi được tiến hành với cỡ mẫu khoảng 500 cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên, học sinh và phụ huynh tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Tam Kỳ. Phương pháp chọn mẫu theo phương pháp ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng các phương pháp thống kê toán học như phân tích tần suất, trung bình, tương quan để đánh giá thực trạng và mối quan hệ giữa các yếu tố. Ngoài ra, phương pháp chuyên gia được sử dụng để đánh giá tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2018 đến tháng 12/2021, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về xây dựng VHNT: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của công tác xây dựng VHNT, tuy nhiên chỉ có khoảng 60% học sinh và 55% phụ huynh có nhận thức đầy đủ về vấn đề này. Điều này cho thấy sự chênh lệch trong nhận thức giữa các nhóm đối tượng.

  2. Thực trạng quản lý mục tiêu và nội dung xây dựng VHNT: Chỉ có khoảng 70% trường THPT trên địa bàn có kế hoạch xây dựng VHNT rõ ràng và được phổ biến rộng rãi. Việc quản lý nội dung xây dựng VHNT như xây dựng bầu không khí dân chủ, lành mạnh, đổi mới phương pháp dạy học được thực hiện ở mức độ trung bình với tỷ lệ thực hiện đạt khoảng 65-75%.

  3. Vai trò của các cấp quản lý: Hiệu trưởng được đánh giá là nhân tố quyết định trong việc định hướng và quản lý xây dựng VHNT, với 90% ý kiến đồng thuận về vai trò này. Tuy nhiên, năng lực quản lý của một số hiệu trưởng và đội ngũ quản lý cấp trung còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý xây dựng VHNT: Yếu tố chủ quan như năng lực quản lý, nhận thức của cán bộ, giáo viên và học sinh chiếm khoảng 60% ảnh hưởng; yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, chính sách ngành và sự phối hợp của các lực lượng xã hội chiếm khoảng 40%. Môi trường kinh tế - xã hội và sự phát triển công nghệ thông tin cũng tác động mạnh mẽ đến văn hóa nhà trường.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý xây dựng VHNT tại các trường THPT ở Tam Kỳ đã đạt được những kết quả tích cực, đặc biệt là nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của VHNT. Tuy nhiên, sự chênh lệch nhận thức giữa các nhóm đối tượng và hạn chế trong năng lực quản lý đã làm giảm hiệu quả thực hiện. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với nhận định của Schein (2004) về vai trò của lãnh đạo trong việc hình thành và duy trì văn hóa tổ chức. Việc xây dựng bầu không khí tâm lý tích cực và đổi mới phương pháp dạy học là những yếu tố then chốt được nhiều nghiên cứu nhấn mạnh, phù hợp với phát hiện của nghiên cứu này. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức và mức độ thực hiện các nội dung xây dựng VHNT sẽ minh họa rõ nét sự phân bố và mức độ hiệu quả công tác quản lý. Ngoài ra, bảng phân tích các yếu tố ảnh hưởng giúp làm rõ vai trò của từng nhân tố trong việc nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng VHNT. Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp cơ sở khoa học để các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng có thể điều chỉnh chiến lược quản lý, nâng cao năng lực và phối hợp các lực lượng xã hội nhằm phát triển VHNT bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về quản lý xây dựng VHNT, đổi mới phương pháp dạy học và kỹ năng giao tiếp ứng xử. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 2 năm (2023-2024). Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường THPT.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch xây dựng VHNT bài bản, có hệ thống: Mỗi trường THPT cần xây dựng kế hoạch chi tiết về xây dựng VHNT, bao gồm mục tiêu, nội dung, quy trình và tiêu chí đánh giá. Kế hoạch này phải được phổ biến rộng rãi đến toàn thể cán bộ, giáo viên, học sinh và phụ huynh. Thời gian hoàn thành trong năm học 2023-2025. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và Ban giám hiệu các trường.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và môi trường sư phạm: Huy động nguồn lực xã hội hóa để cải thiện cảnh quan, trang thiết bị dạy học, tạo môi trường học tập an toàn, thân thiện và hiện đại. Mục tiêu nâng tỷ lệ trường đạt chuẩn quốc gia về cơ sở vật chất lên 80% trong giai đoạn 2023-2025. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT, Ban đại diện cha mẹ học sinh, các tổ chức xã hội.

  4. Phát huy vai trò phối hợp của các lực lượng xã hội: Tăng cường liên kết giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong việc xây dựng VHNT, thông qua các hoạt động giáo dục kỹ năng sống, truyền thống và văn hóa ứng xử. Thực hiện các chương trình phối hợp định kỳ hàng năm. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, các tổ chức đoàn thể trong trường, chính quyền địa phương.

  5. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá và khen thưởng hiệu quả: Thiết lập bộ tiêu chí đánh giá công tác xây dựng VHNT, tổ chức kiểm tra định kỳ và khen thưởng các cá nhân, tập thể có thành tích xuất sắc. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống trong năm học 2023-2024. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn và các tổ chức đoàn thể trong trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý xây dựng VHNT, giúp nâng cao năng lực quản lý, hoạch định chính sách và triển khai các hoạt động xây dựng VHNT hiệu quả.

  2. Hiệu trưởng và Ban giám hiệu các trường THPT: Tài liệu tham khảo quan trọng để xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện và đánh giá công tác xây dựng VHNT, đồng thời phát huy vai trò lãnh đạo trong việc định hướng văn hóa nhà trường.

  3. Giáo viên và nhân viên nhà trường: Giúp hiểu rõ vai trò của từng cá nhân trong việc xây dựng môi trường văn hóa tích cực, nâng cao kỹ năng giao tiếp, ứng xử và đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý giáo dục: Cung cấp hệ thống kiến thức lý luận và kết quả nghiên cứu thực tiễn về VHNT, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan đến quản lý giáo dục và phát triển văn hóa tổ chức.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa nhà trường là gì và tại sao nó quan trọng?
    Văn hóa nhà trường là tập hợp các giá trị vật chất và tinh thần được xây dựng và duy trì trong nhà trường, ảnh hưởng đến hành vi, thái độ của cán bộ, giáo viên và học sinh. Nó tạo môi trường học tập tích cực, thúc đẩy sự phát triển toàn diện và nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Ai là người chịu trách nhiệm chính trong quản lý xây dựng văn hóa nhà trường?
    Hiệu trưởng giữ vai trò trung tâm trong việc định hướng, lãnh đạo và quản lý xây dựng VHNT. Ngoài ra, các cấp quản lý trung gian, giáo viên và các tổ chức đoàn thể cũng đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai và duy trì văn hóa nhà trường.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý xây dựng VHNT?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như năng lực quản lý, nhận thức của cán bộ, giáo viên, học sinh; yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, chính sách ngành, sự phối hợp của các lực lượng xã hội; cùng với môi trường kinh tế - xã hội và sự phát triển công nghệ thông tin.

  4. Làm thế nào để nâng cao nhận thức về xây dựng VHNT trong nhà trường?
    Thông qua tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn, sinh hoạt chuyên đề, tuyên truyền rộng rãi và xây dựng bộ quy tắc ứng xử học đường nhằm tạo sự đồng thuận và trách nhiệm chung trong toàn thể cán bộ, giáo viên, học sinh và phụ huynh.

  5. Các biện pháp quản lý xây dựng VHNT có thể áp dụng trong thời gian ngắn hạn là gì?
    Bao gồm xây dựng kế hoạch cụ thể, phổ biến mục tiêu xây dựng VHNT, tổ chức các hoạt động giao lưu văn hóa, kiểm tra đánh giá định kỳ, khen thưởng các cá nhân, tập thể tiêu biểu và tăng cường phối hợp với các lực lượng xã hội để huy động nguồn lực hỗ trợ.

Kết luận

  • Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Tam Kỳ đã đạt được những kết quả tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế do năng lực quản lý và nhận thức chưa đồng đều.
  • Văn hóa nhà trường bao gồm các giá trị vật chất và tinh thần, ảnh hưởng sâu sắc đến môi trường học tập, giảng dạy và phát triển nhân cách học sinh.
  • Hiệu trưởng giữ vai trò quyết định trong việc định hướng và quản lý xây dựng VHNT, cần nâng cao năng lực lãnh đạo và phối hợp hiệu quả với các lực lượng xã hội.
  • Các biện pháp quản lý cần tập trung vào nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch bài bản, đầu tư cơ sở vật chất, phát huy vai trò phối hợp xã hội và thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá hiệu quả.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp khả thi cho giai đoạn 2022-2025, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại địa phương.

Next steps: Triển khai các khóa đào tạo nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện kế hoạch xây dựng VHNT tại từng trường, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết lập hệ thống đánh giá hiệu quả.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng các trường THPT cần chủ động áp dụng các biện pháp quản lý xây dựng VHNT để tạo môi trường giáo dục tích cực, nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển bền vững.