Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, giáo dục Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức và cơ hội mới, đặc biệt trong việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực người học. Theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI, việc đổi mới phương pháp dạy và học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh là yêu cầu cấp thiết. Đặc biệt, môn Tiếng Anh được xem là công cụ quan trọng trong giao tiếp toàn cầu, tuy nhiên thực trạng dạy học Tiếng Anh tại các trường trung học cơ sở (THCS) ở nhiều địa phương, trong đó có huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái, còn nhiều hạn chế. Huyện Lục Yên là vùng miền núi với gần 80% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục và việc học Tiếng Anh của học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng quản lý xây dựng môi trường dạy học Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực giao tiếp (PTNLGT) tại các trường THCS huyện Lục Yên, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh. Nghiên cứu tập trung khảo sát trong hai năm học 2021-2022 và 2022-2023, với đối tượng gồm 14 cán bộ quản lý, 71 giáo viên và 219 học sinh tại 6 trường THCS trên địa bàn huyện.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục trong việc xây dựng môi trường dạy học Tiếng Anh hiệu quả, góp phần nâng cao năng lực giao tiếp cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về phát triển năng lực người học, quản lý giáo dục và xây dựng môi trường giáo dục tích cực. Khái niệm năng lực được hiểu là tổng hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ giúp người học thực hiện thành công các hoạt động trong điều kiện cụ thể. Năng lực giao tiếp được định nghĩa là khả năng sử dụng ngôn ngữ và hiểu biết xã hội để truyền đạt thông tin hiệu quả trong các tình huống giao tiếp.

Mô hình quản lý xây dựng môi trường dạy học Tiếng Anh theo hướng PTNLGT bao gồm các yếu tố: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo, kiểm tra đánh giá và các yếu tố ảnh hưởng khách quan, chủ quan. Các khái niệm chính gồm: môi trường dạy học, năng lực giao tiếp, quản lý giáo dục, xây dựng môi trường dạy học Tiếng Anh theo hướng PTNLGT.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng bảng hỏi với 14 cán bộ quản lý, 71 giáo viên và 219 học sinh tại 6 trường THCS huyện Lục Yên trong hai năm học 2021-2023. Phương pháp phỏng vấn sâu được áp dụng với cán bộ quản lý và giáo viên để làm rõ các thông tin khảo sát. Quan sát sư phạm được thực hiện nhằm đánh giá thực trạng tổ chức dạy học và thái độ tham gia của giáo viên, học sinh.

Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm SPSS và Excel, phân tích thống kê mô tả và kiểm định tương quan. Dữ liệu định tính được phân tích theo chủ đề nhằm bổ sung và làm rõ các kết quả định lượng. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia được sử dụng để hoàn thiện phiếu khảo sát và đề xuất biện pháp quản lý phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức và năng lực cán bộ quản lý, giáo viên: Khoảng 70% cán bộ quản lý và giáo viên có nhận thức đúng về vai trò của xây dựng môi trường dạy học Tiếng Anh theo hướng PTNLGT, tuy nhiên chỉ khoảng 40% cán bộ quản lý có chuyên môn Tiếng Anh, gây hạn chế trong công tác chỉ đạo. Đội ngũ giáo viên Tiếng Anh phần lớn có trình độ đạt chuẩn, nhưng khoảng 35% chưa đạt chuẩn khung năng lực ngoại ngữ 6 bậc châu Âu.

  2. Cơ sở vật chất và điều kiện hỗ trợ: Khoảng 60% trường THCS tại huyện Lục Yên có phòng học Tiếng Anh được trang bị thiết bị tối thiểu như máy chiếu, loa, internet. Tuy nhiên, việc sử dụng các thiết bị này trong dạy học còn hạn chế, chỉ khoảng 45% giáo viên thường xuyên ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy.

  3. Thực trạng tổ chức hoạt động dạy học: Các hình thức tổ chức dạy học theo hướng PTNLGT như câu lạc bộ Tiếng Anh, hoạt động ngoại khóa, dự án học tập được triển khai tại khoảng 50% trường, nhưng mức độ tham gia của học sinh chỉ đạt khoảng 55%. Phương pháp dạy học tích cực được áp dụng trong 60% tiết học Tiếng Anh.

  4. Công tác kiểm tra, đánh giá: Việc kiểm tra đánh giá năng lực giao tiếp của học sinh được thực hiện chưa thường xuyên và chưa đồng bộ, chỉ khoảng 35% trường có kế hoạch kiểm tra đánh giá rõ ràng theo hướng PTNLGT.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù nhận thức về tầm quan trọng của xây dựng môi trường dạy học Tiếng Anh theo hướng PTNLGT đã được nâng cao, nhưng năng lực chuyên môn của cán bộ quản lý và giáo viên còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và tổ chức dạy học. Cơ sở vật chất tuy được đầu tư nhưng chưa được khai thác tối đa, dẫn đến việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học còn thấp.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, thực trạng này tương đồng với nhiều địa phương miền núi khác, nơi điều kiện kinh tế xã hội còn khó khăn. Việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ Tiếng Anh chưa thực sự thu hút học sinh do thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, giáo viên và phụ huynh.

Công tác kiểm tra, đánh giá năng lực giao tiếp chưa được chú trọng đúng mức, làm giảm hiệu quả của việc phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực, biểu đồ tròn về mức độ sử dụng cơ sở vật chất và bảng tổng hợp kết quả khảo sát nhận thức cán bộ quản lý, giáo viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý xây dựng môi trường dạy học Tiếng Anh theo hướng PTNLGT, đặc biệt nâng cao trình độ ngoại ngữ và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Phòng GD&ĐT phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng chuyên môn tổ chức.

  2. Đầu tư và khai thác hiệu quả cơ sở vật chất: Cải thiện trang thiết bị dạy học, đảm bảo 100% trường có phòng học Tiếng Anh đạt chuẩn, đồng thời hướng dẫn giáo viên sử dụng hiệu quả các thiết bị công nghệ trong giảng dạy. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do Ban giám hiệu nhà trường và Phòng GD&ĐT phối hợp thực hiện.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khuyến khích áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, tổ chức câu lạc bộ Tiếng Anh, hoạt động ngoại khóa, dự án học tập nhằm phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh. Thời gian triển khai liên tục trong năm học, do tổ chuyên môn và giáo viên Tiếng Anh chủ trì.

  4. Củng cố công tác kiểm tra, đánh giá: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực giao tiếp phù hợp với đặc điểm học sinh địa phương, tổ chức kiểm tra đánh giá định kỳ và gắn với công tác thi đua khen thưởng. Thời gian thực hiện trong năm học, do Ban giám hiệu và tổ chuyên môn phối hợp thực hiện.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, phụ huynh và cộng đồng: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, các trung tâm ngoại ngữ và phụ huynh học sinh để tạo môi trường học tập Tiếng Anh tích cực, hỗ trợ học sinh phát triển năng lực giao tiếp. Thời gian thực hiện liên tục, do Ban giám hiệu và các tổ chức đoàn thể trong trường đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS: Giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện các hoạt động dạy học Tiếng Anh theo hướng PTNLGT, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Giáo viên Tiếng Anh: Cung cấp các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học tích cực, kỹ năng xây dựng môi trường học tập thân thiện, phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý Giáo dục: Là tài liệu tham khảo khoa học về quản lý xây dựng môi trường dạy học ngoại ngữ, đặc biệt trong bối cảnh giáo dục miền núi và vùng dân tộc thiểu số.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng, đầu tư cơ sở vật chất và chỉ đạo các trường THCS thực hiện đổi mới dạy học Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần xây dựng môi trường dạy học Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực giao tiếp?
    Môi trường này giúp học sinh phát triển kỹ năng giao tiếp thực tế, tự tin sử dụng Tiếng Anh trong cuộc sống, không chỉ học thuộc kiến thức mà còn biết vận dụng hiệu quả.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý xây dựng môi trường dạy học Tiếng Anh?
    Bao gồm yếu tố khách quan như chính sách, cơ sở vật chất, chương trình bồi dưỡng; yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ quản lý, trình độ giáo viên và thái độ học sinh.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Kết hợp phương pháp định lượng (khảo sát bằng bảng hỏi) và định tính (phỏng vấn sâu, quan sát), sử dụng phần mềm SPSS và Excel để phân tích dữ liệu.

  4. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Anh?
    Nâng cao năng lực cán bộ quản lý và giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, đổi mới phương pháp dạy học, củng cố kiểm tra đánh giá và tăng cường phối hợp giữa nhà trường và cộng đồng.

  5. Làm thế nào để các trường THCS miền núi như Lục Yên có thể áp dụng hiệu quả các biện pháp này?
    Cần có sự hỗ trợ từ cấp trên về chính sách, kinh phí, bồi dưỡng chuyên môn; đồng thời phát huy vai trò chủ động của Ban giám hiệu, giáo viên và sự phối hợp với phụ huynh, cộng đồng địa phương.

Kết luận

  • Quản lý xây dựng môi trường dạy học Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực giao tiếp là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục ngoại ngữ tại các trường THCS huyện Lục Yên.
  • Thực trạng cho thấy còn nhiều hạn chế về năng lực cán bộ quản lý, trình độ giáo viên, cơ sở vật chất và phương pháp tổ chức dạy học.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực, khả thi nhằm khắc phục hạn chế và phát huy thế mạnh trong xây dựng môi trường dạy học Tiếng Anh.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai bồi dưỡng chuyên môn, đầu tư trang thiết bị, đổi mới phương pháp và củng cố công tác kiểm tra đánh giá.
  • Kêu gọi các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và cộng đồng cùng chung tay thực hiện các giải pháp để phát triển năng lực giao tiếp Tiếng Anh cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.