Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh chuyển đổi số và đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông, việc ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) trong dạy học tại các trường trung học phổ thông (THPT) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Tại thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La, mặc dù Sở Giáo dục và Đào tạo đã có nhiều chỉ đạo nhằm thúc đẩy chuyển đổi số trong giáo dục, thực trạng ứng dụng CNTT trong các trường THPT vẫn còn nhiều hạn chế. Theo khảo sát, trình độ CNTT của cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên mới đạt khoảng 60% yêu cầu năng lực cơ bản, trong khi cơ sở vật chất và hạ tầng thông tin chưa đáp ứng đầy đủ. Những khó khăn này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng giáo dục.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học tại các trường THPT thành phố Sơn La, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp để nâng cao hiệu quả ứng dụng CNTT, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu tập trung khảo sát ba trường tiêu biểu gồm THPT Chiềng Sinh, THPT Tô Hiệu và THCS & THPT Nguyễn Du trong năm học 2021-2022 đến nay. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nâng cao năng lực ứng dụng CNTT, đồng thời góp phần thúc đẩy chuyển đổi số trong giáo dục tại địa phương.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, đặc biệt tập trung vào quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:
Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được hiểu là quá trình tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý lên khách thể nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý hoạt động dạy học bao gồm hoạch định, tổ chức, điều khiển, kiểm tra và đánh giá hoạt động giảng dạy của giáo viên để nâng cao chất lượng giáo dục.
Lý thuyết ứng dụng công nghệ thông tin trong giáo dục: CNTT được định nghĩa là tập hợp các phương pháp khoa học, công nghệ và công cụ kỹ thuật hiện đại nhằm tổ chức, khai thác và sử dụng hiệu quả thông tin trong dạy học. Ứng dụng CNTT trong dạy học là việc sử dụng các công cụ, phần mềm, thiết bị kỹ thuật để hỗ trợ giáo viên và học sinh trong quá trình dạy và học, góp phần đổi mới phương pháp và nâng cao hiệu quả giáo dục.
Các khái niệm chính bao gồm: dạy học, quản lý trường học, quản lý hoạt động dạy học, ứng dụng CNTT trong dạy học, quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học, và yêu cầu đổi mới giáo dục theo chương trình GDPT 2018. Nghiên cứu cũng dựa trên các nguyên tắc ứng dụng CNTT trong dạy học như đảm bảo mục tiêu môn học, phát triển năng lực học sinh, và sử dụng CNTT như công cụ hỗ trợ chứ không phải mục đích cuối cùng.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn với các bước cụ thể:
Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ các báo cáo tổng kết năm học của các trường THPT, Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Sơn La; khảo sát thực trạng qua phiếu hỏi đối với 93 cán bộ quản lý, giáo viên và chuyên viên tại Sở GD&ĐT và ba trường THPT tiêu biểu; phỏng vấn sâu và tọa đàm với cán bộ quản lý và giáo viên; quan sát trực tiếp các hoạt động dạy học có ứng dụng CNTT.
Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm xử lý số liệu để phân tích thống kê mô tả, đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng. Phân tích định tính qua nội dung phỏng vấn và quan sát để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
Timeline nghiên cứu: Dữ liệu được thu thập và phân tích trong giai đoạn từ năm học 2021-2022 đến năm 2023, đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với bối cảnh đổi mới giáo dục và chuyển đổi số hiện nay.
Phương pháp nghiên cứu được lựa chọn nhằm đảm bảo tính khách quan, toàn diện và khả thi trong việc đánh giá thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học tại các trường THPT thành phố Sơn La.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về ứng dụng CNTT trong dạy học: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường THPT thành phố Sơn La nhận thức rõ tầm quan trọng của việc ứng dụng CNTT trong đổi mới phương pháp dạy học. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên có kỹ năng CNTT cơ bản đáp ứng yêu cầu giảng dạy hiện đại.
Thực trạng cơ sở vật chất và thiết bị CNTT: Trung bình mỗi trường khảo sát có khoảng 5 phòng học được trang bị máy tính và máy chiếu, nhưng chỉ đạt 70% so với nhu cầu thực tế. Mạng internet ổn định chỉ được đảm bảo ở 65% phòng học, gây khó khăn cho việc tổ chức các tiết học ứng dụng CNTT.
Quản lý và tổ chức ứng dụng CNTT: Chỉ 50% trường có kế hoạch cụ thể về ứng dụng CNTT trong dạy học, và việc kiểm tra, đánh giá hiệu quả ứng dụng CNTT còn mang tính hình thức. Việc bồi dưỡng kỹ năng CNTT cho giáo viên được tổ chức nhưng chưa thường xuyên, chỉ khoảng 40% giáo viên tham gia các lớp tập huấn trong năm học gần nhất.
Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ứng dụng CNTT: Các yếu tố chủ yếu gồm: chính sách và chỉ đạo từ cấp trên (được đánh giá 4.2/5 điểm), điều kiện cơ sở vật chất (3.5/5), năng lực cán bộ quản lý (3.8/5), và trình độ CNTT của giáo viên (3.6/5). Môi trường xã hội và gia đình cũng đóng vai trò tích cực trong việc thúc đẩy ứng dụng CNTT.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy mặc dù nhận thức về tầm quan trọng của CNTT trong dạy học được nâng cao, nhưng năng lực thực thi và điều kiện vật chất còn hạn chế, dẫn đến hiệu quả ứng dụng chưa cao. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Bình Phước hay Cần Thơ, Sơn La có mức độ ứng dụng CNTT thấp hơn do điều kiện kinh tế - xã hội và hạ tầng kỹ thuật còn yếu.
Việc thiếu kế hoạch cụ thể và kiểm tra đánh giá nghiêm túc làm giảm tính đồng bộ và hiệu quả quản lý ứng dụng CNTT. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy vai trò quan trọng của lãnh đạo nhà trường trong việc chỉ đạo và tổ chức ứng dụng CNTT. Việc bồi dưỡng kỹ năng CNTT cho giáo viên chưa được chú trọng đúng mức cũng là nguyên nhân khiến nhiều giáo viên còn e ngại, chưa chủ động đổi mới phương pháp dạy học.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ trang bị thiết bị CNTT theo từng trường, biểu đồ tròn về tỷ lệ giáo viên có kỹ năng CNTT, và bảng tổng hợp đánh giá các yếu tố ảnh hưởng theo thang điểm Likert. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh, hạn chế và ưu tiên cải thiện.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao nhận thức và năng lực CNTT cho cán bộ quản lý và giáo viên
Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn thường xuyên về kỹ năng CNTT và phương pháp dạy học tích hợp CNTT. Mục tiêu đạt 90% giáo viên có kỹ năng CNTT cơ bản trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT phối hợp với các trường THPT.Xây dựng và triển khai kế hoạch ứng dụng CNTT cụ thể, đồng bộ
Mỗi trường cần xây dựng kế hoạch chi tiết về đầu tư thiết bị, bồi dưỡng nhân lực, tổ chức dạy học ứng dụng CNTT và kiểm tra đánh giá hiệu quả. Thời gian hoàn thành kế hoạch trong 6 tháng đầu năm học. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường THPT.Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và hạ tầng kỹ thuật
Đầu tư bổ sung máy tính, máy chiếu, nâng cấp mạng internet đảm bảo ổn định 100% phòng học ứng dụng CNTT trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT phối hợp với chính quyền địa phương và các nhà tài trợ.Tổ chức kiểm tra, đánh giá và giám sát việc ứng dụng CNTT trong dạy học
Thiết lập quy trình kiểm tra định kỳ, dự giờ, đánh giá tiết dạy có ứng dụng CNTT, đồng thời xây dựng tiêu chuẩn đánh giá rõ ràng. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn các trường THPT.Khuyến khích xây dựng ngân hàng đề thi, kho học liệu số và chia sẻ kinh nghiệm
Tạo điều kiện cho giáo viên xây dựng và chia sẻ bài giảng điện tử, ngân hàng câu hỏi trắc nghiệm trực tuyến nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Chủ thể thực hiện: Các tổ chuyên môn và giáo viên.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý giáo dục
Giúp hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và các biện pháp quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tại các trường THPT.Giáo viên trung học phổ thông
Cung cấp kiến thức về ứng dụng CNTT trong đổi mới phương pháp dạy học, kỹ năng soạn bài giảng điện tử và sử dụng phần mềm hỗ trợ giảng dạy.Nhà hoạch định chính sách giáo dục
Là tài liệu tham khảo để xây dựng các chính sách, kế hoạch phát triển CNTT trong giáo dục phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục
Cung cấp cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý ứng dụng CNTT trong dạy học, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao ứng dụng CNTT trong dạy học lại quan trọng đối với các trường THPT?
CNTT giúp đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả truyền đạt kiến thức, phát triển năng lực học sinh và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục theo chương trình GDPT 2018.Những khó khăn chính trong việc ứng dụng CNTT tại các trường THPT thành phố Sơn La là gì?
Bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, trình độ CNTT của giáo viên còn thấp, thiếu kế hoạch quản lý đồng bộ và việc kiểm tra, đánh giá chưa hiệu quả.Làm thế nào để nâng cao năng lực CNTT cho giáo viên?
Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn kỹ năng CNTT, xây dựng câu lạc bộ hỗ trợ, khuyến khích tự bồi dưỡng và chia sẻ kinh nghiệm giữa các giáo viên.Vai trò của cán bộ quản lý trong quản lý ứng dụng CNTT là gì?
Cán bộ quản lý chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá việc ứng dụng CNTT, đồng thời huy động nguồn lực và tạo điều kiện cho giáo viên thực hiện.Các biện pháp quản lý ứng dụng CNTT có thể được triển khai trong thời gian bao lâu?
Các biện pháp có thể được triển khai theo lộ trình từ 6 tháng đến 2 năm, tùy thuộc vào điều kiện thực tế và mức độ đầu tư của từng trường.
Kết luận
- Ứng dụng CNTT trong dạy học tại các trường THPT thành phố Sơn La còn nhiều hạn chế về cơ sở vật chất, năng lực giáo viên và quản lý chưa đồng bộ.
- Nhận thức về tầm quan trọng của CNTT trong dạy học được nâng cao nhưng kỹ năng thực thi và kiểm tra đánh giá còn yếu.
- Các yếu tố ảnh hưởng chính gồm chính sách, điều kiện vật chất, năng lực cán bộ quản lý và giáo viên.
- Đề xuất các biện pháp quản lý gồm nâng cao năng lực CNTT, xây dựng kế hoạch cụ thể, đầu tư cơ sở vật chất, kiểm tra đánh giá và khuyến khích chia sẻ kinh nghiệm.
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các nhà quản lý, giáo viên và chính quyền địa phương triển khai hiệu quả ứng dụng CNTT, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đáp ứng yêu cầu đổi mới.
Next steps: Triển khai các biện pháp đề xuất trong năm học tiếp theo, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp.
Call-to-action: Các trường THPT và Sở Giáo dục cần phối hợp chặt chẽ để đẩy mạnh ứng dụng CNTT, tạo môi trường học tập hiện đại, nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên và quản lý nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong thời đại số.