Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng phát triển, công tác quản lý thuế đối với hộ kinh doanh cá thể trở thành một nhiệm vụ trọng yếu nhằm đảm bảo nguồn thu ổn định cho ngân sách nhà nước. Tại huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai, với sự phát triển nhanh chóng của các ngành công nghiệp, dịch vụ và thương mại, số lượng hộ kinh doanh ngày càng tăng, tuy nhiên công tác quản lý thuế vẫn còn nhiều thách thức. Theo số liệu từ Chi cục Thuế khu vực Trảng Bom-Thống Nhất, trong giai đoạn 2020-2022, tổng số hộ kinh doanh trên địa bàn dao động khoảng 4.500 hộ, tập trung chủ yếu vào các ngành thương mại (chiếm 43-50%) và dịch vụ (21-23%). Mặc dù tổng thu ngân sách từ các hộ kinh doanh có xu hướng giảm nhẹ do ảnh hưởng của dịch Covid-19, nhưng công tác quản lý thuế vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc hạn chế thất thu và tăng cường nguồn thu cho ngân sách.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý thuế đối với hộ kinh doanh trên địa bàn huyện Trảng Bom, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hộ kinh doanh do Chi cục Thuế khu vực Trảng Bom-Thống Nhất quản lý, với số liệu thu thập trong năm 2023 và dữ liệu thứ cấp từ 2020 đến 2022. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ cơ quan thuế nâng cao hiệu quả quản lý, đồng thời giúp các hộ kinh doanh nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế, góp phần phát triển kinh tế bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thuế hiện đại, tập trung vào:

  • Lý thuyết quản lý thuế: Thuế được hiểu là khoản đóng góp bắt buộc của tổ chức, cá nhân nhằm tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước, được quản lý theo nguyên tắc công khai, minh bạch và bình đẳng. Quản lý thuế bao gồm các hoạt động đăng ký, kê khai, nộp thuế, kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm.
  • Khái niệm hộ kinh doanh cá thể: Hộ kinh doanh là đơn vị kinh doanh do cá nhân hoặc hộ gia đình làm chủ, quy mô nhỏ, không quá 10 lao động, chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản và không có con dấu riêng.
  • Mô hình quản lý thuế đối với hộ kinh doanh: Bao gồm các bước từ lập kế hoạch, đăng ký thuế, kê khai, tính thuế, thu nộp, kiểm tra, thanh tra và xử lý nợ thuế. Mô hình này nhấn mạnh vai trò phối hợp giữa cơ quan thuế và chính quyền địa phương trong quản lý hộ kinh doanh.
  • Các sắc thuế áp dụng: Lệ phí môn bài, thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập cá nhân và thuế tiêu thụ đặc biệt là các loại thuế chính áp dụng đối với hộ kinh doanh.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp các hộ kinh doanh trong năm 2023; số liệu thứ cấp gồm báo cáo thuế, thống kê kinh tế xã hội của huyện Trảng Bom từ 2020 đến 2022; tài liệu pháp luật và các báo cáo ngành thuế.
  • Phương pháp thu thập số liệu: Thu thập số liệu qua các báo cáo của Chi cục Thuế khu vực Trảng Bom-Thống Nhất, UBND huyện Trảng Bom, các cuộc khảo sát thực tế và tài liệu nghiên cứu liên quan.
  • Phương pháp xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm Excel để tổng hợp, phân loại và xử lý số liệu; áp dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích số liệu tuyệt đối, tương đối và bình quân; phương pháp so sánh để đánh giá sự biến động và hiệu quả công tác quản lý thuế.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu thực hiện trong năm 2023, sử dụng số liệu thu thập trong giai đoạn 2020-2022 để phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Số lượng hộ kinh doanh và cơ cấu ngành nghề: Tổng số hộ kinh doanh trên địa bàn huyện Trảng Bom dao động quanh mức 4.500 hộ trong giai đoạn 2020-2022, với tỷ lệ tăng trưởng bình quân âm khoảng 2,64%/năm do ảnh hưởng của dịch Covid-19. Hộ kinh doanh tập trung chủ yếu vào ngành thương mại (chiếm 43-50%), dịch vụ (21-23%) và sản xuất (10-14%).

  2. Tỷ lệ hộ kinh doanh được cấp mã số thuế (MST): Tỷ lệ hộ kinh doanh được cấp MST giảm từ 78,52% năm 2020 xuống còn 72,45% năm 2022, trong khi tỷ lệ hộ chưa được cấp MST tăng từ 21,45% lên 27,52%. Điều này cho thấy còn nhiều hộ kinh doanh chưa thực hiện đầy đủ thủ tục đăng ký thuế, gây khó khăn cho công tác quản lý.

  3. Hiệu quả thu thuế và thất thu: Tổng thu ngân sách từ hộ kinh doanh có xu hướng giảm nhẹ trong giai đoạn 2020-2022, với tốc độ tăng trưởng bình quân khoảng 11,63% cho tổng thu nội địa, nhưng thu từ hộ kinh doanh giảm do chính sách miễn giảm thuế và ảnh hưởng dịch bệnh. Kết quả khảo sát doanh thu thực tế cho thấy doanh thu khoán áp dụng thấp hơn doanh thu thực tế từ 34% đến 51% tùy ngành, dẫn đến thất thu thuế đáng kể.

  4. Phương thức nộp thuế: Khoảng 85-89% hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp khoán, trong khi chỉ khoảng 2% nộp theo phương pháp kê khai. Việc áp dụng phương pháp khoán giúp đơn giản hóa thủ tục nhưng cũng làm giảm tính chính xác trong quản lý thuế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trong quản lý thuế hộ kinh doanh tại huyện Trảng Bom bao gồm nhận thức pháp luật thuế của người nộp thuế còn hạn chế, sự biến động thường xuyên của hộ kinh doanh về địa điểm, quy mô và ngành nghề, cũng như hạn chế trong công tác đăng ký và cấp mã số thuế. So với các địa phương khác như huyện Châu Thành (Long An) và huyện Châu Đức (Bà Rịa - Vũng Tàu), huyện Trảng Bom còn chưa phát huy tối đa hiệu quả phối hợp giữa các cơ quan chức năng và chưa ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin trong quản lý thuế.

Việc doanh thu khoán thấp hơn thực tế kinh doanh cho thấy cần thiết phải điều chỉnh phương pháp xác định doanh thu để giảm thất thu ngân sách. Đồng thời, tỷ lệ hộ chưa đăng ký mã số thuế cao cũng phản ánh sự thiếu đồng bộ trong công tác tuyên truyền và kiểm tra, giám sát. Các biểu đồ về cơ cấu hộ kinh doanh theo ngành nghề, tỷ lệ cấp MST và kết quả thu thuế có thể minh họa rõ nét các vấn đề này, giúp cơ quan quản lý dễ dàng nhận diện và xử lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế

    • Động từ hành động: Tổ chức các chương trình tập huấn, hội thảo và truyền thông về chính sách thuế.
    • Target metric: Nâng tỷ lệ hộ kinh doanh được cấp mã số thuế lên trên 90% trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế phối hợp với UBND các xã, thị trấn.
    • Timeline: Triển khai ngay trong năm 2024 và duy trì thường xuyên.

  2. Rà soát, cập nhật và phân loại hộ kinh doanh thực tế

    • Động từ hành động: Thực hiện điều tra, rà soát định kỳ để cập nhật danh sách hộ kinh doanh, loại bỏ các hộ không hoạt động.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ hộ chưa đăng ký mã số thuế xuống dưới 10% trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Đội thuế liên xã phối hợp Hội đồng tư vấn thuế.
    • Timeline: Thực hiện hàng quý, báo cáo hàng năm.

  3. Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra thuế

    • Động từ hành động: Tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm các trường hợp trốn thuế, kê khai không trung thực.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ nợ thuế và thất thu thuế từ hộ kinh doanh ít nhất 20% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Đội Kiểm tra Chi cục Thuế.
    • Timeline: Triển khai từ quý 2 năm 2024.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế

    • Động từ hành động: Xây dựng hệ thống quản lý dữ liệu điện tử, áp dụng phần mềm quản lý thuế hiện đại.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ kê khai, nộp thuế điện tử lên 80% trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế phối hợp với Tổng cục Thuế.
    • Timeline: Lập kế hoạch và triển khai từ năm 2024.

  5. Phát triển dịch vụ tư vấn thuế cho hộ kinh doanh

    • Động từ hành động: Thiết lập các điểm tư vấn, hỗ trợ kê khai thuế miễn phí cho hộ kinh doanh.
    • Target metric: Giảm số lượng hồ sơ kê khai sai sót xuống dưới 5% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế và các tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp địa phương.
    • Timeline: Triển khai trong năm 2024.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý thuế địa phương

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng, khó khăn và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuế hộ kinh doanh.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch quản lý thuế, cải tiến quy trình và chính sách thuế phù hợp với đặc thù địa phương.

  2. Các hộ kinh doanh cá thể và doanh nghiệp nhỏ

    • Lợi ích: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ thuế, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế.
    • Use case: Tự đánh giá và hoàn thiện công tác kê khai, nộp thuế đúng quy định.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực tiễn về quản lý thuế.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn hoặc bài báo khoa học liên quan.

  4. Các tổ chức hỗ trợ phát triển doanh nghiệp và chính sách công

    • Lợi ích: Đánh giá tác động của chính sách thuế đến hộ kinh doanh, đề xuất các chương trình hỗ trợ phù hợp.
    • Use case: Thiết kế các chương trình đào tạo, tư vấn và hỗ trợ pháp lý cho hộ kinh doanh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ hộ kinh doanh được cấp mã số thuế lại giảm trong những năm gần đây?
    Nguyên nhân chính là do nhận thức pháp luật thuế của một bộ phận hộ kinh doanh còn hạn chế, tâm lý trốn tránh nghĩa vụ thuế và thiếu chế tài xử lý nghiêm các trường hợp không đăng ký. Ví dụ, nhiều hộ kinh doanh nhỏ lẻ chưa hiểu rõ quy định về đăng ký thuế hoặc chưa được hướng dẫn đầy đủ.

  2. Phương pháp thuế khoán có ưu điểm và hạn chế gì?
    Thuế khoán giúp đơn giản hóa thủ tục kê khai, giảm chi phí quản lý cho cơ quan thuế và người nộp thuế. Tuy nhiên, nó dễ dẫn đến việc xác định doanh thu không chính xác, gây thất thu thuế do doanh thu khoán thấp hơn thực tế. Tại Trảng Bom, doanh thu khoán chỉ đạt khoảng 61,54% so với doanh thu điều tra thực tế.

  3. Làm thế nào để nâng cao ý thức chấp hành thuế của hộ kinh doanh?
    Cần tăng cường công tác tuyên truyền, đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật và áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm minh đối với vi phạm. Ví dụ, tổ chức các buổi tập huấn về chính sách thuế và hỗ trợ kê khai thuế miễn phí cho hộ kinh doanh.

  4. Công nghệ thông tin có vai trò như thế nào trong quản lý thuế?
    Ứng dụng công nghệ giúp quản lý dữ liệu chính xác, minh bạch, giảm chi phí và thời gian xử lý hồ sơ, đồng thời tăng cường khả năng kiểm tra, giám sát. Ví dụ, hệ thống kê khai thuế điện tử giúp người nộp thuế thực hiện thủ tục nhanh chóng và thuận tiện hơn.

  5. Các giải pháp nào giúp giảm thất thu thuế từ hộ kinh doanh?
    Bao gồm rà soát, cập nhật danh sách hộ kinh doanh, điều chỉnh doanh thu khoán sát với thực tế, tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm và nâng cao năng lực cán bộ thuế. Ví dụ, tổ chức điều tra doanh thu định kỳ để điều chỉnh mức thuế khoán phù hợp.

Kết luận

  • Quản lý thuế đối với hộ kinh doanh tại huyện Trảng Bom còn nhiều thách thức do biến động hộ kinh doanh, tỷ lệ đăng ký mã số thuế chưa cao và doanh thu khoán thấp hơn thực tế.
  • Tỷ trọng hộ kinh doanh trong các ngành thương mại và dịch vụ chiếm phần lớn, đóng góp quan trọng vào nguồn thu ngân sách địa phương.
  • Công tác quản lý thuế đã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng cần nâng cao hiệu quả qua việc ứng dụng công nghệ và tăng cường thanh tra, kiểm tra.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường tuyên truyền, rà soát hộ kinh doanh, nâng cao năng lực cán bộ và phát triển dịch vụ tư vấn thuế.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các bước cải tiến trong quản lý thuế hộ kinh doanh trong giai đoạn 2024-2026 để đảm bảo nguồn thu ổn định và phát triển kinh tế bền vững.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý thuế và chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ, triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế đối với hộ kinh doanh, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội huyện Trảng Bom.