Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động chuyển giá trong các doanh nghiệp có giao dịch liên kết, đặc biệt là các công ty sản xuất giày trên địa bàn tỉnh Đồng Nai, đã trở thành vấn đề nổi bật trong công tác quản lý thuế tại Việt Nam. Theo thống kê của Tổng cục Thuế năm 2019, toàn ngành đã thanh tra, kiểm tra hơn 800 doanh nghiệp có giao dịch liên kết, truy thu và phạt hơn 1.700 tỷ đồng, đồng thời giảm lỗ hơn 7.000 tỷ đồng, điều chỉnh tăng thu nhập chịu thuế đáng kể. Đồng Nai là tỉnh đứng thứ 4 cả nước về thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) với gần 2.000 doanh nghiệp FDI, trong đó ngành sản xuất giày đóng vai trò quan trọng. Tuy nhiên, hoạt động chuyển giá tại các doanh nghiệp này gây thất thu ngân sách và tạo ra môi trường cạnh tranh không lành mạnh.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý thuế đối với hoạt động chuyển giá của các công ty sản xuất giày tại Đồng Nai trong giai đoạn 2016-2020. Mục tiêu chính là hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về quản lý thuế và chuyển giá, phân tích thực trạng quản lý thuế tại địa phương, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuế nhằm hạn chế hành vi chuyển giá. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo đảm nguồn thu ngân sách, thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành sản xuất giày và góp phần hoàn thiện chính sách quản lý thuế tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thuế, chuyển giá và giao dịch liên kết. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý thuế: Thuế được xem là công cụ quan trọng để Nhà nước điều tiết kinh tế, tạo nguồn thu ngân sách và đảm bảo công bằng xã hội. Quản lý thuế bao gồm các hoạt động đăng ký, kê khai, thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm nhằm đảm bảo người nộp thuế thực hiện đúng nghĩa vụ.

  2. Lý thuyết chuyển giá và giao dịch liên kết: Chuyển giá là hành vi thiết lập giá giao dịch không theo nguyên tắc giá thị trường giữa các bên liên kết nhằm tối thiểu hóa nghĩa vụ thuế. Các phương pháp xác định giá thị trường theo hướng dẫn của OECD và pháp luật Việt Nam gồm: phương pháp so sánh giá giao dịch độc lập (CUP), phương pháp giá bán lại (RPM), phương pháp giá vốn cộng lãi (CPLM), phương pháp so sánh lợi nhuận (CPM) và phương pháp tách lợi nhuận (PSM). Các yếu tố ảnh hưởng đến xác định giá giao dịch liên kết bao gồm đặc tính sản phẩm, chức năng hoạt động, điều kiện hợp đồng và điều kiện kinh tế.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng gồm: giao dịch liên kết, giá thị trường, tỷ suất lợi nhuận thuần (NCP), ngưỡng an toàn (safe harbour), và các hình thức chuyển giá phổ biến như chuyển giá qua góp vốn, chuyển giao công nghệ, chuyển giao nguyên vật liệu, cung cấp dịch vụ và chi trả lãi vay vốn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính, bao gồm:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ Cục Thuế tỉnh Đồng Nai, báo cáo tài chính của các công ty sản xuất giày, hồ sơ thanh tra thuế, cơ sở dữ liệu OSIRIS và Dow Jones, cùng các văn bản pháp luật liên quan như Luật Quản lý thuế 2019, Nghị định 20/2017/NĐ-CP.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp so sánh để đánh giá thực trạng chuyển giá tại các doanh nghiệp sản xuất giày, phân tích tỷ suất lợi nhuận thuần (NCP) của công ty DP Việt Nam (DPV) so với các công ty độc lập tương đương. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến giá giao dịch liên kết và đánh giá hiệu quả công tác quản lý thuế tại Cục Thuế Đồng Nai.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào các công ty sản xuất giày có giao dịch liên kết tại Đồng Nai, trong đó DPV được chọn làm trường hợp điển hình để phân tích chi tiết. Cỡ mẫu bao gồm 6 công ty độc lập tương đương được lựa chọn dựa trên chức năng hoạt động và dữ liệu tài chính.

  • Timeline nghiên cứu: Dữ liệu được thu thập và phân tích trong phạm vi 5 năm từ 2016 đến 2020, nhằm phản ánh thực trạng và xu hướng chuyển giá trong giai đoạn này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng chuyển giá tại các công ty sản xuất giày ở Đồng Nai: Các doanh nghiệp FDI trong ngành giày có xu hướng chuyển giá thông qua việc mua nguyên vật liệu với giá cao từ bên liên kết và bán thành phẩm với giá thấp cho bên liên kết khác. Ví dụ, DPV mua nguyên vật liệu từ FT với giá trị 807,590 triệu đồng và bán giày thành phẩm cho DPH với giá trị 3,375 triệu đồng trong năm 2016.

  2. Phân tích tỷ suất lợi nhuận thuần (NCP): Tỷ suất lợi nhuận thuần của DPV năm 2016 là 1,19%, nằm trong khoảng tứ phân vị từ 1,12% đến 5,10% của các công ty độc lập tương đương. Điều này cho thấy giá giao dịch liên kết của DPV tuân thủ nguyên tắc giá thị trường.

  3. Hạn chế trong công tác quản lý thuế: Cục Thuế Đồng Nai còn gặp khó khăn trong việc phát hiện và xử lý các hành vi chuyển giá do thiếu nguồn nhân lực chuyên môn, công nghệ thông tin chưa đồng bộ và việc tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế chưa hiệu quả. Công tác thanh tra, kiểm tra giá chuyển nhượng còn hạn chế về phạm vi và độ sâu.

  4. Kinh nghiệm quốc tế: Các quốc gia như Mỹ, Trung Quốc và Nhật Bản đã áp dụng các biện pháp pháp lý chặt chẽ và chế tài nghiêm khắc nhằm chống chuyển giá, bao gồm quy định phạt vi phạm, áp dụng thỏa thuận trước về phương pháp xác định giá (APA) và thành lập bộ phận chuyên trách thanh tra giá chuyển nhượng.

Thảo luận kết quả

Kết quả phân tích cho thấy hoạt động chuyển giá tại các công ty sản xuất giày ở Đồng Nai diễn ra dưới nhiều hình thức tinh vi, gây thất thu ngân sách và làm méo mó môi trường cạnh tranh. Việc DPV tuân thủ nguyên tắc giá thị trường theo phương pháp CPM phản ánh nỗ lực của doanh nghiệp trong việc minh bạch hóa giao dịch liên kết. Tuy nhiên, so với các công ty độc lập, tỷ suất lợi nhuận thấp hơn trung vị cho thấy vẫn tồn tại rủi ro chuyển giá.

Hạn chế trong quản lý thuế tại Đồng Nai phần lớn do nguồn lực và công nghệ còn yếu, chưa đáp ứng được yêu cầu kiểm soát các giao dịch phức tạp. So sánh với kinh nghiệm quốc tế, việc áp dụng các chế tài phạt nặng và thỏa thuận trước về giá có thể giúp nâng cao hiệu quả quản lý thuế. Việc xây dựng cơ sở dữ liệu giao dịch liên kết và tăng cường tuyên truyền hỗ trợ người nộp thuế cũng là yếu tố then chốt để giảm thiểu rủi ro chuyển giá.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ suất lợi nhuận thuần của DPV so với các công ty độc lập, biểu đồ giá trị mua nguyên vật liệu và doanh thu bán hàng liên kết, cũng như bảng tổng hợp đánh giá công tác quản lý thuế tại Cục Thuế Đồng Nai.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Ban hành quy định pháp luật rõ ràng về nghĩa vụ chứng minh giá giao dịch liên kết: Cần quy định người nộp thuế có trách nhiệm chứng minh giá sản phẩm theo giá thị trường, nhằm tăng tính minh bạch và trách nhiệm trong kê khai thuế. Thời gian thực hiện: 2022-2023; Chủ thể: Bộ Tài chính, Tổng cục Thuế.

  2. Áp dụng ngưỡng an toàn (safe harbour) trong quản lý thuế: Nghiên cứu và áp dụng khoảng giá trị tỷ suất lợi nhuận an toàn cho ngành sản xuất giày để giảm thiểu rủi ro và chi phí thanh tra, kiểm tra. Thời gian: 2022-2024; Chủ thể: Cục Thuế Đồng Nai phối hợp với Tổng cục Thuế.

  3. Tăng cường năng lực và tổ chức bộ máy quản lý thuế: Bổ sung chức năng điều tra thuế, đào tạo chuyên môn cho cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại trong quản lý giao dịch liên kết. Thời gian: 2021-2025; Chủ thể: Cục Thuế Đồng Nai, Bộ Tài chính.

  4. Nâng cao công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế: Tổ chức các chương trình đào tạo, hướng dẫn kê khai thuế, phổ biến chính sách chống chuyển giá nhằm nâng cao nhận thức và tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Cục Thuế Đồng Nai.

  5. Tăng cường giám sát chính sách ưu đãi thuế và chuyển lỗ: Quản lý chặt chẽ các doanh nghiệp FDI có rủi ro cao về thuế, đặc biệt trong việc áp dụng ưu đãi thuế và chuyển lỗ để tránh thất thu ngân sách. Thời gian: 2021-2025; Chủ thể: Cục Thuế Đồng Nai, Tổng cục Thuế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý thuế và tài chính: Sử dụng luận văn để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra và quản lý thuế đối với hoạt động chuyển giá trong doanh nghiệp FDI.

  2. Doanh nghiệp sản xuất giày và các doanh nghiệp có giao dịch liên kết: Tham khảo để hiểu rõ quy định pháp luật, nâng cao tính minh bạch trong kê khai thuế và tuân thủ nguyên tắc giá thị trường.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính, kế toán: Là tài liệu tham khảo chuyên sâu về quản lý thuế, chuyển giá và các phương pháp xác định giá giao dịch liên kết.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn thuế: Cung cấp cơ sở dữ liệu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp giúp tư vấn chính sách và hỗ trợ doanh nghiệp trong công tác quản lý thuế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuyển giá là gì và tại sao nó gây ảnh hưởng tiêu cực đến ngân sách nhà nước?
    Chuyển giá là hành vi thiết lập giá giao dịch không theo nguyên tắc giá thị trường giữa các bên liên kết nhằm giảm số thuế phải nộp. Hành vi này gây thất thu ngân sách, làm méo mó môi trường cạnh tranh và ảnh hưởng đến công bằng xã hội.

  2. Phương pháp nào được sử dụng để xác định giá thị trường trong giao dịch liên kết?
    Có 5 phương pháp chính: so sánh giá giao dịch độc lập (CUP), giá bán lại (RPM), giá vốn cộng lãi (CPLM), so sánh lợi nhuận (CPM) và tách lợi nhuận (PSM). Lựa chọn phương pháp phù hợp dựa trên đặc điểm hoạt động của doanh nghiệp.

  3. Ngưỡng an toàn (safe harbour) là gì và có lợi ích gì trong quản lý thuế?
    Ngưỡng an toàn là khoảng tỷ suất lợi nhuận được chấp nhận để xác định giá giao dịch liên kết. Áp dụng ngưỡng này giúp giảm chi phí thanh tra, tạo sự ổn định cho doanh nghiệp và nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

  4. Tại sao công tác tuyên truyền hỗ trợ người nộp thuế lại quan trọng?
    Tuyên truyền giúp doanh nghiệp hiểu rõ quy định, nâng cao ý thức tuân thủ, giảm thiểu sai phạm và rủi ro chuyển giá, từ đó góp phần tăng thu ngân sách và tạo môi trường kinh doanh minh bạch.

  5. Kinh nghiệm quốc tế nào có thể áp dụng để nâng cao hiệu quả chống chuyển giá tại Việt Nam?
    Các quốc gia như Mỹ, Trung Quốc và Nhật Bản đã áp dụng chế tài phạt nghiêm khắc, thỏa thuận trước về phương pháp xác định giá (APA) và thành lập bộ phận chuyên trách thanh tra giá chuyển nhượng, giúp nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về quản lý thuế và chuyển giá, làm rõ các khái niệm và phương pháp xác định giá giao dịch liên kết.
  • Phân tích thực trạng quản lý thuế tại Đồng Nai cho thấy hoạt động chuyển giá trong ngành sản xuất giày diễn ra phức tạp, gây thất thu ngân sách và ảnh hưởng cạnh tranh.
  • Trường hợp nghiên cứu DPV cho thấy tỷ suất lợi nhuận thuần nằm trong biên độ an toàn, phản ánh tuân thủ nguyên tắc giá thị trường nhưng vẫn tồn tại rủi ro chuyển giá.
  • Đề xuất các giải pháp pháp lý, tổ chức bộ máy, công nghệ và tuyên truyền nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế đối với hoạt động chuyển giá.
  • Luận văn cung cấp cơ sở dữ liệu và kiến thức thực tiễn phục vụ công tác quản lý thuế, nghiên cứu và giảng dạy trong lĩnh vực quản lý kinh tế.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2021-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý thuế, doanh nghiệp và nhà nghiên cứu cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các biện pháp chống chuyển giá, bảo vệ nguồn thu ngân sách và phát triển kinh tế bền vững.