Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới quản lí tài chính công và giáo dục tại Việt Nam, việc thực hiện quyền tự chủ tài chính ở các trường trung học phổ thông (THPT) ngày càng được quan tâm. Tỉnh Vĩnh Long, với sự phát triển kinh tế - xã hội ổn định và các chính sách hỗ trợ giáo dục, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc quản lí hoạt động tài chính theo quan điểm tự chủ. Từ năm 2015 đến 2017, các trường THPT công lập tại thành phố Vĩnh Long đã áp dụng cơ chế tự chủ tài chính theo Nghị định số 43/2006/NĐ-CP, mặc dù Nghị định 16/2015/NĐ-CP đã được ban hành nhưng chưa có hướng dẫn cụ thể.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng quản lí tài chính tại 05 trường THPT tiêu biểu của thành phố Vĩnh Long, đồng thời đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lí tài chính theo quan điểm tự chủ. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THPT công lập trên địa bàn thành phố, khảo sát trong giai đoạn 2015-2017, với trọng tâm là các hoạt động lập kế hoạch tài chính, chấp hành dự toán, kiểm tra tài chính nội bộ và huy động nguồn lực tài chính ngoài ngân sách nhà nước.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lí tài chính trường học, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của giáo dục phổ thông tại địa phương. Các chỉ số như tỷ lệ ngân sách nhà nước chi cho giáo dục tăng từ 14.99% năm 2000 lên khoảng 20% năm 2008, cùng với sự đa dạng hóa nguồn thu ngoài ngân sách, là cơ sở để đánh giá tác động của cơ chế tự chủ tài chính trong các trường THPT.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lí tài chính công và lý thuyết tự chủ trong quản lí giáo dục. Lý thuyết quản lí tài chính công nhấn mạnh nguyên tắc tập trung dân chủ, hiệu quả, thống nhất và minh bạch trong quản lí nguồn lực tài chính công. Lý thuyết tự chủ trong quản lí giáo dục tập trung vào quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm của các đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt là trong việc lập kế hoạch, phân bổ và sử dụng nguồn tài chính.

Mô hình quản lí tài chính theo quan điểm tự chủ bao gồm các khái niệm chính: lập dự toán tài chính, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm tra tài chính nội bộ và huy động nguồn lực tài chính ngoài ngân sách nhà nước. Các nguyên tắc quản lí tài chính trong trường THPT gồm tính công khai, minh bạch, hiệu quả và tuân thủ pháp luật. Ngoài ra, vai trò của Hiệu trưởng trong việc quản lí tài chính được xem là yếu tố quyết định đến hiệu quả quản lí tài chính của nhà trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ 05 trường THPT công lập tại thành phố Vĩnh Long, bao gồm Trường THPT Lưu Văn Liệt, THPT Vĩnh Long, THPT Chuyên Nguyễn Bỉnh Khiêm, THPT Nguyễn Thông và THPT Trưng Vương. Thời gian khảo sát thực trạng là từ năm 2015 đến năm 2017.

Phương pháp nghiên cứu bao gồm:

  • Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Khảo sát nhận thức và đánh giá của cán bộ quản lí, nhân viên tài chính về thực trạng quản lí tài chính theo quan điểm tự chủ.
  • Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Phân tích các văn bản dự toán, quyết toán ngân sách, quy chế chi tiêu nội bộ và báo cáo tài chính của các trường.
  • Phương pháp thống kê toán học: Xử lí và phân tích số liệu thu thập được nhằm đánh giá thực trạng và hiệu quả quản lí tài chính.
  • Phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa: Xây dựng cơ sở lý luận và đề xuất các biện pháp quản lí tài chính phù hợp.

Cỡ mẫu khảo sát gồm toàn bộ cán bộ quản lí và nhân viên tài chính tại 05 trường, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ nhằm thu thập thông tin toàn diện về thực trạng quản lí tài chính.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập kế hoạch tài chính và dự toán: Khoảng 85% cán bộ quản lí và nhân viên tài chính đánh giá việc lập kế hoạch tài chính tại các trường còn mang tính hình thức, chưa phản ánh đầy đủ nhu cầu thực tế. Tỷ lệ dự toán ngân sách được thực hiện đúng kế hoạch đạt khoảng 70%, cho thấy còn tồn tại sự chênh lệch giữa kế hoạch và thực tế.

  2. Công tác chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách: Các trường thực hiện chấp hành dự toán ngân sách với tỷ lệ trung bình 75%, trong đó có 60% trường hoàn thành quyết toán ngân sách đúng hạn và đầy đủ. Việc chấp hành dự toán còn hạn chế do năng lực quản lí tài chính của cán bộ chưa đồng đều.

  3. Kiểm tra tài chính nội bộ: Chỉ có khoảng 65% trường thực hiện kiểm tra tài chính nội bộ định kỳ và có hệ thống. Việc kiểm tra chưa được thực hiện nghiêm túc, dẫn đến một số sai sót trong quản lí thu chi tài chính.

  4. Huy động nguồn lực tài chính ngoài ngân sách nhà nước: Các trường đã đa dạng hóa nguồn thu ngoài ngân sách với mức tăng trung bình 15% trong giai đoạn 2015-2017. Tuy nhiên, việc huy động này còn phụ thuộc nhiều vào sự chủ động và năng lực của Hiệu trưởng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do trình độ quản lí tài chính của Hiệu trưởng và nhân viên tài chính còn yếu, phần lớn chưa được đào tạo chuyên sâu về tài chính. Cơ chế chính sách hiện hành chưa thực sự linh hoạt và chưa có hướng dẫn cụ thể cho việc thực hiện Nghị định 16/2015/NĐ-CP, dẫn đến các trường vẫn vận hành theo Nghị định 43/2006/NĐ-CP với nhiều bất cập.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả cho thấy việc tự chủ tài chính giúp các trường nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực, nhưng đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lí và sự minh bạch trong quản lí tài chính. Việc áp dụng các biện pháp kiểm tra, giám sát tài chính nội bộ được xem là yếu tố then chốt để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ hoàn thành dự toán ngân sách và quyết toán ngân sách của từng trường, cùng bảng tổng hợp mức độ thực hiện kiểm tra tài chính nội bộ và huy động nguồn lực ngoài ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đào tạo nâng cao năng lực quản lí tài chính cho cán bộ quản lí và nhân viên tài chính: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lí tài chính công và tự chủ tài chính cho Hiệu trưởng và nhân viên tài chính trong vòng 12 tháng tới, do Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Vĩnh Long phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành thực hiện.

  2. Hoàn thiện và ban hành quy chế chi tiêu nội bộ minh bạch, khoa học: Các trường cần xây dựng và áp dụng quy chế chi tiêu nội bộ rõ ràng, phù hợp với đặc điểm từng trường, đảm bảo công khai và có sự giám sát của các tổ chức xã hội trong nhà trường. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Ban Giám hiệu và Hội đồng trường chủ trì.

  3. Tăng cường kiểm tra, giám sát tài chính nội bộ định kỳ: Thiết lập hệ thống kiểm tra tài chính nội bộ thường xuyên, kết hợp với Ban Thanh tra nhân dân và tổ chức Công đoàn để giám sát chặt chẽ các hoạt động thu chi, đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật. Thực hiện liên tục hàng năm, do Hiệu trưởng và Ban Thanh tra nhân dân chịu trách nhiệm.

  4. Đẩy mạnh huy động và quản lí hiệu quả các nguồn lực tài chính ngoài ngân sách nhà nước: Xây dựng chính sách khuyến khích sự tham gia của cộng đồng, cha mẹ học sinh và các tổ chức xã hội trong việc đóng góp tài chính cho nhà trường, đồng thời quản lí chặt chẽ các nguồn thu này để phục vụ phát triển giáo dục. Thời gian triển khai trong 1 năm, do Ban Giám hiệu phối hợp với Hội Cha mẹ học sinh thực hiện.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lí tài chính: Triển khai phần mềm quản lí tài chính hiện đại giúp theo dõi, báo cáo và phân tích các hoạt động tài chính một cách chính xác và kịp thời, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lí. Thời gian thực hiện trong 18 tháng, do Sở GD&ĐT và các trường phối hợp triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục các trường THPT công lập: Giúp nâng cao năng lực quản lí tài chính, áp dụng các biện pháp tự chủ tài chính hiệu quả, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển bền vững nhà trường.

  2. Sở Giáo dục và Đào tạo các tỉnh, thành phố: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, hướng dẫn và giám sát công tác quản lí tài chính theo quan điểm tự chủ tại các trường phổ thông công lập.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lí giáo dục, Tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lí tài chính trường học theo cơ chế tự chủ, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo và học tập chuyên sâu.

  4. Các tổ chức xã hội, hội cha mẹ học sinh và cộng đồng: Hiểu rõ hơn về cơ chế quản lí tài chính trong trường học, từ đó tham gia giám sát và hỗ trợ nhà trường trong việc huy động và sử dụng nguồn lực tài chính một cách hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tự chủ tài chính trong trường THPT là gì?
    Tự chủ tài chính là quyền của trường THPT trong việc lập kế hoạch, phân bổ và sử dụng nguồn tài chính một cách độc lập, đồng thời chịu trách nhiệm trước pháp luật và cơ quan quản lí cấp trên về các quyết định tài chính của mình. Ví dụ, trường có thể chủ động huy động nguồn thu ngoài ngân sách nhà nước để phục vụ hoạt động giáo dục.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lí tài chính ở các trường THPT?
    Hiệu quả quản lí tài chính phụ thuộc vào trình độ quản lí của Hiệu trưởng và nhân viên tài chính, cơ chế chính sách của Nhà nước, sự minh bạch trong quản lí, cũng như sự tham gia giám sát của các tổ chức xã hội. Một trường hợp thực tế cho thấy trường có Hiệu trưởng được đào tạo bài bản về tài chính thường quản lí nguồn lực hiệu quả hơn.

  3. Các trường THPT có thể huy động nguồn lực tài chính ngoài ngân sách nhà nước như thế nào?
    Các trường có thể huy động từ học phí, các quỹ từ thiện, dịch vụ bổ sung, hợp đồng kinh tế và sự đóng góp của cha mẹ học sinh. Tuy nhiên, việc huy động này cần có chính sách rõ ràng và quản lí chặt chẽ để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả.

  4. Vai trò của Hiệu trưởng trong quản lí tài chính trường học là gì?
    Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm trực tiếp về toàn bộ công tác quản lí tài chính, từ lập kế hoạch, chỉ đạo thực hiện đến kiểm tra, giám sát thu chi. Hiệu trưởng cần năng động, sáng tạo và tuân thủ pháp luật để đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng hiệu quả.

  5. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lí tài chính cho cán bộ quản lí trường THPT?
    Cần tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về quản lí tài chính công, cập nhật các quy định pháp luật mới và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lí tài chính. Việc này giúp cán bộ quản lí nâng cao kiến thức, kỹ năng và năng lực thực tiễn trong công tác tài chính.

Kết luận

  • Quản lí hoạt động tài chính theo quan điểm tự chủ tại các trường THPT thành phố Vĩnh Long đã đạt được những kết quả nhất định nhưng còn nhiều hạn chế về năng lực quản lí và cơ chế chính sách.
  • Việc lập kế hoạch tài chính, chấp hành dự toán và kiểm tra tài chính nội bộ chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.
  • Huy động nguồn lực tài chính ngoài ngân sách nhà nước có xu hướng tăng nhưng còn phụ thuộc nhiều vào năng lực và sự chủ động của nhà trường.
  • Đề xuất các biện pháp trọng tâm gồm đào tạo nâng cao năng lực quản lí, hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ, tăng cường kiểm tra giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm, đồng thời xây dựng cơ chế phối hợp giữa các cấp quản lí và tổ chức xã hội để nâng cao hiệu quả quản lí tài chính trường học.

Call-to-action: Các cơ sở giáo dục, cơ quan quản lí và các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp quản lí tài chính theo quan điểm tự chủ, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển bền vững hệ thống trường THPT công lập tại Việt Nam.