Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trở thành nhiệm vụ trọng tâm của Việt Nam. Giáo dục phổ thông đóng vai trò then chốt trong việc hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất người học. Theo đó, chương trình giáo dục phổ thông 2018 đặt ra yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học, chuyển từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực người học. Một trong những yếu tố quan trọng để thực hiện thành công đổi mới này là quản lý hiệu quả phương tiện dạy học (PTDH) tại các trường tiểu học và trung học cơ sở (TH&THCS).

Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng quản lý PTDH tại 8/16 trường TH&THCS huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái trong giai đoạn 2019-2020, với sự tham gia của 176 cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên quản lý phương tiện dạy học. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng, nhận diện các hạn chế và đề xuất các giải pháp quản lý PTDH phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông 2018 nhằm nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.

Việc quản lý PTDH hiệu quả không chỉ góp phần nâng cao chất lượng dạy học mà còn giúp tiết kiệm nguồn lực, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong giáo dục. Qua đó, nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục, cán bộ trường học và các bên liên quan trong việc phát triển hệ thống PTDH đồng bộ, hiện đại, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và quản lý phương tiện dạy học, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý là quá trình tác động có tổ chức của chủ thể quản lý đến đối tượng nhằm đạt mục tiêu đề ra, bao gồm các chức năng kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. Quản lý PTDH là sự tác động có mục đích nhằm đảm bảo các khâu từ lập kế hoạch, mua sắm, sử dụng, bảo trì đến thanh lý PTDH được thực hiện hiệu quả.

  • Lý thuyết về phương tiện dạy học: PTDH là tập hợp các vật thể, thiết bị kỹ thuật, đồ dùng phục vụ trực tiếp cho quá trình dạy và học, giúp nâng cao hiệu quả truyền đạt kiến thức, phát triển kỹ năng và tư duy người học. PTDH có vai trò là công cụ hỗ trợ phương pháp dạy học, cầu nối giữa lý thuyết và thực hành, đồng thời là một trong bảy thành tố chủ yếu của quá trình dạy học.

Các khái niệm chính bao gồm: phương tiện dạy học, thiết bị dạy học, quản lý phương tiện dạy học, hiệu quả sử dụng PTDH, và các yêu cầu quản lý PTDH theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp lý luận: Thu thập, phân tích, tổng hợp các tài liệu khoa học liên quan đến quản lý PTDH và đổi mới giáo dục để xây dựng cơ sở lý luận vững chắc.

  • Phương pháp thực tiễn:

    • Quan sát và nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Tiếp cận trực tiếp hoạt động quản lý PTDH tại các trường TH&THCS huyện Trấn Yên nhằm đánh giá thực trạng.
    • Điều tra bằng bảng hỏi: Thu thập dữ liệu từ 176 cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên quản lý PTDH tại 8 trường, tập trung vào nhận thức, thực trạng sử dụng, bảo quản và quản lý PTDH.
    • Phỏng vấn chuyên gia: Lấy ý kiến từ cán bộ quản lý cấp sở, phòng giáo dục và các chuyên gia để đánh giá tính hợp lý và khả thi của các giải pháp đề xuất.

  • Phương pháp thống kê toán học: Áp dụng các thuật toán thống kê để xử lý, phân tích số liệu khảo sát, từ đó rút ra các nhận định về thực trạng và đề xuất giải pháp.

Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2019-2020, với cỡ mẫu 176 người được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường TH&THCS trên địa bàn huyện Trấn Yên.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của PTDH: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường TH&THCS huyện Trấn Yên nhận thức rõ vai trò quan trọng của PTDH trong nâng cao chất lượng dạy học. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 15% chưa thực sự quan tâm đúng mức, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và sử dụng.

  2. Tính đồng bộ và hiện đại của PTDH: Chỉ khoảng 60% trường được khảo sát có hệ thống PTDH đồng bộ, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông 2018. Tính hiện đại của PTDH còn hạn chế, với tỷ lệ thiết bị ứng dụng công nghệ thông tin chiếm khoảng 40%, thấp hơn so với yêu cầu đề ra.

  3. Tần suất sử dụng PTDH: Tần suất sử dụng PTDH trong các tiết học đạt khoảng 70% so với kế hoạch đề ra. Giáo viên thường sử dụng các thiết bị truyền thống như tranh ảnh, bảng biểu, trong khi thiết bị hiện đại như máy chiếu, phần mềm dạy học chưa được khai thác tối đa.

  4. Quản lý và bảo quản PTDH: Công tác lập kế hoạch, tổ chức sử dụng và bảo quản PTDH được thực hiện ở mức trung bình, với khoảng 65% trường có kế hoạch sử dụng và bảo quản rõ ràng. Tuy nhiên, việc kiểm tra, đánh giá hiệu quả sử dụng PTDH còn yếu, chưa thường xuyên và chưa có hệ thống đánh giá khoa học.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, nguồn lực tài chính hạn chế khiến các trường khó đầu tư đầy đủ và hiện đại hóa PTDH. Bên cạnh đó, sự đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018 đòi hỏi PTDH phải đồng bộ, hiện đại và phù hợp với phương pháp dạy học mới, nhưng nhiều trường chưa kịp thích ứng.

Về chủ quan, kỹ năng sử dụng PTDH của giáo viên còn hạn chế do chưa được bồi dưỡng đầy đủ, nhận thức của một số cán bộ quản lý và giáo viên chưa đồng đều. Việc quản lý PTDH còn mang tính thủ công, thiếu ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và đánh giá.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả khảo sát tại huyện Trấn Yên tương đồng với tình hình chung ở nhiều địa phương khác, nơi mà việc quản lý và sử dụng PTDH chưa thực sự hiệu quả, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới giáo dục. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý PTDH được xem là xu hướng tất yếu để nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức, tính đồng bộ, tần suất sử dụng và mức độ quản lý PTDH tại các trường khảo sát, giúp minh họa rõ nét thực trạng và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các chương trình tập huấn, hội thảo nhằm nâng cao nhận thức về vai trò và tầm quan trọng của PTDH trong đổi mới giáo dục. Mục tiêu đạt 100% cán bộ quản lý và giáo viên được bồi dưỡng trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trường.

  2. Bồi dưỡng kỹ năng sử dụng PTDH cho giáo viên và nhân viên quản lý
    Xây dựng kế hoạch đào tạo kỹ năng sử dụng các thiết bị dạy học hiện đại, đặc biệt là công nghệ thông tin và phần mềm dạy học. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên sử dụng thành thạo PTDH lên trên 80% trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Trung tâm bồi dưỡng giáo viên tỉnh và các trường.

  3. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý PTDH
    Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá hiệu quả sử dụng PTDH, áp dụng phần mềm quản lý thiết bị để theo dõi, kiểm tra định kỳ. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống quản lý điện tử trong 24 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường phối hợp với Phòng Giáo dục.

  4. Huy động nguồn lực tài chính và xã hội hóa đầu tư PTDH
    Đề xuất tăng ngân sách đầu tư cho PTDH, đồng thời vận động sự đóng góp của cộng đồng, cha mẹ học sinh và các tổ chức xã hội. Mục tiêu tăng nguồn lực đầu tư PTDH lên ít nhất 30% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, UBND huyện, các trường.

  5. Xây dựng mô hình phòng học đa phương tiện và phòng học tích hợp liên môn
    Triển khai mô hình phòng học hiện đại, tích hợp các thiết bị dạy học phục vụ dạy học phân hóa, dạy học tích hợp theo chương trình mới. Mục tiêu hoàn thành mô hình thí điểm tại 3 trường trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Các trường TH&THCS phối hợp với Phòng Giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp
    Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý PTDH phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch đầu tư hiệu quả.

  2. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường TH&THCS
    Cung cấp cơ sở khoa học để tổ chức quản lý, sử dụng và bảo quản PTDH, nâng cao năng lực lãnh đạo trong đổi mới phương pháp dạy học.

  3. Giáo viên và nhân viên quản lý phương tiện dạy học
    Hỗ trợ nâng cao nhận thức và kỹ năng sử dụng PTDH, áp dụng các biện pháp quản lý và khai thác thiết bị hiệu quả trong giảng dạy.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, khoa học giáo dục
    Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý PTDH trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, góp phần phát triển nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý phương tiện dạy học lại quan trọng trong đổi mới giáo dục?
    Quản lý PTDH hiệu quả giúp đảm bảo thiết bị được sử dụng đúng mục đích, nâng cao chất lượng dạy học, đồng thời tiết kiệm nguồn lực và hỗ trợ phát triển năng lực người học.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý PTDH tại các trường TH&THCS hiện nay là gì?
    Bao gồm hạn chế về nguồn lực tài chính, nhận thức và kỹ năng sử dụng PTDH của giáo viên, thiếu hệ thống quản lý hiện đại và kiểm tra đánh giá chưa thường xuyên.

  3. Làm thế nào để nâng cao kỹ năng sử dụng PTDH cho giáo viên?
    Thông qua các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu, hướng dẫn thực hành và tạo điều kiện cho giáo viên tiếp cận, sử dụng thường xuyên các thiết bị dạy học hiện đại.

  4. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý PTDH là gì?
    CNTT giúp xây dựng hệ thống quản lý điện tử, theo dõi, kiểm tra và đánh giá hiệu quả sử dụng PTDH một cách khoa học, minh bạch và kịp thời.

  5. Làm sao để huy động nguồn lực xã hội hỗ trợ đầu tư PTDH?
    Nhà trường và các cấp quản lý cần tăng cường vận động, phối hợp với cha mẹ học sinh, doanh nghiệp và cộng đồng, đồng thời minh bạch trong quản lý và sử dụng nguồn lực để tạo niềm tin.

Kết luận

  • Quản lý phương tiện dạy học tại các trường TH&THCS huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái đã đạt được một số kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế về tính đồng bộ, hiện đại và hiệu quả sử dụng.
  • Nhận thức và kỹ năng sử dụng PTDH của cán bộ quản lý và giáo viên cần được nâng cao thông qua đào tạo và bồi dưỡng chuyên môn.
  • Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý PTDH là xu hướng tất yếu để nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng thiết bị.
  • Huy động nguồn lực tài chính từ ngân sách và xã hội hóa đầu tư PTDH là yếu tố then chốt để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông 2018.
  • Các giải pháp đề xuất cần được triển khai đồng bộ, có lộ trình rõ ràng nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tại địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần phối hợp triển khai các giải pháp đã đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển giáo dục.