Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động tổ chuyên môn (TCM) trong các trường tiểu học giữ vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tại thành phố Kon Tum, với 18 trường tiểu học và hơn 17.000 học sinh, hoạt động quản lý tổ chuyên môn đang đối mặt với nhiều thách thức như sự thiếu đồng nhất trong quản lý, hình thức sinh hoạt còn mang tính hình thức, và việc áp dụng đổi mới chưa thực sự hiệu quả. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại 7 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Kon Tum trong năm học 2021-2022, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông giai đoạn 2022-2025. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục, góp phần phát triển năng lực chuyên môn của giáo viên, đồng thời cải thiện chất lượng dạy và học tại các trường tiểu học địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình hoạt động tổ chuyên môn trong trường tiểu học. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm điều phối các nguồn lực giáo dục để đạt mục tiêu phát triển hệ thống giáo dục (Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Ngọc Quảng). Quản lý giáo dục cấp vi mô tập trung vào quản lý tại các cơ sở giáo dục, trong đó hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn giữ vai trò chủ đạo.

  • Mô hình hoạt động tổ chuyên môn: Tổ chuyên môn là đơn vị cơ sở trong trường tiểu học, chịu trách nhiệm triển khai các hoạt động chuyên môn như xây dựng kế hoạch dạy học, tổ chức sinh hoạt chuyên môn, bồi dưỡng nghiệp vụ giáo viên, và đánh giá chất lượng giảng dạy. Mô hình này nhấn mạnh vai trò của tổ trưởng chuyên môn trong việc điều hành, phối hợp và phát triển năng lực giáo viên, đồng thời tạo môi trường hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm (Evelin Gálczi và cộng sự, 2018).

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động tổ chuyên môn, đổi mới giáo dục phổ thông, sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, và chuẩn nghề nghiệp giáo viên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 7 trường tiểu học tại thành phố Kon Tum, với đối tượng khảo sát gồm 7 hiệu trưởng, 10 phó hiệu trưởng, 29 tổ trưởng chuyên môn và 152 giáo viên. Dữ liệu được thu thập qua phiếu điều tra, phỏng vấn sâu, quan sát thực tế và nghiên cứu hồ sơ quản lý.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả (điểm trung bình, độ lệch chuẩn) để đánh giá mức độ nhận thức, thực trạng quản lý và hiệu quả hoạt động tổ chuyên môn. Phân tích so sánh các chỉ số quản lý giữa các trường và đối tượng khảo sát nhằm xác định điểm mạnh, điểm yếu.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực hiện từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2021, bao gồm khảo sát thực trạng và khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất cho giai đoạn 2022-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò tổ chuyên môn: 86,5% cán bộ quản lý (CBQL), 62% tổ trưởng chuyên môn và 55,1% giáo viên đánh giá tổ chuyên môn là rất quan trọng trong nhà trường. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 4,8% tổ trưởng chuyên môn và 13% giáo viên chưa nhận thức đúng về vai trò này.

  2. Thực trạng quản lý xây dựng kế hoạch giáo dục: Việc tổ chức tập huấn và thành lập ban xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường được đánh giá khá tốt với điểm trung bình lần lượt là 3,1 và 3,3 trên thang 5. Tuy nhiên, nội dung kế hoạch và việc triển khai còn hạn chế, điểm trung bình chỉ đạt 2,5-2,7.

  3. Quản lý hoạt động chuyên môn: Hoạt động dự giờ, soạn giảng và đánh giá năng lực giáo viên được thực hiện khá tốt với điểm trung bình trên 4,0. Tuy nhiên, việc đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học còn chưa đồng đều, chỉ có 53,9% giáo viên tham gia áp dụng hiệu quả.

  4. Quản lý phân công giáo viên và sử dụng đồ dùng dạy học: Việc phân công giáo viên dựa trên năng lực chuyên môn được thực hiện khách quan, tuy nhiên công tác quản lý sử dụng đồ dùng, thiết bị dạy học còn thiếu sự đồng bộ và chưa phát huy tối đa hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức của đội ngũ CBQL và giáo viên về vai trò tổ chuyên môn tương đối tích cực, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về tầm quan trọng của tổ chuyên môn trong nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, sự chưa đồng nhất trong nhận thức và thực hiện sinh hoạt chuyên môn phản ánh hạn chế trong công tác quản lý và bồi dưỡng chuyên môn.

Việc xây dựng kế hoạch giáo dục còn mang tính hình thức, chưa cụ thể và chưa phát huy được tính dân chủ, khoa học, dẫn đến hiệu quả triển khai chưa cao. So với các mô hình quản lý tổ chuyên môn ở Singapore và Australia, nơi tổ trưởng chuyên môn được đào tạo bài bản và phối hợp chặt chẽ với hiệu trưởng, các trường tiểu học tại Kon Tum còn thiếu sự hỗ trợ và hướng dẫn chuyên sâu.

Việc áp dụng đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học còn hạn chế do thiếu nguồn lực, kinh nghiệm và sự chỉ đạo quyết liệt từ cấp trên. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng dạy học và phát triển năng lực giáo viên, đồng thời làm giảm hiệu quả quản lý tổ chuyên môn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ nhận thức về vai trò tổ chuyên môn, bảng thống kê điểm trung bình các chỉ tiêu quản lý kế hoạch giáo dục và biểu đồ tỉ lệ áp dụng đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho CBQL và tổ trưởng chuyên môn
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý tổ chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá giáo viên. Mục tiêu tăng tỷ lệ CBQL và tổ trưởng chuyên môn nhận thức đúng vai trò tổ chuyên môn lên trên 90% trong giai đoạn 2022-2025. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch giáo dục cụ thể, khoa học và dân chủ
    Đảm bảo kế hoạch giáo dục nhà trường và tổ chuyên môn được xây dựng dựa trên cơ sở phân tích thực trạng, có sự tham gia đầy đủ của giáo viên và CBQL. Mục tiêu đạt điểm trung bình trên 4,0 về chất lượng kế hoạch trong các khảo sát định kỳ. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn các trường tiểu học.

  3. Đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học
    Tăng cường chỉ đạo, hỗ trợ kỹ thuật và nguồn lực để tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, khuyến khích giáo viên tham gia tích cực. Mục tiêu đạt trên 70% giáo viên áp dụng hiệu quả phương pháp này trong năm học 2023-2024. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT, hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn.

  4. Quản lý và sử dụng hiệu quả đồ dùng, thiết bị dạy học
    Xây dựng quy trình quản lý, bảo dưỡng và khai thác đồ dùng dạy học, đồng thời tổ chức tập huấn kỹ năng làm và sử dụng đồ dùng cho giáo viên. Mục tiêu nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị lên 80% trong giai đoạn 2022-2025. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn các trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường tiểu học
    Giúp nâng cao năng lực quản lý tổ chuyên môn, xây dựng kế hoạch giáo dục và đổi mới sinh hoạt chuyên môn hiệu quả.

  2. Tổ trưởng chuyên môn và giáo viên tiểu học
    Cung cấp kiến thức và phương pháp tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ.

  3. Cán bộ quản lý giáo dục tại phòng GD&ĐT và Sở GD&ĐT
    Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng và hỗ trợ các trường tiểu học trong công tác quản lý tổ chuyên môn.

  4. Các nhà nghiên cứu và giảng viên ngành quản lý giáo dục
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tổ chuyên môn có vai trò gì trong trường tiểu học?
    Tổ chuyên môn là đơn vị cơ sở triển khai các hoạt động chuyên môn như xây dựng kế hoạch dạy học, bồi dưỡng giáo viên, tổ chức sinh hoạt chuyên môn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sinh hoạt chuyên môn?
    Áp dụng sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, tăng cường trao đổi, thảo luận, rút kinh nghiệm và áp dụng đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với đặc điểm học sinh.

  3. Quản lý tổ chuyên môn cần chú ý những yếu tố nào?
    Cần đảm bảo tính khoa học, dân chủ trong xây dựng kế hoạch, phân công nhiệm vụ phù hợp với năng lực giáo viên, quản lý sử dụng hiệu quả nguồn lực và đánh giá thường xuyên kết quả hoạt động.

  4. Tổ trưởng chuyên môn cần có những năng lực gì?
    Tổ trưởng chuyên môn cần có năng lực chuyên môn vững vàng, kỹ năng quản lý, khả năng phối hợp và truyền đạt, đồng thời có phẩm chất đạo đức tốt và uy tín trong tập thể.

  5. Làm sao để tổ chức lựa chọn sách giáo khoa hiệu quả?
    Thực hiện theo quy trình dân chủ, khoa học với sự tham gia của hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn, giáo viên và đại diện cha mẹ học sinh, đảm bảo phù hợp với điều kiện thực tế và yêu cầu đổi mới chương trình.

Kết luận

  • Hoạt động tổ chuyên môn tại các trường tiểu học thành phố Kon Tum có vai trò quan trọng trong đổi mới giáo dục phổ thông, tuy nhiên còn nhiều hạn chế trong quản lý và thực hiện.
  • Nhận thức của CBQL và giáo viên về vai trò tổ chuyên môn tương đối tích cực nhưng chưa đồng đều, cần nâng cao hơn nữa.
  • Việc xây dựng kế hoạch giáo dục và tổ chức sinh hoạt chuyên môn còn mang tính hình thức, chưa phát huy hết hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao năng lực quản lý, đổi mới sinh hoạt chuyên môn và sử dụng hiệu quả nguồn lực dạy học.
  • Tiếp tục nghiên cứu, khảo nghiệm và triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2022-2025 để nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh nhằm đạt hiệu quả cao nhất trong công tác quản lý tổ chuyên môn.