Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục mầm non tại Việt Nam, việc áp dụng phương pháp STEAM (Science, Technology, Engineering, Art, Math) được xem là một hướng đi tiên tiến nhằm phát triển toàn diện năng lực cho trẻ. Thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, với 25 trường mầm non công lập và hơn 14.000 trẻ em, đang trong quá trình triển khai áp dụng phương pháp này từ năm 2020 đến 2023. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý quá trình áp dụng phương pháp STEAM tại các trường mầm non trên địa bàn, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục mầm non trong giai đoạn hiện nay.
Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường mầm non công lập tại thành phố Quy Nhơn, với dữ liệu thu thập từ 45 cán bộ quản lý và 183 giáo viên, sử dụng phương pháp khảo sát, phỏng vấn và quan sát thực tiễn. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý, góp phần nâng cao hiệu quả áp dụng STEAM, đồng thời tạo điều kiện phát triển kỹ năng tư duy phản biện, sáng tạo và hợp tác cho trẻ mầm non, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong kỷ nguyên công nghiệp 4.0.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về phương pháp giáo dục tích hợp và lý thuyết quản lý giáo dục. Phương pháp STEAM được xem là mô hình giáo dục tích hợp liên môn, kết hợp khoa học, công nghệ, kỹ thuật, nghệ thuật và toán học nhằm phát triển toàn diện năng lực trẻ. Các khái niệm trọng tâm bao gồm:
- Phương pháp giáo dục: Tổ hợp các cách thức hoạt động của giáo viên và trẻ nhằm đạt mục tiêu giáo dục.
- Quá trình áp dụng phương pháp giáo dục: Quá trình tiếp nhận và triển khai phương pháp mới trong nhà trường.
- Quản lý quá trình áp dụng phương pháp STEAM: Hệ thống các tác động có kế hoạch của cán bộ quản lý nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng STEAM.
- Đặc điểm tâm lý trẻ mầm non: Trẻ phát triển tư duy trực quan, học qua trải nghiệm và khám phá.
- Mục tiêu của phương pháp STEAM: Phát triển kỹ năng sáng tạo, tư duy phản biện, làm việc nhóm và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:
- Dữ liệu sơ cấp: Khảo sát 45 cán bộ quản lý và 183 giáo viên tại các trường mầm non công lập ở Quy Nhơn bằng phiếu điều tra và phỏng vấn sâu.
- Dữ liệu thứ cấp: Tài liệu, văn bản pháp luật liên quan đến giáo dục mầm non và STEAM, báo cáo của ngành giáo dục.
Phương pháp phân tích sử dụng thống kê mô tả, phân tích định tính và định lượng để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2020 đến 2023, đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với thực tiễn địa phương.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Mức độ áp dụng phương pháp STEAM: Có 96% trường mầm non công lập tại Quy Nhơn đã áp dụng STEAM, chỉ có một trường chưa triển khai do điều kiện đặc thù địa lý. Giáo viên nhận thức cao về tầm quan trọng của việc giúp trẻ thực hành, trải nghiệm (điểm trung bình 3,04/5), tuy nhiên mức độ nhận thức về tích hợp liên môn và hệ thống kết nối bài học còn ở mức trung bình (2,48 - 2,65/5).
Điều kiện cơ sở vật chất và nhân lực: Các trường có 212 phòng học, trong đó 77,35% là phòng học kiên cố; 36% có phòng đa năng phục vụ hoạt động STEAM. Tuy nhiên, thiết bị đồ chơi ngoài danh mục còn hạn chế, chỉ có 206 bộ đồ chơi tối thiểu và 23 bộ đồ chơi ngoài danh mục. Đội ngũ cán bộ quản lý có trình độ chuyên môn cao, 16% có bằng thạc sĩ, giáo viên đạt chuẩn 100% với 84,6% trình độ đại học, nhưng vẫn còn sự chênh lệch về chất lượng và tâm lý ngại đổi mới ở một số giáo viên lớn tuổi.
Quản lý quá trình áp dụng STEAM: Công tác lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra được thực hiện tương đối đầy đủ. Tuy nhiên, việc chỉ đạo áp dụng đại trà còn gặp khó khăn do thiếu nhóm tiên phong mạnh và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các bộ phận. Việc đánh giá giáo viên và trẻ theo tiêu chí STEAM chưa được thực hiện thường xuyên và toàn diện.
Yếu tố ảnh hưởng: Yếu tố khách quan như thiếu chính sách chính thống về giáo dục STEAM ở cấp mầm non và hạn chế về nguồn lực vật chất là những thách thức lớn. Yếu tố chủ quan gồm nhận thức chưa đồng đều của giáo viên và cán bộ quản lý, cũng như sự thiếu kinh nghiệm trong tổ chức hoạt động STEAM.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu cho thấy việc áp dụng phương pháp STEAM tại các trường mầm non ở Quy Nhơn đã đạt được những bước tiến quan trọng, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục toàn cầu. Tuy nhiên, mức độ nhận thức và thực hành của giáo viên về tích hợp liên môn và kết nối bài học còn hạn chế, phản ánh qua điểm trung bình dưới 3,0. Điều này tương đồng với các nghiên cứu trong ngành giáo dục mầm non tại các địa phương khác, cho thấy cần có sự đầu tư bài bản hơn về đào tạo và bồi dưỡng chuyên môn.
Cơ sở vật chất tuy đảm bảo về số lượng phòng học nhưng thiếu đa dạng về thiết bị và học liệu phục vụ STEAM, ảnh hưởng đến chất lượng trải nghiệm của trẻ. Đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên có trình độ chuyên môn tốt nhưng cần nâng cao kỹ năng quản lý và đổi mới phương pháp giảng dạy để đáp ứng yêu cầu của STEAM.
Việc quản lý quá trình áp dụng STEAM còn thiếu sự đồng bộ và chưa có nhóm tiên phong đủ mạnh để dẫn dắt đổi mới, dẫn đến hiệu quả chưa tối ưu. Các biểu đồ thể hiện mức độ nhận thức và áp dụng STEAM của giáo viên theo từng tiêu chí sẽ giúp minh họa rõ hơn các điểm mạnh và hạn chế, từ đó làm cơ sở cho các biện pháp can thiệp.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao nhận thức và năng lực cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về phương pháp STEAM, tập trung vào kỹ năng tích hợp liên môn và thiết kế hoạt động giáo dục sáng tạo. Mục tiêu đạt 90% giáo viên được bồi dưỡng trong vòng 12 tháng, do Phòng Giáo dục và các trường phối hợp thực hiện.
Xây dựng nhóm tiên phong đổi mới: Thành lập nhóm giáo viên và cán bộ quản lý có năng lực và uy tín làm đầu mối triển khai STEAM, hỗ trợ đồng nghiệp và thúc đẩy áp dụng đại trà. Nhóm này cần được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng trong 6 tháng đầu năm học.
Đầu tư cơ sở vật chất và học liệu: Tăng cường đầu tư đa dạng thiết bị, đồ chơi STEAM và không gian thực hành trải nghiệm trong trường mầm non. Ưu tiên bổ sung ít nhất 30% số lượng đồ chơi ngoài danh mục hiện có trong 2 năm tới, do nhà trường phối hợp với các tổ chức xã hội hóa giáo dục.
Hoàn thiện hệ thống đánh giá và quản lý: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hoạt động giáo dục STEAM và phát triển công cụ đánh giá sự phát triển kỹ năng của trẻ theo phương pháp này. Triển khai đánh giá định kỳ hàng quý, do cán bộ quản lý chuyên môn thực hiện.
Khuyến khích chính sách khen thưởng: Áp dụng chính sách khen thưởng cho cá nhân, tổ nhóm có thành tích xuất sắc trong áp dụng STEAM nhằm tạo động lực đổi mới sáng tạo. Thực hiện hàng năm, do Phòng Giáo dục chủ trì phối hợp với các trường.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý giáo dục mầm non: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp quản lý quá trình áp dụng STEAM, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý tại đơn vị.
Giáo viên mầm non: Hiểu rõ đặc điểm tâm lý trẻ và phương pháp STEAM, áp dụng linh hoạt trong tổ chức hoạt động giáo dục nhằm phát triển toàn diện năng lực trẻ.
Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và cơ sở lý luận để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp giáo dục mầm non.
Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Làm căn cứ xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục mầm non theo hướng STEAM.
Câu hỏi thường gặp
Phương pháp STEAM có phù hợp với trẻ mầm non không?
Phương pháp STEAM rất phù hợp với đặc điểm tư duy trực quan và nhu cầu khám phá của trẻ mầm non, giúp trẻ phát triển kỹ năng sáng tạo, tư duy phản biện và làm việc nhóm thông qua các hoạt động trải nghiệm thực tế.Làm thế nào để giáo viên nâng cao năng lực áp dụng STEAM?
Giáo viên cần tham gia các khóa đào tạo chuyên sâu, học hỏi kinh nghiệm từ các trường điển hình và tự bồi dưỡng qua nghiên cứu tài liệu, thực hành tổ chức hoạt động STEAM trong lớp học.Những khó khăn phổ biến khi áp dụng STEAM tại các trường mầm non là gì?
Khó khăn bao gồm thiếu cơ sở vật chất, thiết bị học liệu, nhận thức chưa đồng đều của giáo viên, thiếu sự hỗ trợ quản lý và chưa có chính sách rõ ràng từ cấp trên.Cán bộ quản lý cần làm gì để hỗ trợ giáo viên?
Cán bộ quản lý cần xây dựng kế hoạch đào tạo, tạo điều kiện về thời gian và vật chất, tổ chức nhóm tiên phong, kiểm tra đánh giá thường xuyên và khuyến khích đổi mới sáng tạo trong giảng dạy.Làm sao để đánh giá hiệu quả áp dụng STEAM?
Hiệu quả được đánh giá qua sự phát triển kỹ năng tư duy, sáng tạo, hợp tác của trẻ, mức độ tích cực tham gia hoạt động và sự đổi mới trong phương pháp giảng dạy của giáo viên, sử dụng bộ tiêu chí đánh giá đa chiều.
Kết luận
- Phương pháp STEAM đã được áp dụng rộng rãi tại 96% trường mầm non công lập ở Quy Nhơn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mầm non.
- Cơ sở vật chất và đội ngũ giáo viên có trình độ chuyên môn tốt nhưng còn hạn chế về thiết bị học liệu và kỹ năng áp dụng STEAM.
- Quản lý quá trình áp dụng STEAM cần được tăng cường qua việc xây dựng nhóm tiên phong, hoàn thiện hệ thống đánh giá và chính sách hỗ trợ.
- Các biện pháp đề xuất có tính khả thi và phù hợp với điều kiện thực tế, hướng tới phát triển bền vững giáo dục mầm non theo xu hướng đổi mới.
- Đề nghị các cơ quan quản lý, nhà trường và giáo viên phối hợp triển khai các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới để nâng cao hiệu quả áp dụng STEAM.
Hành động tiếp theo: Các trường mầm non cần khẩn trương tổ chức đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống quản lý phù hợp để phát huy tối đa lợi ích của phương pháp STEAM, góp phần xây dựng nền giáo dục mầm non hiện đại, sáng tạo và toàn diện.