Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc phát triển chương trình giáo dục nhà trường trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục. Theo Luật Giáo dục 2019 và Chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018, các trường trung học cơ sở (THCS) cần xây dựng kế hoạch và phát triển chương trình giáo dục nhà trường phù hợp với đặc điểm vùng miền, điều kiện thực tế và nhu cầu học sinh. Huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang, với điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, là địa bàn điển hình cho việc nghiên cứu quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường cấp THCS.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lâm Bình, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp theo Chương trình GDPT 2018, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. Nghiên cứu tập trung vào các khía cạnh như nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, quy trình phát triển chương trình, tổ chức thực hiện và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển chương trình.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm các trường THCS trên địa bàn huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang, trong giai đoạn từ năm 2020 đến 2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà trường nâng cao năng lực tự chủ, sáng tạo trong phát triển chương trình giáo dục, đồng thời góp phần thực hiện thành công mục tiêu đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường, trong đó có:

  • Lý thuyết phát triển chương trình giáo dục: Định nghĩa phát triển chương trình là quá trình lập kế hoạch, thiết kế, thực thi và đánh giá chương trình học tập của học sinh trong nhà trường, nhấn mạnh vai trò của cán bộ quản lý, giáo viên và cộng đồng trong việc xây dựng chương trình phù hợp với điều kiện thực tế (Skilbeck, OECD).

  • Mô hình quản lý phát triển chương trình theo chức năng quản lý: Bao gồm các chức năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá quá trình phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

  • Khái niệm chương trình giáo dục nhà trường: Là sự điều chỉnh, lựa chọn và thiết kế lại chương trình quốc gia và địa phương sao cho phù hợp với đặc điểm học sinh, điều kiện nhà trường và địa phương, nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh theo định hướng của Chương trình GDPT 2018.

Các khái niệm chính bao gồm: chương trình giáo dục, phát triển chương trình giáo dục nhà trường, quản lý phát triển chương trình, năng lực học sinh, tự chủ nhà trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành, báo cáo ngành, khảo sát thực trạng tại các trường THCS huyện Lâm Bình, phỏng vấn cán bộ quản lý và giáo viên.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích và tổng hợp tài liệu lý luận; điều tra khảo sát thực trạng quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường; nghiên cứu sản phẩm hoạt động (các kế hoạch, chương trình giáo dục của trường); khảo nghiệm các biện pháp đề xuất; phỏng vấn sâu để làm rõ các vấn đề thực tiễn.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện với cán bộ quản lý và giáo viên tại một số trường THCS đại diện trên địa bàn huyện Lâm Bình, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

  • Xử lý số liệu: Sử dụng thống kê toán học và phần mềm Excel để phân tích dữ liệu định lượng, kết hợp với phân tích định tính từ phỏng vấn và khảo nghiệm.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong giai đoạn 2020-2022, bao gồm các bước thu thập dữ liệu, phân tích, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về phát triển chương trình giáo dục nhà trường còn hạn chế: Khoảng 65% cán bộ quản lý và 58% giáo viên được khảo sát có nhận thức đầy đủ về vai trò và quy trình phát triển chương trình theo Chương trình GDPT 2018. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai các hoạt động phát triển chương trình.

  2. Thực trạng lập kế hoạch và tổ chức phát triển chương trình còn nhiều bất cập: Chỉ khoảng 60% trường THCS trên địa bàn có kế hoạch phát triển chương trình rõ ràng, chi tiết và phù hợp với điều kiện thực tế. Việc tổ chức các hoạt động thiết kế chương trình, xây dựng chủ đề liên môn và tích hợp nội dung giáo dục địa phương chưa được thực hiện đồng bộ.

  3. Chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá phát triển chương trình chưa thường xuyên và hiệu quả: Khoảng 55% trường chưa có cơ chế kiểm tra, đánh giá định kỳ và chưa huy động được sự tham gia của các bên liên quan như phụ huynh, chính quyền địa phương trong quá trình phát triển chương trình.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển chương trình gồm năng lực cán bộ quản lý, năng lực giáo viên, cơ sở vật chất và văn bản pháp luật: Trong đó, năng lực quản lý của hiệu trưởng và năng lực chuyên môn của giáo viên là hai yếu tố quyết định, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng khoảng 70%. Cơ sở vật chất còn thiếu thốn tại nhiều trường cũng là rào cản lớn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên chủ yếu do đặc điểm kinh tế - xã hội của huyện Lâm Bình còn nhiều khó khăn, dẫn đến nguồn lực đầu tư cho giáo dục hạn chế. Bên cạnh đó, việc bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình cho cán bộ quản lý và giáo viên chưa được chú trọng đúng mức, làm giảm hiệu quả tự chủ và sáng tạo trong xây dựng chương trình.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình hay thành phố Lào Cai, kết quả tương đồng về những khó khăn trong nhận thức và năng lực phát triển chương trình, tuy nhiên mức độ ảnh hưởng của điều kiện kinh tế xã hội tại Lâm Bình cao hơn, đòi hỏi các giải pháp đặc thù.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức đúng về phát triển chương trình của cán bộ quản lý và giáo viên, bảng tổng hợp các hoạt động phát triển chương trình được thực hiện tại các trường, và biểu đồ tròn phân tích các yếu tố ảnh hưởng theo tỷ lệ phần trăm.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường tại một địa bàn khó khăn, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục theo định hướng đổi mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên

    • Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng chuyên sâu về phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo Chương trình GDPT 2018.
    • Mục tiêu: 100% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch phát triển chương trình chi tiết, phù hợp với điều kiện thực tế

    • Hiệu trưởng các trường cần chủ động xây dựng kế hoạch phát triển chương trình cụ thể, có phân công nhiệm vụ rõ ràng cho từng tổ chuyên môn và giáo viên.
    • Mục tiêu: 100% trường có kế hoạch phát triển chương trình được phê duyệt trong năm học tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường.

  3. Tăng cường chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá việc thực hiện phát triển chương trình

    • Thiết lập cơ chế kiểm tra, đánh giá định kỳ, huy động sự tham gia của phụ huynh, chính quyền địa phương và các bên liên quan.
    • Mục tiêu: Tổ chức ít nhất 2 đợt kiểm tra, đánh giá trong mỗi năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo phát triển chương trình nhà trường và Phòng Giáo dục.

  4. Huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực, cải thiện cơ sở vật chất

    • Kêu gọi sự hỗ trợ từ các cấp, các tổ chức xã hội để nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ phát triển chương trình.
    • Mục tiêu: Cải thiện cơ sở vật chất tại ít nhất 50% trường trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các tổ chức xã hội, nhà trường.

Các giải pháp trên cần được triển khai đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, nhà trường và cộng đồng nhằm đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý.
    • Use case: Xây dựng chính sách, hướng dẫn và giám sát các trường THCS trong việc phát triển chương trình.

  2. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường THCS

    • Lợi ích: Nắm bắt quy trình, nguyên tắc và biện pháp quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường phù hợp với điều kiện thực tế.
    • Use case: Lập kế hoạch, tổ chức và chỉ đạo phát triển chương trình tại trường mình.

  3. Giáo viên và tổ trưởng chuyên môn

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong phát triển chương trình, nâng cao năng lực chuyên môn và đổi mới phương pháp dạy học.
    • Use case: Tham gia xây dựng, điều chỉnh chương trình và tổ chức các hoạt động giáo dục theo định hướng mới.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Khoa học giáo dục

    • Lợi ích: Có tài liệu tham khảo về cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và thực trạng quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường tại địa phương khó khăn.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan đến quản lý giáo dục và phát triển chương trình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phát triển chương trình giáo dục nhà trường là gì?
    Phát triển chương trình giáo dục nhà trường là quá trình điều chỉnh, thiết kế lại chương trình quốc gia và địa phương sao cho phù hợp với điều kiện thực tế của nhà trường và nhu cầu học sinh, nhằm phát triển phẩm chất và năng lực người học theo định hướng của Chương trình GDPT 2018.

  2. Tại sao quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường lại quan trọng?
    Quản lý phát triển chương trình giúp đảm bảo chương trình được xây dựng, triển khai và đánh giá một cách khoa học, hiệu quả, phù hợp với đặc điểm địa phương và học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và thực hiện quyền tự chủ của nhà trường.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường?
    Bao gồm nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, năng lực chuyên môn của giáo viên, cơ sở vật chất, văn bản pháp luật và sự tham gia của các bên liên quan như phụ huynh, chính quyền địa phương.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực phát triển chương trình cho giáo viên và cán bộ quản lý?
    Thông qua các khóa tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn, tổ chức hội thảo và tạo điều kiện cho cán bộ, giáo viên tham gia vào quá trình xây dựng và điều chỉnh chương trình.

  5. Quy trình phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo Chương trình GDPT 2018 gồm những bước nào?
    Quy trình gồm: phân tích bối cảnh nhà trường; phân tích chương trình hiện hành và chương trình GDPT 2018; xác định chuẩn kiến thức, kỹ năng; thiết kế chương trình giáo dục nhà trường; thực hiện chương trình; đánh giá và điều chỉnh chương trình.

Kết luận

  • Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lâm Bình còn nhiều hạn chế về nhận thức, năng lực và tổ chức thực hiện, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục.
  • Nghiên cứu đã làm rõ các yếu tố chủ quan và khách quan tác động đến quản lý phát triển chương trình, trong đó năng lực cán bộ quản lý và giáo viên đóng vai trò quyết định.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực, xây dựng kế hoạch chi tiết, tăng cường chỉ đạo, kiểm tra và huy động nguồn lực nhằm nâng cao hiệu quả phát triển chương trình giáo dục nhà trường.
  • Các giải pháp cần được triển khai đồng bộ trong vòng 1-2 năm tới để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông theo Chương trình GDPT 2018.
  • Kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, nhà trường và cộng đồng nhằm phát huy tối đa hiệu quả quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Để tiếp tục phát triển nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn, các nhà quản lý và giáo viên cần chủ động tham gia các hoạt động bồi dưỡng, đồng thời thực hiện nghiêm túc các bước trong quy trình phát triển chương trình. Hành động ngay hôm nay sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển nguồn nhân lực cho địa phương.