Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk, công tác quản lý nhà nước về thu ngân sách đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển địa phương. Với dân số khoảng 124.577 người và diện tích tự nhiên 614,6 km², huyện Krông Năng có nhiều tiềm năng phát triển kinh tế, đặc biệt là nông nghiệp hàng hóa, dịch vụ và công nghiệp. Tuy nhiên, thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn từ năm 2011 đến nay vẫn còn nhiều hạn chế như thất thu, nguồn thu chưa bao quát toàn diện, ảnh hưởng đến khả năng cân đối ngân sách và thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thu ngân sách nhà nước tại huyện Krông Năng trong giai đoạn 2011-2015, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Nghiên cứu tập trung vào các khoản thu chủ yếu như thuế, phí, lệ phí và các nguồn thu khác theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, đồng thời xem xét các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách cấp huyện.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương trong việc điều chỉnh chính sách, nâng cao năng lực quản lý thu ngân sách, đảm bảo nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, an sinh xã hội và nâng cao đời sống nhân dân. Kết quả nghiên cứu cũng góp phần hoàn thiện lý luận về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Ngân sách nhà nước được hiểu là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của ngân sách trong phân phối nguồn lực tài chính, điều tiết kinh tế vĩ mô và đảm bảo công bằng xã hội.

  • Lý thuyết quản lý thu ngân sách nhà nước: Quản lý thu ngân sách là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để điều tiết các khoản thu vào ngân sách, đảm bảo tính công bằng và khuyến khích sản xuất kinh doanh phát triển. Thuế được xem là công cụ quan trọng nhất trong quản lý thu ngân sách.

  • Mô hình chu trình ngân sách: Bao gồm ba khâu chính là lập dự toán ngân sách, chấp hành ngân sách và quyết toán ngân sách. Mô hình này giúp phân tích quá trình quản lý ngân sách một cách hệ thống, từ việc dự báo nguồn thu, phân bổ chi tiêu đến kiểm tra, giám sát việc thực hiện ngân sách.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: ngân sách nhà nước cấp huyện, thu ngân sách nhà nước, quản lý thu ngân sách, nguyên tắc quản lý ngân sách, các khoản thu ngân sách (thuế, phí, lệ phí, thu khác), và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để phân tích các hiện tượng kinh tế - xã hội trong bối cảnh cụ thể của huyện Krông Năng. Các phương pháp cụ thể bao gồm:

  • Phương pháp thống kê mô tả: Thu thập, phân tích và tổng hợp số liệu thu ngân sách nhà nước của huyện Krông Năng giai đoạn 2011-2015, so sánh các khoản thu cơ bản và cơ cấu thu ngân sách qua các năm nhằm đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách.

  • Phương pháp thu thập thông tin thực tiễn: Khảo sát, điều tra trực tiếp tại các cơ quan quản lý ngân sách, các đơn vị hành chính cấp xã, thị trấn trên địa bàn huyện để thu thập thông tin về công tác quản lý thu ngân sách, các khó khăn, hạn chế và đề xuất giải pháp.

  • Phương pháp phân tích định tính và định lượng: Kết hợp phân tích số liệu thống kê với đánh giá định tính về các nhân tố ảnh hưởng, nguyên nhân tồn tại và hiệu quả của các biện pháp quản lý thu ngân sách.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ các đơn vị hành chính cấp xã, thị trấn và các cơ quan quản lý thu ngân sách trên địa bàn huyện Krông Năng, đảm bảo tính đại diện và toàn diện cho kết quả nghiên cứu.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu và thực trạng từ năm 2011 đến năm 2015, đồng thời khảo sát thực tế trong năm 2017-2018 để cập nhật thông tin và đề xuất giải pháp phù hợp với tình hình hiện tại.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng nguồn thu ngân sách ổn định nhưng chưa bền vững
    Tổng nguồn thu ngân sách nhà nước của huyện Krông Năng giai đoạn 2012-2015 có xu hướng tăng, với mức tăng trung bình khoảng 8-10% mỗi năm. Tuy nhiên, tỷ trọng các khoản thu chủ yếu như thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế sử dụng đất chiếm khoảng 70-80% tổng thu, trong khi các khoản thu từ phí, lệ phí và các nguồn thu khác còn hạn chế, chưa khai thác hiệu quả.

  2. Tỷ lệ thất thu và nợ thuế còn cao
    Qua khảo sát và số liệu thống kê, tỷ lệ thất thu ngân sách do kê khai không đúng, trốn thuế và gian lận thương mại chiếm khoảng 15-20% tổng số thuế phát sinh. Nợ thuế kéo dài và chưa được xử lý triệt để, ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách và hiệu quả quản lý thu.

  3. Cơ cấu thu ngân sách chưa hợp lý, phụ thuộc nhiều vào các khoản thu không ổn định
    Thu ngân sách chủ yếu dựa vào các khoản thu chuyển quyền sử dụng đất và thuế tài nguyên, vốn có tính chất không ổn định và dễ bị ảnh hưởng bởi biến động thị trường bất động sản và tài nguyên thiên nhiên. Điều này làm giảm tính bền vững của nguồn thu ngân sách cấp huyện.

  4. Năng lực quản lý và tổ chức bộ máy còn nhiều hạn chế
    Năng lực chuyên môn của đội ngũ cán bộ quản lý thu ngân sách chưa đồng đều, công nghệ thông tin ứng dụng trong quản lý thu ngân sách còn hạn chế, dẫn đến việc xử lý thông tin, kiểm tra, giám sát chưa hiệu quả. Quy trình nghiệp vụ và phối hợp giữa các cơ quan liên quan chưa chặt chẽ, gây khó khăn trong công tác thu ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ việc phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa ngân sách tỉnh và ngân sách huyện chưa hợp lý, làm hạn chế tính chủ động của ngân sách cấp huyện. So với một số huyện lân cận như Ea Kar và Ea H’Leo, huyện Krông Năng chưa áp dụng triệt để các biện pháp quản lý thu ngân sách như phân cấp quản lý thu cho xã, công khai quy trình thu, tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nợ thuế.

Việc phụ thuộc nhiều vào các khoản thu không ổn định như thu chuyển quyền sử dụng đất làm cho ngân sách huyện dễ bị ảnh hưởng bởi biến động kinh tế, thiếu nguồn thu ổn định để thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Bên cạnh đó, hạn chế về năng lực quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin làm giảm hiệu quả công tác quản lý thu ngân sách, gây khó khăn trong việc phát hiện và xử lý các hành vi gian lận thuế.

Kết quả nghiên cứu có thể được minh họa qua biểu đồ thể hiện cơ cấu các khoản thu ngân sách qua các năm và bảng tổng hợp số liệu thu ngân sách theo từng loại thu, giúp làm rõ xu hướng và các điểm nghẽn trong quản lý thu ngân sách cấp huyện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phân cấp và nâng cao quyền tự chủ cho ngân sách huyện
    Đề nghị HĐND và UBND tỉnh Đắk Lắk xem xét điều chỉnh tỷ lệ phân chia nguồn thu giữa ngân sách tỉnh và ngân sách huyện nhằm tăng tính chủ động cho ngân sách huyện trong việc lập dự toán và điều hành thu chi. Thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm, chủ thể thực hiện là UBND tỉnh phối hợp với các cơ quan tài chính.

  2. Hoàn thiện hệ thống quản lý thu ngân sách, ứng dụng công nghệ thông tin
    Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách, xây dựng phần mềm quản lý thuế, tự động hóa quy trình kê khai, nộp thuế và kiểm tra thuế nhằm nâng cao hiệu quả và minh bạch. Thời gian triển khai trong 2 năm, do Sở Tài chính và Chi cục Thuế huyện chủ trì.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý nợ thuế
    Thiết lập các đoàn kiểm tra liên ngành thường xuyên, xử lý nghiêm các trường hợp gian lận, trốn thuế và nợ thuế kéo dài. Đồng thời, xây dựng cơ chế khuyến khích người nộp thuế thực hiện đúng quy định. Thời gian thực hiện liên tục hàng năm, do Chi cục Thuế huyện phối hợp với các cơ quan chức năng.

  4. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, hỗ trợ pháp luật thuế cho người dân và doanh nghiệp
    Tổ chức các lớp tập huấn, hội nghị tuyên truyền về chính sách thuế, quyền và nghĩa vụ của người nộp thuế nhằm nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế. Thời gian thực hiện hàng năm, do UBND huyện và các xã, thị trấn phối hợp thực hiện.

  5. Đa dạng hóa nguồn thu ngân sách, giảm phụ thuộc vào các khoản thu không ổn định
    Khuyến khích phát triển các ngành kinh tế mới, mở rộng các nguồn thu từ dịch vụ, thương mại, du lịch và các hoạt động sản xuất kinh doanh bền vững nhằm tăng nguồn thu ổn định cho ngân sách huyện. Thời gian thực hiện dài hạn, do UBND huyện phối hợp với các sở ngành liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách các cấp chính quyền địa phương
    Giúp nâng cao hiểu biết về quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện, áp dụng các giải pháp quản lý hiệu quả, đảm bảo nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, tài chính công
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu ngân sách nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế địa phương, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Cơ quan thuế và các đơn vị liên quan đến công tác thu ngân sách
    Hỗ trợ cải tiến quy trình quản lý thuế, nâng cao hiệu quả thu ngân sách, giảm thất thu và tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp và người dân trên địa bàn huyện Krông Năng
    Nâng cao nhận thức về nghĩa vụ thuế, quyền lợi và trách nhiệm trong việc thực hiện nghĩa vụ tài chính với Nhà nước, góp phần xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện lại quan trọng?
    Quản lý thu ngân sách cấp huyện đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội địa phương, giúp chính quyền thực hiện chức năng quản lý nhà nước hiệu quả và duy trì ổn định tài chính.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu ngân sách tại huyện Krông Năng?
    Bao gồm năng lực quản lý của cán bộ, tổ chức bộ máy, ứng dụng công nghệ thông tin, cơ chế phân cấp nguồn thu, môi trường kinh tế xã hội và các quy định pháp luật liên quan.

  3. Làm thế nào để giảm thất thu và nợ thuế tại địa phương?
    Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, đồng thời nâng cao nhận thức và hỗ trợ người nộp thuế thực hiện đúng quy định, áp dụng công nghệ quản lý hiện đại.

  4. Các khoản thu ngân sách chủ yếu của huyện Krông Năng gồm những gì?
    Chủ yếu là thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế sử dụng đất, phí, lệ phí và các khoản thu khác theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước.

  5. Làm thế nào để nâng cao tính bền vững của nguồn thu ngân sách cấp huyện?
    Đa dạng hóa nguồn thu, giảm phụ thuộc vào các khoản thu không ổn định như thu chuyển quyền sử dụng đất, phát triển các ngành kinh tế mới, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách.

Kết luận

  • Quản lý nhà nước về thu ngân sách trên địa bàn huyện Krông Năng có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Thực trạng quản lý thu ngân sách giai đoạn 2011-2015 cho thấy nguồn thu tăng trưởng ổn định nhưng còn nhiều hạn chế như thất thu, nợ thuế và cơ cấu thu chưa hợp lý.
  • Năng lực quản lý, tổ chức bộ máy và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách còn nhiều điểm cần cải thiện để nâng cao hiệu quả công tác thu.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường phân cấp ngân sách, ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao công tác thanh tra kiểm tra, tuyên truyền pháp luật thuế và đa dạng hóa nguồn thu.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cơ quan quản lý nhà nước, góp phần hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách cấp huyện trong giai đoạn phát triển tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng huyện Krông Năng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, đảm bảo nguồn thu ngân sách ổn định và bền vững, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương.