Tổng quan nghiên cứu

Đầu tư công là một công cụ kinh tế quan trọng của Nhà nước, đóng vai trò then chốt trong phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tại thành phố Phan Rang - Tháp Chàm, tỉnh Ninh Thuận, hoạt động quản lý Nhà nước về dự án đầu tư công đang đối mặt với nhiều thách thức như chậm tiến độ, phát sinh chi phí, chất lượng công trình chưa đảm bảo, và nguồn lực tài chính hạn chế. Giai đoạn 2016-2021, thành phố thực hiện 72 dự án đầu tư công, trong đó 15,3% dự án chậm tiến độ và 22,2% phát sinh thêm chi phí, phản ánh những khó khăn trong quản lý và triển khai dự án. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý Nhà nước về dự án đầu tư công trên địa bàn thành phố, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần sử dụng hiệu quả nguồn vốn Nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 1/2022 đến tháng 6/2023, tập trung tại thành phố Phan Rang - Tháp Chàm, với số liệu khảo sát 145 cán bộ quản lý liên quan đến dự án đầu tư công. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách và nâng cao năng lực quản lý dự án đầu tư công tại địa phương, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan chức năng trong tỉnh Ninh Thuận.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý dự án đầu tư công, tập trung vào năm nhóm nhân tố chính ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý dự án: năng lực chủ đầu tư, năng lực nhà thầu, năng lực đơn vị tư vấn, yếu tố tác động ngoại vi và yếu tố pháp lý. Các khái niệm quan trọng bao gồm:

  • Đầu tư công: Hoạt động sử dụng vốn Nhà nước để đầu tư vào các chương trình, dự án phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội và các lĩnh vực công ích, không nhằm mục tiêu lợi nhuận trực tiếp.
  • Quản lý dự án đầu tư công: Quá trình tác động có tổ chức, có mục tiêu vào toàn bộ chu trình đầu tư công, từ lập kế hoạch, thẩm định, phê duyệt đến triển khai và giám sát dự án.
  • Năng lực chủ đầu tư: Khả năng tổ chức, điều hành và quản lý dự án của cơ quan chủ đầu tư, bao gồm việc phân bổ nguồn lực, giám sát tiến độ và chất lượng.
  • Năng lực nhà thầu: Khả năng tài chính, kỹ thuật và tổ chức thi công của nhà thầu trong việc thực hiện dự án.
  • Yếu tố tác động ngoại vi: Các điều kiện bên ngoài như biến động giá vật liệu, điều kiện địa chất, thủy văn ảnh hưởng đến tiến độ và chi phí dự án.
  • Yếu tố pháp lý: Khung pháp luật, quy trình thủ tục và các quy định liên quan đến đầu tư công.

Mô hình nghiên cứu được xây dựng dựa trên các giả thuyết về mối quan hệ thuận chiều giữa từng nhân tố độc lập và hiệu quả quản lý dự án đầu tư công.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, tài liệu thống kê và văn bản pháp luật liên quan đến quản lý dự án đầu tư công tại thành phố Phan Rang - Tháp Chàm giai đoạn 2016-2021. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát 145 cán bộ quản lý Nhà nước, đơn vị tư vấn, nhà thầu và các đơn vị hưởng lợi trên địa bàn, sử dụng bảng hỏi với thang đo Likert 5 mức độ.

Phương pháp phân tích chính bao gồm:

  • Thống kê mô tả: Phân tích đặc điểm mẫu khảo sát và đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố.
  • Phân tích độ tin cậy Cronbach’s Alpha: Kiểm định tính nhất quán nội bộ của các thang đo.
  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA): Thu gọn và xác định cấu trúc các nhân tố ảnh hưởng.
  • Phân tích hồi quy tuyến tính đa biến (OLS): Xác định mức độ ảnh hưởng và mối quan hệ giữa các nhân tố độc lập với hiệu quả quản lý dự án.

Quá trình nghiên cứu được thực hiện từ tháng 12/2022 đến tháng 1/2023, với việc lựa chọn mẫu ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả quản lý dự án đầu tư công còn hạn chế: Trong 72 dự án thực hiện giai đoạn 2016-2021, có 15,3% dự án chậm tiến độ và 22,2% dự án phát sinh thêm chi phí. Dự án xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật chiếm tỷ lệ lớn nhất (43,84%) và cũng có tỷ lệ phát sinh chi phí cao nhất (25%).

  2. Năm nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý dự án được xác định và xếp theo mức độ tác động giảm dần như sau:

    • Năng lực nhà thầu (hệ số B = 0,351)
    • Yếu tố tác động ngoại vi (B = 0,323)
    • Năng lực đơn vị tư vấn (B = 0,218)
    • Yếu tố pháp lý (B = 0,159)
    • Năng lực chủ đầu tư (B = 0,149)

  3. Đặc điểm mẫu khảo sát: 29% cán bộ thuộc UBND thành phố, 33,1% thuộc đơn vị hưởng lợi tại các phường, 15,2% đơn vị tư vấn và thi công, với đa số có kinh nghiệm làm việc từ 5 đến 10 năm (42,8%). Mức độ đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đều ở mức cao, trong đó năng lực nhà thầu và yếu tố tác động ngoại vi được đánh giá cao nhất.

  4. Kết quả phân tích hồi quy cho thấy mô hình có độ phù hợp cao với hệ số xác định điều chỉnh (Adjusted R²) thể hiện phần lớn biến động hiệu quả quản lý dự án được giải thích bởi các nhân tố nghiên cứu. Các kiểm định đa cộng tuyến, phương sai sai số và tự tương quan đều không vi phạm giả định, đảm bảo tính tin cậy của mô hình.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy năng lực nhà thầu là yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý dự án đầu tư công, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, nhấn mạnh vai trò của nhà thầu trong việc đảm bảo tiến độ, chất lượng và chi phí dự án. Yếu tố tác động ngoại vi như biến động giá vật liệu, điều kiện địa chất cũng có ảnh hưởng lớn, phản ánh tính phức tạp và khó kiểm soát trong quá trình thực hiện dự án.

Năng lực đơn vị tư vấn và yếu tố pháp lý tuy có mức độ ảnh hưởng thấp hơn nhưng vẫn đóng vai trò thiết yếu trong việc hỗ trợ chủ đầu tư và đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật. Năng lực chủ đầu tư có tác động yếu nhất, cho thấy cần nâng cao hơn nữa năng lực quản lý và điều hành của các cơ quan chủ đầu tư.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ dự án chậm tiến độ và phát sinh chi phí theo từng loại dự án, bảng hệ số hồi quy thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố, và biểu đồ đánh giá mức độ đồng thuận của các nhóm đối tượng khảo sát về các nhân tố ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực nhà thầu: Tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng quản lý dự án, kỹ thuật thi công và quản lý tài chính cho nhà thầu. Thực hiện đánh giá năng lực nhà thầu nghiêm ngặt trước khi lựa chọn, nhằm đảm bảo chất lượng và tiến độ thi công. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Sở Kế hoạch và Đầu tư, Ban Quản lý dự án.

  2. Kiểm soát và giảm thiểu tác động ngoại vi: Xây dựng hệ thống dự báo biến động giá vật liệu, điều kiện địa chất và thủy văn để có kế hoạch điều chỉnh kịp thời. Tăng cường công tác khảo sát, đánh giá hiện trạng trước khi triển khai dự án. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Ban Quản lý dự án, các đơn vị tư vấn.

  3. Nâng cao năng lực đơn vị tư vấn: Đẩy mạnh hợp tác với các đơn vị tư vấn có uy tín, tăng cường kiểm tra, giám sát chất lượng tư vấn trong quá trình thiết kế và thẩm định dự án. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: Sở Xây dựng, Ban Quản lý dự án.

  4. Hoàn thiện khung pháp lý và quy trình quản lý: Rà soát, bổ sung các quy định pháp luật liên quan đến đầu tư công, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý dự án. Thời gian: 2 năm. Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Tư pháp.

  5. Nâng cao năng lực chủ đầu tư: Tổ chức đào tạo, nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý dự án cho cán bộ chủ đầu tư; áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý dự án để tăng cường hiệu quả giám sát và điều hành. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: UBND thành phố, Sở Nội vụ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý Nhà nước về đầu tư công: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện quy trình và chính sách đầu tư công.

  2. Ban Quản lý dự án và các đơn vị thi công, tư vấn: Hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả dự án, từ đó cải thiện chất lượng, tiến độ và chi phí thi công.

  3. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý cấp tỉnh, thành phố: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách, quy định phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư công.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, quản lý dự án: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực tiễn để phát triển các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dự án đầu tư công là gì?
    Quản lý dự án đầu tư công là quá trình tổ chức, điều hành và giám sát toàn bộ các hoạt động từ lập kế hoạch, thẩm định, phê duyệt đến triển khai và đánh giá dự án sử dụng vốn Nhà nước nhằm đảm bảo hiệu quả kinh tế - xã hội.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý dự án đầu tư công?
    Nghiên cứu cho thấy năng lực nhà thầu và yếu tố tác động ngoại vi là hai nhân tố có ảnh hưởng lớn nhất, tiếp theo là năng lực đơn vị tư vấn, yếu tố pháp lý và năng lực chủ đầu tư.

  3. Tại sao dự án đầu tư công thường gặp tình trạng chậm tiến độ và phát sinh chi phí?
    Nguyên nhân chủ yếu do năng lực nhà thầu chưa đáp ứng yêu cầu, biến động giá vật liệu, điều kiện địa chất phức tạp, quy trình pháp lý còn phức tạp và năng lực quản lý của chủ đầu tư hạn chế.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp khảo sát với mẫu 145 cán bộ liên quan, phân tích thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) và hồi quy tuyến tính đa biến (OLS).

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý dự án đầu tư công?
    Các giải pháp bao gồm nâng cao năng lực nhà thầu, kiểm soát tác động ngoại vi, nâng cao năng lực đơn vị tư vấn, hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao năng lực chủ đầu tư, với lộ trình thực hiện từ 1 đến 2 năm.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã phân tích thực trạng và xác định 5 nhân tố chính ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý dự án đầu tư công tại thành phố Phan Rang - Tháp Chàm.
  • Năng lực nhà thầu và yếu tố tác động ngoại vi là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất đến hiệu quả quản lý dự án.
  • Kết quả khảo sát và phân tích hồi quy đảm bảo tính khoa học và độ tin cậy cao, phù hợp với thực tiễn địa phương.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực các bên liên quan và hoàn thiện khung pháp lý, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu để đánh giá hiệu quả sau khi áp dụng các biện pháp cải tiến.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý dự án đầu tư công tại địa phương, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững!