Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam là quốc gia đa dân tộc với hơn 54 dân tộc cùng kho tàng di sản văn hóa phong phú, trong đó di sản văn hóa phi vật thể đóng vai trò quan trọng như “linh hồn” của di sản văn hóa vật thể. Tính đến năm 2016, Việt Nam có 11 di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận, trong đó tỉnh Phú Thọ nổi bật với ba di sản: hát Ca trù (2009), hát Xoan (2011) và tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương (2012). Tuy nhiên, công tác quản lý nhà nước về các di sản này vẫn còn nhiều thách thức do nhận thức chưa đầy đủ, nguồn lực hạn chế và nguy cơ mai một di sản do các nghệ nhân cao tuổi.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng quản lý nhà nước về di sản văn hóa phi vật thể đã được UNESCO công nhận trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong giai đoạn 2010-2016. Mục tiêu chính là đánh giá hiệu quả công tác quản lý, xác định các tồn tại, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng quản lý nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc, thúc đẩy phát triển du lịch và nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị di sản. Các chỉ số như tỷ lệ người dân đồng thuận về việc thành lập bộ phận chuyên quản lý di sản và mức độ hiểu biết về di sản được khảo sát nhằm đo lường hiệu quả quản lý.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và quản lý văn hóa, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước về văn hóa: Nhấn mạnh vai trò của Nhà nước trong việc xây dựng chính sách, tổ chức bộ máy và giám sát thực thi nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, đặc biệt là di sản văn hóa phi vật thể.
  • Lý thuyết về di sản văn hóa phi vật thể: Định nghĩa và phân loại di sản phi vật thể theo Công ước UNESCO 2003, nhấn mạnh tính truyền thống, tính đại diện, tính tùy thuộc vào cộng đồng và sự biến đổi thích nghi của di sản.
  • Khái niệm chính: Di sản văn hóa phi vật thể, quản lý nhà nước, bảo tồn, phát huy giá trị, cộng đồng chủ thể, chính sách văn hóa.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Kết hợp dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp thu thập qua phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý văn hóa, nghệ nhân, cộng đồng dân cư tại Phú Thọ; khảo sát xã hội học với 100 phiếu điều tra; quan sát thực tế các hoạt động bảo tồn và truyền dạy di sản. Dữ liệu thứ cấp gồm các văn bản pháp luật, báo cáo quản lý, tài liệu nghiên cứu liên quan.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định tính để đánh giá chính sách, bộ máy quản lý và các hoạt động bảo tồn; phân tích định lượng qua thống kê số liệu khảo sát, so sánh tỷ lệ đồng thuận, mức độ hiểu biết và hiệu quả quản lý.
  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích giai đoạn 2010-2016, sau khi các di sản được UNESCO công nhận, nhằm đánh giá tác động của công nhận quốc tế đến công tác quản lý nhà nước tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả bộ máy quản lý nhà nước: Tỉnh Phú Thọ đã xây dựng bộ máy quản lý từ cấp tỉnh đến xã, trong đó Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đóng vai trò chủ đạo phối hợp với các cơ quan liên quan. Khoảng 89% người được khảo sát đồng ý nên có bộ phận chuyên quản lý các di sản phi vật thể được UNESCO công nhận, thể hiện sự đồng thuận cao về tổ chức quản lý chuyên biệt.

  2. Chính sách và pháp luật: Các chính sách, nghị định và kế hoạch bảo tồn di sản được ban hành kịp thời, tuy nhiên việc tổ chức thực thi còn hạn chế do thiếu nguồn lực tài chính và nhân sự chuyên môn. Khoảng 70% cán bộ quản lý nhận định rằng chính sách hiện hành chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

  3. Tuyên truyền, giáo dục và nâng cao nhận thức: Công tác tuyên truyền được đẩy mạnh qua các chương trình truyền dạy, câu lạc bộ, và đưa nội dung di sản vào trường học. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% người dân địa phương có hiểu biết đầy đủ về giá trị và ý nghĩa của các di sản phi vật thể được UNESCO công nhận.

  4. Thách thức trong bảo tồn và phát huy giá trị: Di sản phi vật thể dễ bị mai một do đặc tính phi vật thể, sự già hóa của nghệ nhân và áp lực phát triển kinh tế - xã hội. Việc bảo tồn còn gặp khó khăn khi di sản bị “nhà nước hóa” hoặc “sân khấu hóa”, làm giảm tính nguyên bản và giá trị truyền thống.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù tỉnh Phú Thọ đã có nhiều nỗ lực trong xây dựng bộ máy quản lý và chính sách bảo tồn, nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế về nguồn lực và nhận thức. So sánh với các địa phương như Thừa Thiên Huế và Bắc Ninh, nơi có các di sản phi vật thể được UNESCO công nhận, Phú Thọ cần học hỏi kinh nghiệm trong việc huy động nguồn lực tài chính, xây dựng cơ chế đãi ngộ nghệ nhân và phát triển các thiết chế văn hóa phục vụ bảo tồn.

Biểu đồ tỷ lệ đồng thuận về bộ máy quản lý chuyên biệt và bảng so sánh mức độ hiểu biết của người dân giữa các địa phương sẽ minh họa rõ nét hơn về hiệu quả quản lý và nhận thức cộng đồng. Việc tăng cường tuyên truyền, giáo dục và đào tạo cán bộ quản lý là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện bộ máy quản lý nhà nước: Thành lập bộ phận chuyên trách quản lý di sản văn hóa phi vật thể tại tỉnh Phú Thọ với đội ngũ cán bộ được đào tạo bài bản, có chuyên môn sâu về di sản. Mục tiêu đạt hiệu quả quản lý cao trong vòng 2 năm, do UBND tỉnh chủ trì phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

  2. Nâng cao chất lượng chính sách và tổ chức thực thi: Rà soát, bổ sung và hoàn thiện các văn bản pháp luật, chính sách liên quan đến bảo tồn di sản phi vật thể, đảm bảo phù hợp với thực tiễn địa phương. Tăng cường giám sát, đánh giá định kỳ hiệu quả thực thi chính sách trong 3 năm tới, do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thực hiện.

  3. Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục và truyền dạy di sản: Mở rộng các chương trình truyền dạy tại cộng đồng, đưa nội dung di sản vào chương trình giáo dục phổ thông và đào tạo nghề. Tổ chức các sự kiện văn hóa, hội thi nhằm thu hút sự quan tâm của giới trẻ trong 5 năm tới, phối hợp giữa ngành văn hóa và giáo dục.

  4. Huy động nguồn lực tài chính và xã hội hóa hoạt động bảo tồn: Xây dựng cơ chế hỗ trợ tài chính ổn định cho các nghệ nhân và câu lạc bộ di sản, khuyến khích doanh nghiệp và cộng đồng tham gia bảo tồn. Triển khai các dự án hợp tác quốc tế để tăng cường kỹ thuật và kinh phí trong 3 năm tới, do UBND tỉnh và các tổ chức liên quan phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa các cấp: Nhận diện rõ vai trò, trách nhiệm và các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý di sản phi vật thể, từ đó áp dụng vào thực tiễn công tác quản lý tại địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành quản lý công, văn hóa: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước đối với di sản văn hóa phi vật thể, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu và luận văn.

  3. Cộng đồng nghệ nhân và các câu lạc bộ di sản: Hiểu rõ hơn về chính sách, cơ chế quản lý và các hoạt động bảo tồn, từ đó phối hợp hiệu quả với cơ quan quản lý nhà nước trong việc gìn giữ và phát huy giá trị di sản.

  4. Các tổ chức phi chính phủ, quốc tế và doanh nghiệp: Tham khảo để xây dựng các chương trình hỗ trợ, hợp tác phát triển bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, góp phần phát triển bền vững văn hóa và du lịch địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước về di sản văn hóa phi vật thể là gì?
    Quản lý nhà nước là hoạt động của Nhà nước thông qua hệ thống pháp luật, chính sách và bộ máy quản lý nhằm bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, đảm bảo di sản được lưu truyền và phát triển bền vững trong cộng đồng.

  2. Tại sao di sản văn hóa phi vật thể dễ bị mai một?
    Do đặc tính phi vật thể, di sản tồn tại chủ yếu qua truyền miệng, kỹ năng và hoạt động trình diễn, nên dễ bị mất mát khi nghệ nhân qua đời hoặc khi cộng đồng không duy trì được truyền thống. Việc thiếu nguồn lực và nhận thức cũng làm tăng nguy cơ này.

  3. Vai trò của UNESCO trong bảo vệ di sản phi vật thể như thế nào?
    UNESCO thông qua Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, thiết lập các danh sách di sản cần bảo vệ, hỗ trợ kỹ thuật, tài chính và nâng cao nhận thức toàn cầu về tầm quan trọng của di sản phi vật thể.

  4. Phú Thọ đã làm gì để quản lý các di sản phi vật thể được UNESCO công nhận?
    Phú Thọ đã xây dựng bộ máy quản lý từ tỉnh đến xã, ban hành chính sách, tổ chức truyền dạy, tuyên truyền và phối hợp với các cơ quan trung ương và quốc tế để bảo tồn và phát huy giá trị các di sản như hát Ca trù, hát Xoan và tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương.

  5. Làm thế nào để cộng đồng tham gia bảo tồn di sản phi vật thể?
    Cộng đồng là chủ thể sáng tạo và lưu giữ di sản, nên cần được nâng cao nhận thức, tạo điều kiện tham gia các hoạt động truyền dạy, trình diễn, đồng thời được hỗ trợ về tài chính và kỹ thuật để duy trì và phát triển di sản.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực trạng quản lý nhà nước về di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận tại tỉnh Phú Thọ, làm rõ vai trò của bộ máy quản lý, chính sách và cộng đồng trong bảo tồn di sản.
  • Phú Thọ đã đạt được những kết quả bước đầu trong công tác quản lý, tuy nhiên còn nhiều tồn tại về nguồn lực, nhận thức và tổ chức thực thi cần khắc phục.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện bộ máy quản lý, nâng cao chất lượng chính sách, đẩy mạnh tuyên truyền giáo dục và huy động nguồn lực xã hội nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc, phát triển du lịch và nâng cao vị thế văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá định kỳ hiệu quả quản lý và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác có di sản phi vật thể được UNESCO công nhận.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể – tài sản vô giá của dân tộc và nhân loại!