Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2016-2018, công tác quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) tại huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang đã trở thành một vấn đề cấp thiết nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Huyện Lục Ngạn có diện tích tự nhiên lớn nhất tỉnh với hơn 101.223 ha, dân số trên 200 nghìn người, kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp, đặc biệt là cây ăn quả như vải thiều, nhãn, hồng, na. Nguồn thu ngân sách huyện còn hạn chế trong khi nhu cầu chi tiêu cho phát triển kinh tế xã hội rất lớn, đòi hỏi công tác quản lý ngân sách phải được nâng cao hiệu quả. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Lục Ngạn, đánh giá những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp huyện. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào số liệu thu chi ngân sách trong 3 năm 2016-2018, trên địa bàn huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại địa phương mà còn cung cấp tài liệu tham khảo cho các huyện có điều kiện tương tự, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, bao gồm:

  • Khái niệm ngân sách nhà nước (NSNN): Theo Bộ Tài chính (2017), NSNN là toàn bộ các khoản thu chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

  • Ngân sách cấp huyện: Là quỹ tiền tệ tập trung của huyện, được hình thành từ các nguồn thu và đảm bảo các khoản chi trong phạm vi huyện, giữ vai trò trung gian giữa ngân sách tỉnh và xã.

  • Quản lý ngân sách cấp huyện: Là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, điều hành và kiểm soát các hoạt động thu chi ngân sách nhằm đạt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Các khái niệm chính bao gồm: lập dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách và công tác thanh tra, kiểm tra giám sát ngân sách. Mô hình quản lý ngân sách cấp huyện được xây dựng trên cơ sở phân cấp quản lý ngân sách, đảm bảo nguyên tắc cân đối thu chi, không để bội chi ngân sách cấp huyện.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo quyết toán thu chi ngân sách huyện Lục Ngạn giai đoạn 2016-2018, báo cáo phát triển kinh tế xã hội tỉnh Bắc Giang, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu nghiên cứu chuyên ngành. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn chuyên gia, gồm 18 cán bộ quản lý ngân sách, kế toán và lãnh đạo huyện.

  • Phương pháp thu thập: Phỏng vấn trực tiếp với bảng hỏi thiết kế theo thang đo Likert 5 mức độ, nhằm đánh giá các nội dung quản lý ngân sách như lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra giám sát.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê mô tả để mô tả đặc tính số liệu thu chi ngân sách, sử dụng phương pháp so sánh để đánh giá sự biến động, xu hướng quản lý ngân sách qua các năm. Các công cụ xử lý dữ liệu gồm phần mềm Excel để tổng hợp, phân tích và trình bày số liệu dưới dạng bảng biểu, biểu đồ.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Phỏng vấn toàn bộ cán bộ quản lý ngân sách huyện Lục Ngạn có liên quan trực tiếp đến công tác thu chi ngân sách, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán ngân sách: Trong giai đoạn 2016-2018, dự toán thu ngân sách huyện Lục Ngạn tăng trung bình khoảng 8% mỗi năm, tuy nhiên vẫn còn nhiều lần phải điều chỉnh bổ sung dự toán, gây khó khăn cho công tác quản lý. Tỷ lệ hoàn thành dự toán thu đạt khoảng 92%, trong khi dự toán chi thường xuyên được thực hiện đạt 88%, cho thấy sự chênh lệch giữa kế hoạch và thực tế.

  2. Chấp hành dự toán thu chi: Thu ngân sách nội địa chiếm khoảng 75% tổng thu, trong đó thuế công thương nghiệp ngoài quốc doanh và thu tiền sử dụng đất là nguồn thu chính. Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên (chiếm 65%) và chi đầu tư phát triển (khoảng 30%). Tỷ lệ chi đúng dự toán đạt 85%, tuy nhiên vẫn tồn tại tình trạng chi vượt dự toán và lãng phí trong một số lĩnh vực.

  3. Quyết toán ngân sách: Quyết toán thu ngân sách năm 2018 đạt 95% so với dự toán, quyết toán chi đạt 90%. Công tác quyết toán còn chậm trễ và chưa phản ánh đầy đủ hiệu quả sử dụng ngân sách. Việc kiểm tra, thanh tra ngân sách còn mang tính hình thức, chưa phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.

  4. Những hạn chế và nguyên nhân: Công tác quản lý ngân sách huyện còn nhiều hạn chế do phân cấp quản lý chưa rõ ràng, thẩm quyền quyết định ngân sách còn chồng chéo, đội ngũ cán bộ quản lý thiếu kinh nghiệm và trình độ chuyên môn chưa cao. Hệ thống thông tin quản lý ngân sách chưa được ứng dụng hiệu quả, công tác thanh tra, kiểm tra còn yếu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ cơ chế phân cấp quản lý ngân sách chưa phù hợp, dẫn đến việc địa phương chưa thực sự làm chủ ngân sách của mình. So với các huyện khác trong tỉnh và một số địa phương như Mỹ Hào (Hưng Yên), Vĩnh Yên (Vĩnh Phúc), Lục Ngạn còn thiếu sự chủ động trong công tác lập dự toán và chấp hành ngân sách. Các địa phương này đã áp dụng các biện pháp như tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, phân cấp rõ ràng hơn và nâng cao trách nhiệm của cán bộ quản lý, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ cơ cấu chi ngân sách theo lĩnh vực, bảng so sánh tỷ lệ hoàn thành dự toán thu chi qua các năm sẽ giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng và xu hướng quản lý ngân sách huyện Lục Ngạn. Kết quả nghiên cứu cho thấy cần thiết phải hoàn thiện quy trình quản lý ngân sách, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường công tác kiểm tra, giám sát để đảm bảo ngân sách được sử dụng hiệu quả, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách: Đề nghị UBND huyện Lục Ngạn xây dựng quy trình lập dự toán chặt chẽ, dựa trên cơ sở phân tích chính xác nguồn thu và nhu cầu chi tiêu thực tế. Cần tăng cường phối hợp giữa các phòng ban chuyên môn và các xã, thị trấn để dự toán sát với tình hình thực tế, giảm thiểu việc điều chỉnh bổ sung trong năm. Thời gian thực hiện: ngay trong các năm ngân sách tiếp theo.

  2. Tăng cường chấp hành dự toán và kiểm soát chi ngân sách: Cơ quan tài chính huyện cần chủ động điều hành ngân sách theo dự toán được duyệt, kiểm soát chặt chẽ các khoản chi, đặc biệt là chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển. Áp dụng phần mềm quản lý ngân sách để theo dõi tiến độ thu chi, đảm bảo chi tiêu tiết kiệm, hiệu quả. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước huyện.

  3. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý ngân sách, kế toán công, kiểm toán nội bộ cho cán bộ tài chính huyện và xã. Đẩy mạnh tuyển dụng, sử dụng cán bộ có trình độ chuyên môn và kinh nghiệm phù hợp. Thời gian: trong vòng 1-2 năm tới.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát ngân sách: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện kịp thời các sai phạm, lãng phí trong quản lý ngân sách. Đẩy mạnh công khai minh bạch thông tin ngân sách để nâng cao trách nhiệm giải trình của các đơn vị sử dụng ngân sách. Chủ thể thực hiện: Thanh tra huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch, UBND huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện: Giúp hiểu rõ thực trạng, hạn chế và giải pháp quản lý ngân sách cấp huyện, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý tài chính địa phương.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Cơ quan tài chính, kế toán và kiểm toán nhà nước: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, quy trình quản lý ngân sách phù hợp với đặc thù địa phương, nâng cao hiệu quả kiểm soát thu chi ngân sách.

  4. Các địa phương có điều kiện kinh tế xã hội tương tự: Áp dụng các bài học kinh nghiệm và giải pháp đề xuất để cải thiện công tác quản lý ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?
    Ngân sách cấp huyện là công cụ tài chính quan trọng giúp chính quyền địa phương thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và duy trì hoạt động bộ máy nhà nước. Qua đó, ngân sách góp phần thúc đẩy đầu tư cơ sở hạ tầng và các chương trình xã hội thiết yếu.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách tại huyện Lục Ngạn là gì?
    Khó khăn bao gồm phân cấp quản lý chưa rõ ràng, thẩm quyền quyết định ngân sách còn chồng chéo, đội ngũ cán bộ quản lý thiếu kinh nghiệm, hệ thống thông tin quản lý chưa hiện đại và công tác thanh tra, kiểm tra còn yếu.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả lập dự toán ngân sách cấp huyện?
    Cần xây dựng quy trình lập dự toán dựa trên phân tích chính xác nguồn thu và nhu cầu chi tiêu, tăng cường phối hợp giữa các đơn vị liên quan, áp dụng công nghệ thông tin để theo dõi và điều chỉnh kịp thời, giảm thiểu việc điều chỉnh bổ sung trong năm.

  4. Vai trò của công tác thanh tra, kiểm tra trong quản lý ngân sách là gì?
    Thanh tra, kiểm tra giúp phát hiện và xử lý các sai phạm, lãng phí, bảo vệ lợi ích nhà nước và nhân dân, đồng thời góp phần nâng cao tính minh bạch, kỷ cương trong quản lý ngân sách, từ đó tăng hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.

  5. Các địa phương khác có thể học hỏi gì từ nghiên cứu này?
    Các địa phương có thể áp dụng các giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách như nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường kiểm tra giám sát và xây dựng quy trình quản lý ngân sách phù hợp với đặc thù địa phương để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Lục Ngạn giai đoạn 2016-2018, chỉ ra những kết quả đạt được và hạn chế trong công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra giám sát ngân sách.

  • Nguyên nhân hạn chế chủ yếu do cơ chế phân cấp chưa rõ ràng, đội ngũ cán bộ quản lý còn yếu về năng lực và hệ thống quản lý thông tin chưa được ứng dụng hiệu quả.

  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách gồm: nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường chấp hành dự toán và kiểm soát chi, đào tạo cán bộ quản lý, đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra.

  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  • Khuyến nghị các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu áp dụng cho các địa phương có điều kiện tương tự nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước trên toàn quốc.