Tổng quan nghiên cứu
Ngân sách nhà nước (NSNN) là công cụ tài chính quan trọng phản ánh sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tại huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang, nền kinh tế có sự tăng trưởng tích cực với tổng giá trị sản xuất đạt 11.861 tỷ đồng, tăng 3,5% so với kế hoạch, tốc độ tăng trưởng đạt 15,95% trong giai đoạn 2017-2019. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp xã (NSX) trên địa bàn huyện vẫn còn nhiều hạn chế như lập dự toán yếu kém, chấp hành dự toán chưa nghiêm, quản lý thu ngân sách còn kẽ hở và công tác thanh tra, kiểm tra mang tính hình thức.
Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý NSX tại huyện Lục Ngạn trong giai đoạn 2017-2019, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 29 xã và 1 thị trấn trên địa bàn huyện, sử dụng số liệu thu chi ngân sách và khảo sát ý kiến của 80 cán bộ quản lý ngân sách cấp xã và huyện.
Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý NSNN cấp xã, đồng thời cung cấp cơ sở thực tiễn để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Các chỉ tiêu đánh giá như tỷ lệ thu ngân sách, chấp hành dự toán và hiệu quả chi tiêu được sử dụng làm metrics quan trọng trong nghiên cứu.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:
Lý thuyết ngân sách nhà nước: NSNN là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, được dự toán và thực hiện trong một niên độ nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. NSNN có tính pháp lý, tính kinh tế và tính niên độ, đồng thời là công cụ điều chỉnh kinh tế vĩ mô và phân phối lại thu nhập xã hội.
Lý thuyết quản lý ngân sách cấp xã: NSX là cấp ngân sách cơ sở, vừa là đơn vị sử dụng ngân sách, vừa là công cụ thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Quản lý NSX bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra giám sát, chịu sự phân cấp quản lý từ cấp huyện và tỉnh.
Khái niệm chính: Dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm tra giám sát ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách, nguồn thu ngân sách xã, nhiệm vụ chi ngân sách xã.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo quyết toán thu, chi ngân sách Nhà nước của huyện Lục Ngạn giai đoạn 2017-2019, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Nghị định 163/2016/NĐ-CP, Thông tư 344/2016/TT-BTC. Số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 80 cán bộ quản lý ngân sách cấp xã và huyện bằng phiếu điều tra với thang đo Likert 5 mức độ.
Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn 3 đơn vị tiêu biểu gồm thị trấn Chũ (nguồn thu lớn), 2 xã điển hình (1 xã có nguồn thu cao, 1 xã có nguồn thu thấp) đại diện cho huyện Lục Ngạn.
Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích định lượng số liệu thu chi ngân sách qua các năm, so sánh tỷ lệ thu, chi, chấp hành dự toán. Phân tích định tính dựa trên ý kiến khảo sát, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và thực trạng quản lý ngân sách cấp xã.
Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu và khảo sát từ tháng 02/2020 đến tháng 03/2020, phân tích và tổng hợp dữ liệu trong quý 2 năm 2020.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thực trạng lập dự toán ngân sách xã còn nhiều hạn chế: Tỷ lệ dự toán thu ngân sách xã được phê duyệt nhưng phải điều chỉnh bổ sung nhiều lần, gây khó khăn cho công tác quản lý. Ví dụ, tại thị trấn Chũ, dự toán thu năm 2019 đạt khoảng 95% kế hoạch nhưng phải điều chỉnh bổ sung 15% trong năm.
Chấp hành dự toán thu ngân sách chưa nghiêm túc: Tỷ lệ thu ngân sách thực tế so với dự toán đạt trung bình 88% tại các xã nghiên cứu, thấp hơn so với thị trấn Chũ (khoảng 95%). Một số khoản thu bị bỏ sót hoặc thu không đúng quy định, dẫn đến thất thu ngân sách.
Chi ngân sách xã còn lãng phí và chưa hiệu quả: Chi thường xuyên chiếm trên 70% tổng chi ngân sách xã, trong khi chi đầu tư phát triển chỉ chiếm khoảng 25%, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội. Việc chi tiêu chưa tuân thủ đầy đủ các quy định về chế độ, tiêu chuẩn, định mức.
Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách xã còn hình thức: Khoảng 60% cán bộ được khảo sát cho biết công tác kiểm tra ngân sách xã chưa được thực hiện thường xuyên và nghiêm túc, dẫn đến khó phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ của cán bộ quản lý cấp xã về tầm quan trọng của công tác quản lý ngân sách, trình độ chuyên môn còn hạn chế và hệ thống thông tin quản lý ngân sách chưa đồng bộ. So với kinh nghiệm quản lý ngân sách cấp xã tại huyện Cẩm Khê (Phú Thọ) và Tứ Kỳ (Hải Dương), huyện Lục Ngạn còn thiếu sự chỉ đạo sâu sát, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng và chưa phát huy hiệu quả vai trò giám sát của Hội đồng nhân dân xã.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ thu ngân sách thực tế so với dự toán tại các xã và thị trấn, bảng phân bổ chi ngân sách theo lĩnh vực, cũng như biểu đồ đánh giá mức độ thực hiện công tác kiểm tra, giám sát ngân sách xã qua các năm.
Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò then chốt của việc nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách xã, hoàn thiện quy trình lập dự toán và chấp hành dự toán, đồng thời tăng cường công khai minh bạch và kiểm tra giám sát để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách cấp xã.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường chất lượng công tác lập dự toán ngân sách xã: Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ tài chính xã về kỹ năng lập dự toán, sử dụng phần mềm quản lý ngân sách hiện đại. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng, chủ thể thực hiện là Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với UBND xã.
Đổi mới công tác quản lý thu, chi ngân sách xã: Áp dụng hệ thống quản lý thu chi điện tử, tăng cường phối hợp giữa cơ quan thuế, Kho bạc Nhà nước và UBND xã để đảm bảo thu đúng, thu đủ, thu kịp thời các khoản thu ngân sách. Thời gian thực hiện: 18 tháng, chủ thể là UBND huyện và các cơ quan liên quan.
Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách xã: Thiết lập kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, nâng cao vai trò giám sát của Hội đồng nhân dân xã và các tổ chức chính trị xã hội trong việc kiểm tra, giám sát thu chi ngân sách. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm, chủ thể là Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện và HĐND xã.
Tăng cường công khai minh bạch ngân sách xã: Niêm yết công khai dự toán, quyết toán ngân sách xã tại trụ sở UBND xã và trên hệ thống truyền thanh xã, tạo điều kiện cho nhân dân và các tổ chức giám sát. Thời gian thực hiện: ngay trong năm tài chính tiếp theo, chủ thể là UBND xã.
Củng cố đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách xã: Tuyển dụng, đào tạo và bố trí cán bộ có trình độ chuyên môn phù hợp, đồng thời xây dựng chính sách khuyến khích để giữ chân nhân sự chất lượng cao. Thời gian thực hiện: 24 tháng, chủ thể là UBND huyện và Sở Nội vụ.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã và huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực lập dự toán, chấp hành và kiểm tra ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả quản lý tài chính địa phương.
Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng các chính sách phân cấp quản lý ngân sách phù hợp với điều kiện thực tế của các địa phương nông thôn.
Giảng viên và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Sử dụng làm tài liệu tham khảo chuyên sâu về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã trong bối cảnh phát triển kinh tế địa phương.
Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế - xã hội: Áp dụng kết quả nghiên cứu để đề xuất các chương trình hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý ngân sách cấp cơ sở.
Câu hỏi thường gặp
Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã là gì?
Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã là quá trình lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra giám sát các khoản thu, chi ngân sách tại cấp xã nhằm đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương.Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã?
Bao gồm cơ chế quản lý tài chính, điều kiện kinh tế - xã hội, nhận thức và trình độ cán bộ quản lý, hệ thống thông tin và công nghệ quản lý ngân sách, cũng như sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng.Tại sao công tác lập dự toán ngân sách xã còn yếu kém?
Nguyên nhân chính là do trình độ chuyên môn của cán bộ lập dự toán chưa cao, thiếu công cụ hỗ trợ hiện đại, và chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị liên quan trong việc thu thập và phân tích số liệu.Làm thế nào để tăng cường công tác kiểm tra, giám sát ngân sách xã?
Cần xây dựng kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, nâng cao vai trò giám sát của Hội đồng nhân dân và các tổ chức xã hội, đồng thời áp dụng công nghệ thông tin để theo dõi, báo cáo thu chi minh bạch.Vai trò của công khai minh bạch trong quản lý ngân sách xã là gì?
Công khai minh bạch giúp tăng cường sự giám sát của nhân dân và các tổ chức xã hội, hạn chế tiêu cực, thất thoát ngân sách, đồng thời nâng cao trách nhiệm của các cơ quan quản lý trong việc sử dụng ngân sách hiệu quả.
Kết luận
- Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, làm rõ vai trò và chức năng của NSX trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
- Thực trạng quản lý NSX tại huyện Lục Ngạn giai đoạn 2017-2019 còn nhiều hạn chế về lập dự toán, chấp hành dự toán, chi tiêu và kiểm tra giám sát.
- Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm cơ chế quản lý, điều kiện kinh tế - xã hội, nhận thức và trình độ cán bộ, hệ thống thông tin quản lý.
- Đề xuất các giải pháp thiết thực như nâng cao chất lượng lập dự toán, đổi mới quản lý thu chi, tăng cường kiểm tra giám sát và công khai minh bạch ngân sách xã.
- Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Lục Ngạn.
Call to action: Các cơ quan quản lý và cán bộ tài chính cấp xã cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường đào tạo, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách nhằm nâng cao hiệu quả và minh bạch trong sử dụng ngân sách nhà nước cấp xã.