I. Tổng Quan Quản Lý Kinh Tế Doanh Nghiệp Nhà Nước Hiện Nay
Chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là chủ trương lớn của Đảng. Chủ trương này được thể chế hóa thành các quy định pháp luật, trong đó có Hiến pháp 1992 (sửa đổi). Thực hiện chủ trương này đòi hỏi nỗ lực trong toàn bộ hệ thống cơ quan quản lý nhà nước, hệ thống kinh tế - xã hội và cơ chế quản lý kinh tế. Kể từ khi nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được thừa nhận và xây dựng ở Việt Nam, nền kinh tế Việt Nam đã có những khởi sắc đáng phấn khởi. Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng đã bộc lộ khá nhiều những điểm bất cập trong cách thức quản lý nền kinh tế nói chung và kinh tế nhà nước nói riêng. Quản lý đối với doanh nghiệp nhà nước là một trong những bất cập nổi cộm nhất đang được Đảng, Chính phủ và các nhà nghiên cứu khoa học tập trung giải quyết.
1.1. Khái Niệm và Vai Trò của Doanh Nghiệp Nhà Nước
Luận văn tập trung vào doanh nghiệp nhà nước (DNNN) theo nghĩa hẹp. Đó là doanh nghiệp do Nhà nước sở hữu toàn bộ vốn điều lệ, thành lập, tổ chức quản lý, đăng ký hoạt động theo quy định của Luật Doanh nghiệp nhà nước sửa đổi năm 2003 (còn gọi là công ty nhà nước). DNNN đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế thị trường, đặc biệt trong các ngành và lĩnh vực then chốt. Hiến pháp 1992 (sửa đổi) xác định kinh tế Nhà nước phải được củng cố và phát triển, giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân.
1.2. Quản Lý Nhà Nước Đối Với Doanh Nghiệp Nhà Nước Bản Chất
Quản lý nhà nước đối với DNNN là một trong những chức năng quản lý kinh tế của Nhà nước. Nó thể hiện thái độ của Nhà nước đối với loại hình doanh nghiệp đặc biệt này. Điều 12 Hiến pháp Nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam qui định “Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật”, và trong quản lý DNNN nguyên tắc này cũng được quán triệt và áp dụng. Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Nhà nước không thể áp dụng cơ chế quản lý đối với DNNN như trước đây.
II. 6 Thách Thức Quản Lý Kinh Tế Doanh Nghiệp Nhà Nước Hiện Nay
Sự bất cập trong quản lý DNNN thể hiện ở nhiều mặt. Chưa tạo được một cơ chế quản lý hợp lý đối với DNNN để đảm bảo hiệu quả hoạt động kinh doanh của DNNN. Cơ chế quản lý DNNN chưa thực sự gắn doanh nghiệp với thị trường, vẫn còn tình trạng cơ quan Nhà nước bao cấp, can thiệp vào hoạt động sản xuất kinh doanh của DNNN. Chức năng quản lý nhà nước và chức năng quản lý DNNN với tư cách chủ sở hữu chưa được phân biệt rõ ràng. Chưa tìm ra được thực thể thực hiện chức năng của chủ sở hữu DNNN một cách hiệu quả. Tư cách pháp lý của DNNN trên lý thuyết và thực tế còn nhiều điểm khác biệt cần phải được làm rõ.
2.1. Yếu Kém Trong Hoạt Động Kinh Doanh của DNNN
Những mặt chưa hợp lý nêu trên đã dẫn tới một thực trạng tất yếu. Thể hiện ở sự yếu kém trong hoạt động kinh doanh của DNNN. Hiệu quả sử dụng vốn nhà nước không cao. Nhiều DNNN không thể đứng vững trong cơ chế thị trường nếu không có sự hỗ trợ của Nhà nước. Tính cạnh tranh của DNNN với các doanh nghiệp khác không cao. Hội nghị lần thứ ba Ban chấp hành Trung ương Đảng (khoá IX) đã ra Nghị quyết về tiếp tục sắp xếp, đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh doanh của DNNN.
2.2. Thiếu Rõ Ràng Trong Chức Năng Quản Lý và Sở Hữu
Hạn chế lớn nhất của hệ thống quản lý hiện tại là sự vi phạm nguyên tắc độc lập của DNNN (một thực thể kinh doanh độc lập). Chưa tìm ra được thực thể độc lập và cụ thể để thực hiện vai trò chủ sở hữu của DNNN trong nền kinh tế mới – nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Chính những hạn chế này đã buộc các cơ quan quản lý nhà nước với tư cách là đại diện chủ sở hữu DNNN phải tạo ra các qui định mang nặng tính thủ tục, rườm rà, phức tạp trong quá trình quản lý DNNN.
III. Cách Sắp Xếp và Đổi Mới Doanh Nghiệp Nhà Nước Hiệu Quả
Trước thực trạng trên, Hội nghị lần thứ ba Ban chấp hành Trung ương Đảng (khoá IX) đã ra Nghị quyết về tiếp tục sắp xếp, đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của DNNN. Đây là một cơ sở vô cùng quan trọng, mở ra công cuộc cải cách mạnh mẽ đối với quản lý DNNN trong điều kiện hiện nay. Với những nội dung mới mẻ trong Nghị quyết, không ít những ý tưởng khoa học được phát kiến nhằm thay đổi, cải thiện cách thức quản lý của Nhà nước đối với DNNN, nhưng xem ra đến nay vẫn chưa tìm được lời giải cuối cùng.
3.1. Sắp Xếp Lại Các Doanh Nghiệp Nhà Nước Giải Pháp
Nhà nước cần thực hiện quyền sở hữu đối với DNNN thông qua việc các tổ chức kinh doanh vốn nhà nước. Cần sắp xếp lại các doanh nghiệp nhà nước. Thực hiện các biện pháp làm lành mạnh hoá tài chính doanh nghiệp nhà nước. Cổ phần hoá, đa dạng hoá sở hữu DNNN. Phân công, phân cấp thực hiện quyền, nghĩa vụ của chủ sở hữu nhà nước. Công ty hoá doanh nghiệp nhà nước.
3.2. Cổ Phần Hóa và Đa Dạng Hóa Sở Hữu DNNN
Một trong những giải pháp quan trọng là cổ phần hóa và đa dạng hóa sở hữu DNNN. Điều này giúp tăng tính minh bạch, nâng cao năng lực cạnh tranh và thu hút vốn đầu tư từ các thành phần kinh tế khác. Tuy nhiên, cần có cơ chế giám sát chặt chẽ để đảm bảo quá trình cổ phần hóa diễn ra công khai, minh bạch và hiệu quả.
IV. Hướng Dẫn Hoàn Thiện Cơ Chế Quản Lý Kinh Tế DNNN
Để quản lý kinh tế DNNN hiệu quả, cần hoàn thiện chức năng đại diện sở hữu của Nhà nước. Quản lý bằng pháp luật đối với doanh nghiệp nhà nước. Xây dựng củng cố các tổng công ty theo hướng hình thành các tập đoàn kinh tế. Đổi mới hoạt động của các cơ quan hoạch định và thực thi chính sách. Chức năng quản lý kinh tế của Nhà nước được xác định nhằm thực hiện nhiệm vụ chiến lược “xây dựng nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa”.
4.1. Hoàn Thiện Chức Năng Đại Diện Sở Hữu Nhà Nước
Cần xác định rõ vai trò và trách nhiệm của các cơ quan đại diện sở hữu nhà nước. Đảm bảo tính chuyên nghiệp, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động quản lý vốn nhà nước tại DNNN. Tránh tình trạng can thiệp sâu vào hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
4.2. Quản Lý Bằng Pháp Luật và Tăng Cường Kiểm Soát
Cần xây dựng hệ thống pháp luật đồng bộ, minh bạch và hiệu quả để điều chỉnh hoạt động của DNNN. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và kiểm toán đối với DNNN. Xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật, tham nhũng, lãng phí và gây thất thoát vốn nhà nước.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Quản Lý Kinh Tế Doanh Nghiệp Nhà Nước
Luận văn được thực hiện trên cơ sở tiếp thu, kế thừa những kết quả nghiên cứu về chức năng quản lý nhà nước đối với kinh tế của các nghiên cứu trước đó. Khảo sát cơ chế quản lý kinh tế của cơ quan Nhà nước đối với DNNN, môi trường pháp lý hiện hành cũng như những xu hướng đổi mới cơ chế quản lý đối với DNNN. Bên cạnh đó luận văn còn sử dụng những số liệu về thực trạng các DNNN đang tồn tại, về ảnh hưởng của việc thực hiện chức năng quản lý kinh tế đối với DNNN.
5.1. Nghiên Cứu Trường Hợp Thực Tế Trong Ngành Xây Dựng
Luận văn tập trung khảo sát các DNNN hoạt động trong lĩnh vực xây dựng. Đây là một lĩnh vực rộng lớn với số lượng lớn các DNNN (chiếm khoảng 1/3 tổng số các DNNN trong cả nước) và tương ứng với nó là hệ thống các cơ quan quản lý nhà nước liên quan. Việc nghiên cứu trường hợp thực tế giúp làm rõ những vấn đề và thách thức cụ thể trong quản lý kinh tế DNNN.
5.2. Đánh Giá Tác Động Của Chính Sách Quản Lý Kinh Tế
Luận văn đánh giá tác động của các chính sách quản lý kinh tế đối với hoạt động của DNNN. Phân tích những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức mà DNNN phải đối mặt trong môi trường kinh doanh hiện nay. Từ đó, đề xuất các giải pháp điều chỉnh chính sách phù hợp để nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN.
VI. Tương Lai Quản Lý Kinh Tế Doanh Nghiệp Nhà Nước Việt Nam
Trong tình hình đó, đòi hỏi các nhà nghiên cứu, các chuyên gia tiếp tục nghiên cứu để tìm ra giải pháp hợp lý nhằm giải quyết vấn đề. Luận văn được thực hiện trên cơ sở tiếp thu, kế thừa những kết quả nghiên cứu về chức năng quản lý nhà nước đối với kinh tế của các nghiên cứu trước đó, khảo sát cơ chế quản lý kinh tế của cơ quan Nhà nước đối với DNNN, môi trường pháp lý hiện hành cũng như những xu hướng đổi mới cơ chế quản lý đối với DNNN.
6.1. Xu Hướng Đổi Mới Cơ Chế Quản Lý Kinh Tế DNNN
Cần tiếp tục đổi mới cơ chế quản lý kinh tế để DNNN kinh doanh tự chủ, tự chịu trách nhiệm, hợp tác và cạnh tranh bình đẳng với doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác theo pháp luật. Tạo lập môi trường kinh doanh thuận lợi, minh bạch và công bằng cho DNNN phát triển.
6.2. Vai Trò Của Nhà Nước Trong Định Hướng Phát Triển DNNN
Nhà nước cần tập trung vào việc xây dựng chiến lược, quy hoạch và chính sách phát triển DNNN. Hỗ trợ DNNN tiếp cận nguồn vốn, công nghệ và thị trường. Đồng thời, tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực chất lượng cao cho DNNN.
