Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động tự học đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, đặc biệt đối với học sinh các trường Phổ thông Dân tộc nội trú (PT DTNT) trên địa bàn tỉnh Phú Yên. Theo khảo sát năm học 2022-2023, các trường PT DTNT tại Phú Yên có tổng số 710 học sinh, chủ yếu là dân tộc thiểu số, sinh sống và học tập trong môi trường nội trú với thời gian học tập lên đến 10 tiết/ngày, bao gồm 7 tiết chính khóa và 3 tiết tự học. Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động tự học của học sinh vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến kết quả học tập chung. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động tự học của học sinh PT DTNT trên địa bàn tỉnh Phú Yên trong giai đoạn 2020-2023, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng học tập và phát triển năng lực tự học của học sinh.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường PT DTNT tại các huyện miền núi Đồng Xuân, Sơn Hòa và Sông Hinh, nơi có đặc điểm kinh tế xã hội và văn hóa đa dạng, với nhiều dân tộc thiểu số sinh sống. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục, phát huy vai trò tự học trong môi trường nội trú, đồng thời hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Các chỉ số như tỷ lệ học sinh có hạnh kiểm tốt và khá đạt trên 90%, học lực trung bình trở lên chiếm gần 99% cho thấy tiềm năng phát triển giáo dục nếu quản lý hoạt động tự học được cải thiện hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và tâm lý học phát triển, tập trung vào quản lý hoạt động tự học của học sinh dân tộc thiểu số trong môi trường nội trú. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý hoạt động tự học: Quản lý hoạt động tự học là quá trình tác động có mục đích của các lực lượng giáo dục nhằm thúc đẩy học sinh chủ động, tích cực chiếm lĩnh tri thức. Nội dung quản lý bao gồm quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức, điều kiện và kết quả tự học.

  2. Lý thuyết phát triển tâm lý học sinh dân tộc thiểu số: Đặc điểm nhận thức, tình cảm, tính cách và nhu cầu học tập của học sinh dân tộc thiểu số ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả tự học. Học sinh có xu hướng ghi nhớ máy móc, thiếu kỹ năng tư duy phản biện và kỹ năng tự học, do đó cần có sự hỗ trợ quản lý phù hợp.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động tự học, quản lý hoạt động tự học, học sinh dân tộc nội trú, kỹ năng tự học, và điều kiện phục vụ tự học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ các trường PT DTNT tại Phú Yên, gồm 79 cán bộ quản lý, giáo viên và 256 học sinh bậc THCS. Dữ liệu được thu thập qua phiếu khảo sát, quan sát, phỏng vấn và nghiên cứu tài liệu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích tần suất, điểm trung bình và so sánh tỷ lệ phần trăm để đánh giá thực trạng hoạt động tự học và quản lý. Thang đo Likert 3 và 5 bậc được áp dụng để đánh giá mức độ đồng thuận và hiệu quả.

  • Timeline nghiên cứu: Giai đoạn khảo sát và thu thập dữ liệu từ năm học 2020-2021 đến 2022-2023, phân tích và đề xuất biện pháp trong năm 2023.

Phương pháp chọn mẫu theo công thức tính kích thước mẫu đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao, kết hợp với phương pháp khảo nghiệm để đánh giá tính khả thi của các biện pháp quản lý đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thời gian và tổ chức hoạt động tự học: Học sinh PT DTNT có tổng thời gian học tập 10 tiết/ngày, trong đó 3 tiết dành cho tự học tập trung vào buổi tối. Tuy nhiên, hiệu quả tự học chưa cao, với chỉ khoảng 50-55% học sinh thực sự yêu thích và tích cực tham gia hoạt động tự học.

  2. Mục tiêu tự học của học sinh: 81,25% học sinh đồng ý tự học nhằm nắm vững kiến thức các môn học bắt buộc, nhưng chỉ 31,25% quan tâm đến môn học tự chọn và 19,53% chú trọng hình thành kỹ năng cá nhân. Điều này cho thấy học sinh chủ yếu tập trung vào kiến thức cơ bản, thiếu định hướng phát triển kỹ năng tự học mở rộng.

  3. Ý thức và thái độ về tự học: Trên 83% học sinh nhận thức được vai trò của tự học trong việc mở rộng tri thức, hình thành tính kỷ luật và thói quen học tập liên tục. Tuy nhiên, chỉ khoảng 59-70% học sinh có kỹ năng chọn lọc tài liệu và kết nối học tập nhóm, phản ánh hạn chế trong kỹ năng tự học và giao tiếp.

  4. Điều kiện phục vụ tự học: Cơ sở vật chất các trường PT DTNT cơ bản đầy đủ, với thư viện, phòng học, thiết bị thực hành và internet. Tuy nhiên, việc quản lý và sử dụng các điều kiện này chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả tự học của học sinh.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù học sinh PT DTNT có thời gian và điều kiện tự học tương đối đầy đủ, nhưng hiệu quả tự học còn hạn chế do nhiều nguyên nhân. Đặc điểm tâm lý và nhận thức của học sinh dân tộc thiểu số như ngại giao tiếp, ghi nhớ máy móc, thiếu kỹ năng tư duy phản biện và kỹ năng tự học là những yếu tố chủ quan ảnh hưởng lớn. Bên cạnh đó, sự quản lý chưa chặt chẽ, thiếu sự hướng dẫn phương pháp tự học và chưa phát huy vai trò của giáo viên trong việc tạo động lực cũng là nguyên nhân khách quan.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, các hạn chế này là phổ biến ở học sinh dân tộc thiểu số và vùng miền núi, đòi hỏi các biện pháp quản lý đặc thù, phù hợp với đặc điểm văn hóa và tâm lý của học sinh. Việc quản lý hoạt động tự học cần được thực hiện đồng bộ từ việc xác định mục tiêu, nội dung, phương pháp đến điều kiện và đánh giá kết quả, đồng thời tăng cường phối hợp giữa nhà trường, giáo viên, gia đình và cộng đồng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ đồng ý về mục tiêu tự học, biểu đồ mức độ sử dụng các phương pháp tự học và bảng tổng hợp kết quả học lực, hạnh kiểm để minh họa mối liên hệ giữa quản lý tự học và kết quả học tập.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức về vai trò tự học: Tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề, hội thảo, và các hoạt động ngoại khóa nhằm nâng cao nhận thức cho học sinh, giáo viên và cán bộ quản lý về tầm quan trọng của tự học. Thời gian thực hiện trong năm học 2023-2024, do Ban giám hiệu và tổ chuyên môn chủ trì.

  2. Đào tạo và bồi dưỡng kỹ năng tự học cho học sinh: Xây dựng chương trình hướng dẫn kỹ năng xác định mục tiêu, lập kế hoạch, phương pháp và hình thức tự học phù hợp với đặc điểm học sinh dân tộc thiểu số. Triển khai trong các tiết học chính khóa và buổi tự học, do giáo viên bộ môn và giáo viên chủ nhiệm thực hiện.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên: Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, tạo động cơ thúc đẩy học sinh tự học, tự nghiên cứu. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực sư phạm cho giáo viên, đặc biệt là kỹ năng hướng dẫn tự học. Thời gian thực hiện từ năm học 2023-2025, do Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với nhà trường.

  4. Quản lý nền nếp tự học tập trung: Xây dựng quy chế, nội quy về tự học trong và ngoài giờ chính khóa, tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá kết quả tự học của học sinh. Ban quản lý nội trú và giáo viên chủ nhiệm chịu trách nhiệm thực hiện, áp dụng ngay từ năm học 2023-2024.

  5. Đầu tư cơ sở vật chất và phương tiện hỗ trợ tự học: Cải thiện thư viện, phòng học, trang thiết bị thực hành, hệ thống internet và các tài liệu tham khảo phù hợp với nhu cầu học tập của học sinh. Đề xuất kinh phí và kế hoạch đầu tư trong giai đoạn 2023-2026, do Sở Giáo dục và Đào tạo và UBND các huyện miền núi phối hợp thực hiện.

  6. Quản lý kiểm tra, đánh giá kết quả tự học: Xây dựng hệ thống đánh giá kết quả tự học đa chiều, bao gồm đánh giá ý thức, thái độ và kết quả học tập. Tổ chức các kỳ kiểm tra định kỳ và đột xuất để kịp thời điều chỉnh biện pháp quản lý. Thực hiện thường xuyên trong năm học, do Ban giám hiệu và tổ chuyên môn đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường PT DTNT: Giúp hiểu rõ đặc điểm tâm lý, nhu cầu học tập của học sinh dân tộc thiểu số, từ đó áp dụng các biện pháp quản lý hoạt động tự học hiệu quả, nâng cao chất lượng giáo dục nội trú.

  2. Giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú: Hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học, hướng dẫn kỹ năng tự học cho học sinh, đồng thời phối hợp quản lý và đánh giá kết quả tự học nhằm phát huy tối đa năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động tự học trong môi trường đặc thù, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu, luận văn và luận án liên quan.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và Sở Giáo dục và Đào tạo: Là căn cứ để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số, miền núi, đặc biệt trong việc đầu tư cơ sở vật chất và nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao hoạt động tự học lại quan trọng đối với học sinh dân tộc nội trú?
    Hoạt động tự học giúp học sinh phát triển tính chủ động, nâng cao kiến thức và kỹ năng, đặc biệt trong môi trường nội trú nơi học sinh sống xa gia đình. Theo khảo sát, 83% học sinh nhận thức tự học giúp mở rộng tri thức và hình thành thói quen học tập suốt đời.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động tự học của học sinh PT DTNT là gì?
    Khó khăn gồm đặc điểm tâm lý như ngại giao tiếp, ghi nhớ máy móc, thiếu kỹ năng tự học, cùng với hạn chế về phương pháp dạy học và quản lý chưa chặt chẽ. Điều này dẫn đến hiệu quả tự học chưa cao dù có đủ thời gian và điều kiện.

  3. Làm thế nào để nâng cao kỹ năng tự học cho học sinh dân tộc thiểu số?
    Cần tổ chức các lớp bồi dưỡng kỹ năng tự học, hướng dẫn phương pháp học tập phù hợp, kết hợp với đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên để tạo động lực và hỗ trợ học sinh phát triển kỹ năng này.

  4. Vai trò của giáo viên trong quản lý hoạt động tự học là gì?
    Giáo viên không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn là người hướng dẫn, tạo động lực, tổ chức và giám sát hoạt động tự học của học sinh, giúp các em phát triển kỹ năng và thái độ tích cực trong học tập.

  5. Các điều kiện vật chất nào cần được cải thiện để hỗ trợ tự học hiệu quả?
    Cần đầu tư thư viện, phòng học, thiết bị thực hành, hệ thống internet và tài liệu tham khảo phong phú, đồng thời quản lý và sử dụng hiệu quả các điều kiện này để tạo môi trường học tập thuận lợi cho học sinh.

Kết luận

  • Hoạt động tự học là yếu tố quyết định nâng cao chất lượng học tập của học sinh PT DTNT trên địa bàn tỉnh Phú Yên, tuy nhiên hiệu quả hiện tại còn hạn chế do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan.
  • Quản lý hoạt động tự học cần tập trung vào các nội dung: mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức, điều kiện và kết quả tự học, đồng thời phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, giáo viên và gia đình.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý bao gồm nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng tự học, đổi mới phương pháp dạy học, quản lý nền nếp tự học, đầu tư cơ sở vật chất và kiểm tra đánh giá kết quả tự học.
  • Nghiên cứu có phạm vi từ năm học 2020-2023, đề xuất các giải pháp khả thi nhằm áp dụng trong giai đoạn tiếp theo để nâng cao chất lượng giáo dục vùng dân tộc thiểu số.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và giáo viên phối hợp thực hiện các biện pháp nhằm phát huy tối đa tiềm năng tự học của học sinh, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương.