Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29 - NQ/TW, hoạt động trải nghiệm (HĐTN) được xem là một trong những phương pháp giáo dục hiện đại nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh (HS). Tại huyện Thường Xuân, tỉnh Thanh Hóa, các trường trung học phổ thông (THPT) đã triển khai thực hiện chương trình giáo dục trải nghiệm nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực cho HS. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc quản lý các hoạt động này còn nhiều hạn chế, chưa đa dạng và chưa thực sự hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý HĐTN trong các trường THPT huyện Thường Xuân, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho HS. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2018-2019 tại ba trường THPT tiêu biểu: THPT Cầm Bá Thước, THPT Thường Xuân 2 và THPT Thường Xuân 3. Tổng số 348 phiếu khảo sát được thu thập, bao gồm 32 cán bộ quản lý, 119 giáo viên và 197 HS.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý HĐTN, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng sống, phát triển nhân cách HS, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và điều kiện thực tiễn địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục trải nghiệm. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh các chức năng quản lý gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá nhằm sử dụng hiệu quả nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục. Lý thuyết giáo dục trải nghiệm định nghĩa HĐTN là hoạt động giáo dục do nhà trường định hướng, tạo điều kiện cho HS tiếp cận thực tế, phát triển phẩm chất, kỹ năng và năng lực thông qua trải nghiệm thực tiễn.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hoạt động trải nghiệm (HĐTN): Hoạt động giáo dục giúp HS lĩnh hội kiến thức, kỹ năng qua thực tiễn, phát triển nhân cách và năng lực.
  • Quản lý hoạt động trải nghiệm: Tác động của cán bộ quản lý nhằm điều chỉnh, tổ chức và giám sát quá trình HĐTN để đạt hiệu quả giáo dục.
  • Phương pháp tổ chức HĐTN: Bao gồm giải quyết vấn đề, sắm vai, làm việc nhóm, dạy học dự án, phù hợp với đặc điểm HS THPT.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý HĐTN: Nhận thức của các bên liên quan, năng lực quản lý, điều kiện cơ sở vật chất, tài chính và sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Dữ liệu thứ cấp: Văn bản pháp luật, nghị quyết của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về HĐTN và quản lý giáo dục.
  • Dữ liệu sơ cấp: Khảo sát bằng bảng hỏi với 348 đối tượng gồm cán bộ quản lý, giáo viên và HS tại 3 trường THPT huyện Thường Xuân; phỏng vấn chuyên gia và quan sát thực tế các hoạt động trải nghiệm.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, phân tích định tính và so sánh tỷ lệ phần trăm các chỉ tiêu khảo sát. Cỡ mẫu 348 được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2018-2019, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức HĐTN còn hạn chế về đa dạng hình thức: Trong năm học 2018-2019, các trường THPT huyện Thường Xuân tổ chức trung bình khoảng 5-7 hoạt động trải nghiệm mỗi năm học, chủ yếu tập trung vào các hoạt động văn hóa nghệ thuật và thể dục thể thao. Các hình thức như diễn đàn, sân khấu tương tác, hoạt động nghiên cứu khoa học và định hướng nghề nghiệp còn ít được triển khai.

  2. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và HS về vai trò HĐTN khá cao: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá HĐTN có vai trò quan trọng trong phát triển kỹ năng sống và nhân cách HS. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 60% HS thực sự tích cực tham gia các hoạt động này, phản ánh sự chưa đồng đều trong nhận thức và động lực tham gia.

  3. Quản lý HĐTN còn nhiều bất cập: Chỉ có khoảng 55% trường có kế hoạch HĐTN rõ ràng, chi tiết và được duyệt chính thức. Việc phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội trong tổ chức HĐTN chỉ đạt mức trung bình (khoảng 50%). Cơ sở vật chất và kinh phí phục vụ cho HĐTN còn hạn chế, ảnh hưởng đến quy mô và chất lượng hoạt động.

  4. Kiểm tra, đánh giá HĐTN chưa được chú trọng: Chỉ khoảng 40% trường thực hiện đánh giá kết quả HĐTN một cách hệ thống và có tiêu chí rõ ràng. Việc đánh giá chủ yếu dựa trên quan sát và nhận xét của giáo viên, chưa có công cụ đánh giá chính thức và khách quan.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Thứ nhất, mặc dù nhận thức về vai trò của HĐTN được nâng cao, nhưng năng lực tổ chức và quản lý của cán bộ quản lý và giáo viên còn hạn chế, đặc biệt trong việc xây dựng kế hoạch và phối hợp các lực lượng giáo dục. Thứ hai, điều kiện cơ sở vật chất và tài chính chưa đáp ứng đủ nhu cầu tổ chức các hoạt động trải nghiệm đa dạng và quy mô lớn. Thứ ba, sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội chưa chặt chẽ, làm giảm hiệu quả huy động nguồn lực và sự tham gia của HS.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với báo cáo của ngành giáo dục về khó khăn trong tổ chức HĐTN tại các vùng nông thôn và miền núi. Các quốc gia phát triển như Hàn Quốc, Anh và Singapore đã đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở vật chất, đào tạo giáo viên và xây dựng chương trình trải nghiệm đa dạng, tạo điều kiện thuận lợi cho HS phát triển toàn diện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ các hình thức HĐTN được tổ chức tại các trường, biểu đồ tròn về nhận thức của các nhóm đối tượng và bảng tổng hợp mức độ phối hợp giữa các lực lượng giáo dục. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong quản lý HĐTN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lý và tổ chức HĐTN, nâng cao kỹ năng lập kế hoạch, phối hợp và đánh giá hoạt động. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

  2. Xây dựng kế hoạch tổ chức HĐTN chi tiết, phù hợp với đặc điểm địa phương: Mỗi trường cần xây dựng kế hoạch HĐTN hàng năm với nội dung đa dạng, bám sát mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực HS. Kế hoạch phải được duyệt và công khai trước năm học mới, do Ban Giám hiệu và tổ chuyên môn thực hiện.

  3. Đổi mới nội dung, phương pháp và đa dạng hóa hình thức tổ chức HĐTN: Khuyến khích áp dụng các phương pháp như dạy học dự án, làm việc nhóm, sắm vai, tổ chức sân khấu tương tác và các hoạt động định hướng nghề nghiệp. Mục tiêu tăng số lượng và chất lượng hoạt động trải nghiệm lên ít nhất 30% trong 2 năm tới.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ, huy động nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất và nhân lực từ cộng đồng, doanh nghiệp và các tổ chức chính trị - xã hội. Phối hợp này cần được ký kết bằng văn bản và đánh giá định kỳ hàng năm.

  5. Đảm bảo điều kiện cơ sở vật chất và tài chính phục vụ HĐTN: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với chính quyền địa phương tăng cường đầu tư trang thiết bị, kinh phí tổ chức các hoạt động trải nghiệm, ưu tiên các trường vùng khó khăn. Mục tiêu nâng cấp cơ sở vật chất đạt chuẩn phục vụ HĐTN trong vòng 3 năm.

  6. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và phản hồi kết quả HĐTN: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá kết quả HĐTN khoa học, khách quan và phù hợp với từng loại hình hoạt động. Thực hiện đánh giá định kỳ và công khai kết quả để làm cơ sở điều chỉnh kế hoạch và nâng cao hiệu quả.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT: Giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức các hoạt động trải nghiệm hiệu quả, phù hợp với đặc điểm địa phương.

  2. Giáo viên trực tiếp tổ chức HĐTN: Cung cấp kiến thức về các phương pháp tổ chức, hình thức hoạt động và kỹ năng hướng dẫn HS tham gia trải nghiệm sáng tạo.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Làm cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách, chương trình hỗ trợ phát triển hoạt động trải nghiệm trong giáo dục phổ thông.

  4. Phụ huynh và cộng đồng: Hiểu rõ vai trò và tầm quan trọng của HĐTN trong phát triển toàn diện HS, từ đó phối hợp và hỗ trợ nhà trường trong công tác giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm là gì và tại sao quan trọng trong giáo dục THPT?
    Hoạt động trải nghiệm là các hoạt động giáo dục giúp HS tiếp cận thực tế, phát triển kỹ năng sống và nhân cách. Nó quan trọng vì giúp HS học đi đôi với hành, phát triển toàn diện và thích ứng với xã hội hiện đại.

  2. Những hình thức tổ chức HĐTN phổ biến trong các trường THPT?
    Các hình thức phổ biến gồm câu lạc bộ, trò chơi, diễn đàn, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, hội thi, tổ chức sự kiện, giao lưu, chiến dịch, hoạt động nhân đạo và tình nguyện.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý HĐTN?
    Năng lực quản lý của cán bộ quản lý và giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất, tài chính, nhận thức của các bên liên quan và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội là những yếu tố quyết định.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của HĐTN?
    Hiệu quả được đánh giá qua mức độ tham gia của HS, sự phát triển kỹ năng, thái độ và nhân cách, cũng như kết quả kiểm tra, đánh giá định kỳ dựa trên tiêu chí rõ ràng và công cụ đánh giá phù hợp.

  5. Các biện pháp nào giúp nâng cao chất lượng HĐTN trong trường THPT?
    Bao gồm bồi dưỡng năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch chi tiết, đổi mới nội dung và phương pháp tổ chức, tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục, đảm bảo điều kiện vật chất và tài chính, cùng với kiểm tra, đánh giá thường xuyên.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm là phương pháp giáo dục thiết yếu giúp HS THPT phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực trong bối cảnh đổi mới giáo dục.
  • Quản lý HĐTN trong các trường THPT huyện Thường Xuân còn nhiều hạn chế về đa dạng hình thức, kế hoạch tổ chức, phối hợp và đánh giá.
  • Năng lực quản lý, điều kiện cơ sở vật chất và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội là những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý HĐTN.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực quản lý, đổi mới nội dung và phương pháp tổ chức, tăng cường phối hợp và đảm bảo điều kiện vật chất, tài chính.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai và đánh giá các biện pháp trong giai đoạn 2020-2023 để nâng cao chất lượng giáo dục trải nghiệm, góp phần phát triển nhân cách và kỹ năng sống cho HS THPT.

Quý độc giả và các nhà quản lý giáo dục được khuyến khích áp dụng các kết quả và đề xuất của nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động trải nghiệm trong các trường THPT, góp phần thực hiện thành công mục tiêu đổi mới giáo dục toàn diện.