Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động hướng nghiệp trong các trường Trung học cơ sở (THCS) đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và phát triển kinh tế xã hội địa phương. Tại huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang, với hơn 12.800 học sinh THCS, công tác hướng nghiệp được triển khai theo Chương trình giáo dục phổ thông mới năm 2018 nhằm giúp học sinh nhận thức rõ về sở thích, năng lực bản thân và các ngành nghề phù hợp. Tuy nhiên, thực trạng cho thấy nhiều học sinh sau khi tốt nghiệp THCS không tiếp tục học lên THPT mà đi làm việc, trong khi hành trang nghề nghiệp còn thiếu. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng quản lý hoạt động hướng nghiệp tại các trường THCS huyện Lạng Giang, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2018-2020, khảo sát tại 8 trường THCS trên địa bàn huyện, với sự tham gia của 100 cán bộ quản lý và giáo viên. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp, hỗ trợ phân luồng học sinh sau THCS, đồng thời góp phần phát triển nguồn nhân lực địa phương phù hợp với nhu cầu thị trường lao động.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục hướng nghiệp hiện đại. Lý thuyết đặc điểm người - nghề (Trait and Factor Theory) của Frank Parsons nhấn mạnh sự phù hợp giữa đặc điểm cá nhân và yêu cầu nghề nghiệp, làm cơ sở cho hoạt động tư vấn nghề nghiệp. Lý thuyết quản lý giáo dục của Nguyễn Ngọc Quang và Phạm Minh Hạc định nghĩa quản lý giáo dục là hệ thống tác động có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm tối ưu hóa quá trình giáo dục trong nhà trường. Khái niệm năng lực định hướng nghề nghiệp được xây dựng dựa trên Chương trình giáo dục phổ thông mới 2018, bao gồm nhận thức về sở thích, năng lực bản thân, hiểu biết về thế giới nghề nghiệp và kỹ năng ra quyết định nghề nghiệp. Các khái niệm chính gồm: quản lý hoạt động hướng nghiệp, năng lực định hướng nghề nghiệp, hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp, và vai trò của hiệu trưởng trong quản lý giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp lý thuyết và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát 100 cán bộ quản lý và giáo viên tại 8 trường THCS huyện Lạng Giang, thu thập qua bảng hỏi và phỏng vấn sâu. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường trên địa bàn. Phân tích số liệu sử dụng thống kê mô tả với các chỉ số trung bình, tỷ lệ phần trăm để đánh giá nhận thức, thực trạng tổ chức và quản lý hoạt động hướng nghiệp. Ngoài ra, nghiên cứu phân tích các sản phẩm hoạt động như kế hoạch, quyết định, hồ sơ quản lý hướng nghiệp của nhà trường để làm rõ thực trạng. Ý kiến chuyên gia được thu thập nhằm khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2020, phù hợp với giai đoạn triển khai Chương trình giáo dục phổ thông mới.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về mục tiêu hoạt động hướng nghiệp: Khoảng 87% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng mục tiêu hình thành năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Tuy nhiên, có tới 95% cho rằng mục tiêu chính là dạy nghề để học sinh có thể tìm việc làm ngay sau khi tốt nghiệp, thể hiện sự mơ hồ về bản chất giáo dục hướng nghiệp. (Bảng khảo sát nhận thức)

  2. Thực trạng nội dung hoạt động hướng nghiệp: Các nội dung tìm hiểu nghề truyền thống ở Việt Nam và địa phương được thực hiện thường xuyên với tỷ lệ trên 85%. Tuy nhiên, hoạt động khảo sát hứng thú nghề nghiệp và đánh giá phẩm chất, năng lực học sinh chỉ được thực hiện ở mức trung bình hoặc thấp, chưa đạt yêu cầu của chương trình mới. (Điểm trung bình thực hiện nội dung khoảng 3,2/5)

  3. Phương thức tổ chức hoạt động: Các trường chủ yếu áp dụng phương pháp truyền thống như thuyết trình, vấn đáp, ít tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế, tham quan cơ sở sản xuất hay các hình thức tương tác sáng tạo. Tỷ lệ sử dụng phương thức khám phá, thể nghiệm chỉ chiếm khoảng 40-50%, hạn chế sự phát triển năng lực thực tiễn của học sinh.

  4. Quản lý hoạt động hướng nghiệp: Hiệu trưởng các trường đã thực hiện chức năng lập kế hoạch, tổ chức và chỉ đạo hoạt động hướng nghiệp nhưng còn thiếu sự kiểm tra, đánh giá thường xuyên và chưa có sự phối hợp chặt chẽ với các lực lượng giáo dục ngoài nhà trường. Việc phân công nhân sự chuyên trách còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức chưa đồng bộ về mục tiêu hướng nghiệp dẫn đến việc tổ chức hoạt động chưa thực sự hiệu quả, nhất là trong việc phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp toàn diện cho học sinh. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc thiếu các hoạt động trải nghiệm thực tế và đánh giá năng lực học sinh là điểm hạn chế lớn, ảnh hưởng đến khả năng phân luồng và lựa chọn nghề nghiệp phù hợp. Việc quản lý hoạt động hướng nghiệp còn mang tính hình thức, thiếu sự giám sát và đánh giá khoa học, chưa phát huy hết vai trò của hiệu trưởng và đội ngũ giáo viên chuyên trách. Điều kiện cơ sở vật chất như thư viện, phòng học, thiết bị công nghệ thông tin chưa đáp ứng đủ nhu cầu tìm hiểu và trải nghiệm nghề nghiệp của học sinh. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức mục tiêu, mức độ thực hiện nội dung và phương thức tổ chức sẽ minh họa rõ nét các phát hiện trên, giúp nhà trường và ngành giáo dục có hướng điều chỉnh phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu về mục tiêu, nội dung và phương pháp giáo dục hướng nghiệp theo chương trình mới, nhằm thống nhất nhận thức và nâng cao năng lực tổ chức hoạt động hướng nghiệp. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Xây dựng kế hoạch hoạt động hướng nghiệp cụ thể, khoa học: Hiệu trưởng các trường cần chủ động xây dựng kế hoạch chi tiết, phân công nhiệm vụ rõ ràng cho giáo viên chuyên trách, đồng thời tích hợp các hoạt động trải nghiệm thực tế, tham quan doanh nghiệp, làng nghề địa phương. Kế hoạch cần được rà soát và điều chỉnh hàng năm để phù hợp với điều kiện thực tế.

  3. Tăng cường cơ sở vật chất và nguồn lực hỗ trợ: Đầu tư trang bị thư viện hướng nghiệp, phòng máy tính kết nối Internet, tài liệu tham khảo về nghề nghiệp và thị trường lao động. Khuyến khích xã hội hóa, huy động nguồn lực từ các tổ chức, doanh nghiệp địa phương để hỗ trợ hoạt động hướng nghiệp. Thời gian triển khai trong vòng 1-2 năm.

  4. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá hiệu quả hoạt động hướng nghiệp: Thiết lập bộ tiêu chí đánh giá định kỳ về nội dung, phương thức tổ chức và kết quả học sinh đạt được trong hoạt động hướng nghiệp. Hiệu trưởng cần tổ chức kiểm tra, giám sát thường xuyên, đồng thời lấy ý kiến phản hồi từ học sinh và phụ huynh để hoàn thiện công tác quản lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý các trường THCS: Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động hướng nghiệp, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

  2. Giáo viên chuyên trách và giáo viên bộ môn: Cung cấp kiến thức, phương pháp tổ chức hoạt động hướng nghiệp, kỹ năng tư vấn nghề nghiệp phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh THCS.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Là tài liệu tham khảo quý giá về cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp quản lý hoạt động hướng nghiệp trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, chương trình đào tạo, phân bổ nguồn lực và giám sát công tác hướng nghiệp tại các trường phổ thông trên địa bàn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới có điểm gì khác so với chương trình cũ?
    Hoạt động hướng nghiệp trong chương trình mới được tích hợp trong nhiều môn học và hoạt động trải nghiệm, có thời lượng lớn hơn (khoảng 21 tiết/năm học ở THCS), chú trọng phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp toàn diện cho học sinh thay vì chỉ dạy nghề đơn thuần như trước.

  2. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động hướng nghiệp là gì?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động hướng nghiệp, phân công nhân sự, huy động nguồn lực và phối hợp với các lực lượng giáo dục khác nhằm đảm bảo hoạt động đạt hiệu quả cao.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động hướng nghiệp tại các trường THCS huyện Lạng Giang?
    Bao gồm nhận thức chưa đồng bộ của cán bộ quản lý và giáo viên, thiếu nhân sự chuyên trách, cơ sở vật chất hạn chế, phương pháp tổ chức còn truyền thống, thiếu các hoạt động trải nghiệm thực tế và hệ thống kiểm tra đánh giá chưa hoàn chỉnh.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động hướng nghiệp cho học sinh THCS?
    Cần nâng cao nhận thức và năng lực cho giáo viên, xây dựng kế hoạch chi tiết, tăng cường cơ sở vật chất, tổ chức đa dạng các hoạt động trải nghiệm, đồng thời thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá thường xuyên và phối hợp chặt chẽ với gia đình, xã hội.

  5. Hoạt động hướng nghiệp có ảnh hưởng thế nào đến phân luồng học sinh sau THCS?
    Hoạt động hướng nghiệp giúp học sinh nhận thức rõ sở thích, năng lực và các lựa chọn nghề nghiệp phù hợp, từ đó có quyết định đúng đắn về con đường học tập hoặc lao động, góp phần nâng cao hiệu quả phân luồng và giảm tỷ lệ học sinh bỏ học giữa chừng.

Kết luận

  • Hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới là nội dung bắt buộc, góp phần hình thành năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh THCS.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về mục tiêu hướng nghiệp còn chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức hoạt động.
  • Thực trạng tổ chức hoạt động hướng nghiệp tại các trường THCS huyện Lạng Giang còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc khảo sát hứng thú nghề nghiệp và tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế.
  • Quản lý hoạt động hướng nghiệp cần được nâng cao thông qua việc lập kế hoạch khoa học, tổ chức thực hiện bài bản, chỉ đạo sát sao và kiểm tra đánh giá thường xuyên.
  • Các biện pháp đề xuất cần được triển khai đồng bộ trong 1-2 năm tới nhằm nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp, hỗ trợ phân luồng học sinh và phát triển nguồn nhân lực địa phương.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS và Sở Giáo dục cần phối hợp tổ chức tập huấn nâng cao năng lực quản lý và tổ chức hoạt động hướng nghiệp, đồng thời đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả. Để biết thêm chi tiết và nhận tư vấn chuyên sâu, quý độc giả và nhà quản lý giáo dục có thể liên hệ với các chuyên gia giáo dục hướng nghiệp tại địa phương.