Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam, hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp (HĐTN, HN) được xem là một trong những yếu tố then chốt nhằm phát triển phẩm chất và năng lực toàn diện cho học sinh trung học cơ sở (THCS). Tại thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi, việc quản lý các hoạt động này đang gặp nhiều thách thức do hạn chế về cơ sở vật chất, nhận thức và phối hợp giữa các lực lượng giáo dục. Nghiên cứu khảo sát thực trạng quản lý HĐTN, HN tại 5 trường THCS với 15 cán bộ quản lý, 150 giáo viên và 600 học sinh nhằm đánh giá mức độ phù hợp, hiệu quả tổ chức và các yếu tố ảnh hưởng. Mục tiêu cụ thể là phân tích thực trạng quản lý, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp phù hợp với điều kiện thực tế địa phương trong giai đoạn 2020-2022. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục tại Quảng Ngãi nâng cao hiệu quả công tác giáo dục toàn diện, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông 2018 và đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, học tập trải nghiệm và hướng nghiệp. Lý thuyết học tập trải nghiệm của David Kolb nhấn mạnh quá trình học tập bắt đầu từ kinh nghiệm cụ thể, quan sát, hình thành khái niệm trừu tượng và thử nghiệm trong thực tiễn. John Dewey cũng khẳng định “Mọi sự học tập đều bắt đầu từ kinh nghiệm” và giáo dục là sự phát triển liên tục dựa trên kinh nghiệm. Trong quản lý giáo dục, khái niệm quản lý được hiểu là quá trình tác động có mục đích của chủ thể quản lý đến đối tượng nhằm đạt mục tiêu đề ra, bao gồm các chức năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá. Các khái niệm chính gồm: quản lý giáo dục, hoạt động trải nghiệm, hoạt động hướng nghiệp và quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong trường THCS. Mô hình quản lý tập trung vào việc phối hợp các lực lượng trong và ngoài nhà trường, sử dụng hiệu quả nguồn lực về nhân sự, cơ sở vật chất và tài chính để tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp đạt hiệu quả giáo dục toàn diện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm: khảo sát 15 cán bộ quản lý, 150 giáo viên và 600 học sinh tại 5 trường THCS ở thành phố Quảng Ngãi; các tài liệu quản lý, kế hoạch, báo cáo của nhà trường và Phòng Giáo dục; phỏng vấn chuyên gia, cán bộ quản lý và giáo viên; quan sát thực tế các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, phân tích định tính và định lượng, sử dụng thang điểm đánh giá mức độ phù hợp, tần suất thực hiện và ảnh hưởng của các yếu tố quản lý. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu tập trung trong giai đoạn năm học 2020-2022, phù hợp với việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về mục tiêu HĐTN, HN: Trung bình cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh đánh giá mức độ phù hợp của mục tiêu HĐTN, HN là 2,82-2,94 trên thang 4 điểm, cho thấy nhận thức về vai trò của hoạt động trải nghiệm trong phát triển bản thân và môi trường sống còn ở mức khá, chưa đạt mức tốt. Khoảng 65% cán bộ quản lý và giáo viên cho rằng mục tiêu này phù hợp, trong khi học sinh có tỷ lệ thấp hơn.

  2. Thực trạng tổ chức hoạt động: Các trường THCS tại Quảng Ngãi mới triển khai HĐTN, HN chủ yếu ở lớp 6 và 7, với thời lượng 3 tiết/tuần. Cơ sở vật chất phục vụ hoạt động còn hạn chế, đặc biệt thiếu phòng đa chức năng và thiết bị hỗ trợ. Tỷ lệ trường đạt chuẩn quốc gia là 71,16%, nhưng các điều kiện tổ chức HĐTN, HN chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động.

  3. Phối hợp các lực lượng tham gia: Ban giám hiệu, giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn, phụ huynh và các tổ chức xã hội tham gia quản lý và tổ chức HĐTN, HN nhưng mức độ phối hợp chưa chặt chẽ. Khoảng 30% giáo viên và cán bộ quản lý cho biết sự phối hợp còn hạn chế, dẫn đến việc tổ chức hoạt động chưa hiệu quả và chưa thu hút được đông đảo học sinh tham gia.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả: Công tác kiểm tra, đánh giá HĐTN, HN được thực hiện thường xuyên nhưng chủ yếu mang tính động viên, chưa có hệ thống tiêu chí đánh giá toàn diện. Việc đánh giá kết quả dựa nhiều vào tự đánh giá của học sinh và nhận xét của giáo viên, thiếu sự tham gia của gia đình và cộng đồng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng quản lý HĐTN, HN tại các trường THCS Quảng Ngãi còn nhiều hạn chế do điều kiện cơ sở vật chất chưa đáp ứng, nhận thức của các lực lượng giáo dục chưa đồng đều và sự phối hợp chưa hiệu quả. So với các nghiên cứu ở nước ngoài như mô hình giáo dục trải nghiệm tại Anh hay Hàn Quốc, nơi có sự đầu tư bài bản về cơ sở vật chất và chương trình đào tạo giáo viên chuyên sâu, Quảng Ngãi còn nhiều điểm cần cải thiện. Việc thiếu phòng chức năng và thiết bị hỗ trợ làm giảm tính hấp dẫn và hiệu quả của hoạt động trải nghiệm. Mức độ phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội chưa cao cũng làm giảm sức mạnh tổng hợp trong tổ chức hoạt động. Tuy nhiên, nhận thức về vai trò của HĐTN, HN đã được nâng lên so với trước đây, tạo tiền đề cho việc cải tiến quản lý. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ nhận thức của các nhóm đối tượng và bảng so sánh tỷ lệ trường đạt chuẩn với điều kiện tổ chức HĐTN, HN để minh họa rõ hơn các hạn chế và tiềm năng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ quản lý, giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý và tổ chức HĐTN, HN cho đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên trong vòng 1 năm, nhằm nâng cao nhận thức về vai trò, phương pháp và kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả.

  2. Đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị: Lập kế hoạch đầu tư cơ sở vật chất, đặc biệt là phòng đa chức năng, thiết bị hỗ trợ hoạt động trải nghiệm trong 3 năm tới, huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước và xã hội hóa để đảm bảo điều kiện tổ chức hoạt động phong phú, an toàn và hấp dẫn.

  3. Xây dựng chương trình, kế hoạch tổ chức phù hợp: Phát triển chương trình HĐTN, HN linh hoạt, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh và điều kiện thực tế của từng trường, đồng thời xây dựng kế hoạch tổ chức chi tiết, phân công rõ ràng trách nhiệm cho các lực lượng tham gia.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, tổ chức các buổi họp, hội thảo định kỳ để trao đổi thông tin, đánh giá kết quả và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp.

  5. Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá: Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá toàn diện, kết hợp đánh giá của giáo viên, học sinh và gia đình, thực hiện đánh giá định kỳ hàng quý để kịp thời điều chỉnh kế hoạch và nâng cao chất lượng hoạt động.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS: Giúp hiểu rõ về quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, từ đó xây dựng kế hoạch và tổ chức hiệu quả các hoạt động giáo dục toàn diện cho học sinh.

  2. Giáo viên phụ trách hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp: Cung cấp kiến thức về lý thuyết, phương pháp tổ chức và đánh giá hoạt động, giúp nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng tổ chức hoạt động sáng tạo, hấp dẫn.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và thực trạng quản lý giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp tại địa phương, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp phù hợp với điều kiện thực tế, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là gì và tại sao quan trọng?
    Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là các hoạt động giáo dục có tổ chức nhằm giúp học sinh tiếp cận thực tế, phát triển phẩm chất và năng lực cần thiết cho cuộc sống và nghề nghiệp tương lai. Đây là yếu tố quan trọng giúp học sinh phát triển toàn diện, thích ứng với xã hội hiện đại.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở trường THCS?
    Bao gồm điều kiện cơ sở vật chất, nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên, sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội, cũng như chính sách và nguồn lực tài chính. Những yếu tố này quyết định hiệu quả tổ chức và chất lượng hoạt động.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp?
    Cần nâng cao năng lực đội ngũ quản lý và giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng chương trình phù hợp, tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục và cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn, bao gồm khảo sát bằng bảng hỏi, phỏng vấn, quan sát, nghiên cứu hồ sơ và phân tích thống kê toán học nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  5. Tại sao cần sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp?
    Sự phối hợp này tạo nên sức mạnh tổng hợp, đảm bảo môi trường giáo dục toàn diện cho học sinh, giúp các em được giáo dục liên tục, đồng bộ và hiệu quả ở mọi lúc, mọi nơi, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển nhân cách.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại các trường THCS thành phố Quảng Ngãi còn nhiều hạn chế về cơ sở vật chất, nhận thức và phối hợp các lực lượng giáo dục.
  • Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp đóng vai trò quan trọng trong phát triển phẩm chất và năng lực toàn diện cho học sinh THCS.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp nâng cao nhận thức, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng chương trình phù hợp, tăng cường phối hợp và cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá.
  • Các biện pháp đề xuất có tính khả thi và phù hợp với điều kiện thực tế địa phương, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
  • Đề nghị các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các bên liên quan triển khai thực hiện các giải pháp trong giai đoạn 2023-2025 để đạt hiệu quả bền vững.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS cần xây dựng kế hoạch cụ thể triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức tập huấn, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương nên hỗ trợ về chính sách và nguồn lực nhằm thúc đẩy phát triển hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp hiệu quả hơn.