Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật, kỹ năng sống (KNS) trở thành năng lực thiết yếu giúp con người thích nghi và phát triển bền vững. Tại Việt Nam, giáo dục kỹ năng sống cho học sinh phổ thông được Bộ Giáo dục và Đào tạo (BGD&ĐT) đặc biệt quan tâm, nhất là thông qua hoạt động trải nghiệm – một nội dung bắt buộc trong chương trình giáo dục phổ thông mới (Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT). Huyện Đắk Glong, tỉnh Đắk Nông, với đặc điểm kinh tế-xã hội còn nhiều khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo chiếm khoảng 37,32%, và hơn 60% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, đặt ra thách thức lớn trong việc quản lý và triển khai giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở (THCS).

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm cho học sinh THCS trên địa bàn huyện Đắk Glong trong giai đoạn 2018-2021, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần phát triển nhân cách, kỹ năng ứng xử và khả năng thích nghi của học sinh trong môi trường đa văn hóa và điều kiện kinh tế khó khăn. Qua đó, hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và nhà trường xây dựng kế hoạch giáo dục kỹ năng sống hiệu quả, phù hợp với đặc thù địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục kỹ năng sống, kết hợp với mô hình hoạt động trải nghiệm trong giáo dục phổ thông. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có hệ thống, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm bao gồm các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá.

  2. Lý thuyết giáo dục kỹ năng sống và hoạt động trải nghiệm: Kỹ năng sống là năng lực giúp cá nhân kiểm soát hành vi, ứng phó hiệu quả với các tình huống trong cuộc sống. Hoạt động trải nghiệm là phương pháp giáo dục thông qua thực hành, sáng tạo và kết nối kinh nghiệm thực tế, giúp học sinh phát triển toàn diện về phẩm chất và năng lực.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: kỹ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề, kỹ năng tư duy phản biện và sáng tạo, kỹ năng giao tiếp và hợp tác, kỹ năng tự nhận thức và cảm thông, kỹ năng quản lý cảm xúc và đương đầu với áp lực, kỹ năng tự học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ 10 trường THCS trên địa bàn huyện Đắk Glong, với tổng số 5450 học sinh, 18 cán bộ quản lý, 201 giáo viên, 10 tổng phụ trách và 72 giáo viên chủ nhiệm. Dữ liệu khảo sát được thu thập qua phiếu điều tra, phỏng vấn chuyên gia và phân tích tài liệu pháp luật liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích định lượng với công thức tính khoảng cách mức độ đánh giá (khoảng 0,75 cho 4 mức độ), phân tích so sánh tỷ lệ phần trăm và điểm trung bình để đánh giá thực trạng và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố.

  • Timeline nghiên cứu: Dữ liệu được thu thập và phân tích dựa trên số liệu trong 3 năm học 2018-2019, 2019-2020 và 2020-2021, đảm bảo tính cập nhật và phản ánh đúng thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ cần thiết và phù hợp của giáo dục kỹ năng sống qua hoạt động trải nghiệm: Khoảng 66,58% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá hoạt động giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm là rất phù hợp với mục tiêu và phương pháp giáo dục hiện nay, với điểm trung bình đạt 3,27 trên thang 4 điểm.

  2. Thực trạng kỹ năng sống của học sinh THCS: Qua khảo sát, kỹ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề, kỹ năng tư duy phản biện và sáng tạo, kỹ năng giao tiếp và hợp tác, kỹ năng tự nhận thức và cảm thông, kỹ năng quản lý cảm xúc và đương đầu với áp lực, kỹ năng tự học của học sinh còn nhiều hạn chế, với tỷ lệ học sinh chưa tự tin giao tiếp trước đám đông và kỹ năng giải quyết vấn đề chưa đạt yêu cầu.

  3. Công tác quản lý giáo dục kỹ năng sống: Việc lập kế hoạch giáo dục kỹ năng sống còn lồng ghép chung với kế hoạch giáo dục tổng thể, chưa có kế hoạch cụ thể cho từng hoạt động trải nghiệm. Công tác chỉ đạo, phân công nhiệm vụ và phối hợp giữa các bộ phận trong nhà trường chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan và khách quan: Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm còn hạn chế; cơ sở vật chất, thiết bị dạy học chưa đồng bộ; điều kiện kinh tế-xã hội khó khăn, đặc biệt là tỷ lệ hộ nghèo cao (37,32%) và địa hình chia cắt gây khó khăn trong tổ chức hoạt động trải nghiệm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm là phương pháp phù hợp và cần thiết trong bối cảnh phát triển giáo dục hiện nay, nhất là tại các vùng khó khăn như huyện Đắk Glong. Tuy nhiên, hạn chế về công tác quản lý và điều kiện thực tiễn đã ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục kỹ năng sống, kết quả tương đồng về vai trò quan trọng của hoạt động trải nghiệm trong phát triển kỹ năng sống cho học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ đánh giá mức độ phù hợp của giáo dục kỹ năng sống qua hoạt động trải nghiệm, bảng phân tích thực trạng kỹ năng sống của học sinh theo từng kỹ năng cụ thể, và biểu đồ so sánh mức độ ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan và khách quan đến công tác quản lý.

Việc nâng cao nhận thức, năng lực quản lý của cán bộ quản lý và giáo viên, đồng thời cải thiện cơ sở vật chất và huy động sự phối hợp của gia đình, xã hội là những yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kế hoạch giáo dục kỹ năng sống cụ thể và đồng bộ: Các trường THCS cần xây dựng kế hoạch giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm rõ ràng, chi tiết theo từng khối lớp và kỹ năng cần phát triển, đảm bảo tính khoa học và phù hợp với đặc điểm địa phương. Thời gian thực hiện: ngay từ năm học tiếp theo; Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.

  2. Tăng cường bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng về phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm và giáo dục kỹ năng sống, nâng cao năng lực thiết kế, tổ chức và đánh giá hoạt động. Thời gian: trong vòng 6 tháng; Chủ thể: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm đào tạo.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ hoạt động trải nghiệm: Đầu tư xây dựng thêm phòng học bộ môn, phòng đa chức năng, trang thiết bị dạy học hiện đại để tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động trải nghiệm. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: UBND huyện, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ với các tổ chức xã hội, đoàn thể, phụ huynh học sinh để huy động nguồn lực, hỗ trợ tổ chức hoạt động trải nghiệm đa dạng, phong phú. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Ban giám hiệu, Ban đại diện cha mẹ học sinh, các tổ chức xã hội địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS: Giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động giáo dục kỹ năng sống hiệu quả, phù hợp với đặc điểm địa phương.

  2. Giáo viên và giáo viên chủ nhiệm: Cung cấp phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, kỹ năng giáo dục kỹ năng sống, giúp cải thiện chất lượng giảng dạy và phát triển toàn diện học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý giáo dục kỹ năng sống qua hoạt động trải nghiệm, đặc biệt trong bối cảnh vùng khó khăn.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và các tổ chức xã hội: Hỗ trợ xây dựng chính sách, chương trình phối hợp và đầu tư phát triển giáo dục kỹ năng sống cho học sinh vùng dân tộc thiểu số và vùng khó khăn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục kỹ năng sống qua hoạt động trải nghiệm lại quan trọng đối với học sinh THCS?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh trực tiếp tham gia, rèn luyện kỹ năng thực tế như giải quyết vấn đề, giao tiếp, tự nhận thức, từ đó phát triển nhân cách toàn diện và khả năng thích nghi với cuộc sống.

  2. Những kỹ năng sống nào được ưu tiên giáo dục cho học sinh THCS?
    Bao gồm kỹ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề, tư duy phản biện và sáng tạo, giao tiếp và hợp tác, tự nhận thức và cảm thông, quản lý cảm xúc và đương đầu với áp lực, kỹ năng tự học.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý giáo dục kỹ năng sống qua hoạt động trải nghiệm?
    Bao gồm nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên; cơ sở vật chất, thiết bị dạy học; điều kiện kinh tế-xã hội địa phương; sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên?
    Thông qua các khóa tập huấn chuyên sâu, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn, hướng dẫn thiết kế kế hoạch và đánh giá kết quả hoạt động, đồng thời khuyến khích sáng tạo và đổi mới phương pháp giảng dạy.

  5. Hoạt động trải nghiệm được tổ chức dưới những hình thức nào?
    Bao gồm các hình thức khám phá (tham quan, thực địa), thể nghiệm tương tác (đóng kịch, hội thảo, trò chơi), cống hiến xã hội (tình nguyện, lao động công ích), và nghiên cứu khoa học (dự án, đề tài nghiên cứu).

Kết luận

  • Giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm là phương pháp giáo dục hiệu quả, phù hợp với mục tiêu phát triển toàn diện học sinh THCS tại huyện Đắk Glong.
  • Thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng sống còn nhiều hạn chế do nhận thức, năng lực quản lý và điều kiện cơ sở vật chất chưa đồng bộ.
  • Các kỹ năng sống cốt lõi như giải quyết vấn đề, tư duy phản biện, giao tiếp, tự nhận thức cần được chú trọng phát triển qua hoạt động trải nghiệm.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng sống, bao gồm xây dựng kế hoạch chi tiết, bồi dưỡng năng lực cán bộ, cải thiện cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp xã hội.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2022-2025 để nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống, góp phần phát triển nguồn nhân lực địa phương.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và trường học cần áp dụng các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo giáo dục kỹ năng sống thực sự trở thành nền tảng vững chắc cho học sinh THCS huyện Đắk Glong.