Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh chuyển đổi số và ứng phó với đại dịch COVID-19, hoạt động dạy học trực tuyến (DHTT) tại các trường đại học đã trở thành một xu hướng tất yếu. Tại Trường Đại học Điện Lực (ĐHĐL), từ năm 2013 đã triển khai hình thức đào tạo trực tuyến, đến năm 2019 mở rộng quy mô với hơn 10.000 sinh viên và hơn 1.000 lớp học trực tuyến. Tuy nhiên, công tác quản lý hoạt động dạy học trực tuyến (QL HĐ DHTT) vẫn còn nhiều khó khăn, đặc biệt trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát thực trạng QL HĐ DHTT tại Trường ĐHĐL, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng đào tạo trực tuyến. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 10/2021 đến tháng 8/2022, khảo sát 535 đối tượng gồm cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên tại trường. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện công tác quản lý dạy học trực tuyến, góp phần nâng cao hiệu quả đào tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục đại học trong kỷ nguyên số.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục trực tuyến hiện đại, trong đó nổi bật là:

  • Mô hình E-Learning Quality Model của Upadhyaya và Mallik (2013), tập trung vào các yếu tố nội dung, phương tiện, ngôn ngữ và tương tác nhận thức của người học để đánh giá chất lượng đào tạo trực tuyến.
  • Success Factor Model for E-learning (Bani-Salameh et al., 2015) với 5 yếu tố chính ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo trực tuyến: yếu tố con người (giảng viên, sinh viên, chuyên viên quản lý), sự tương tác, chương trình đào tạo, môi trường học trực tuyến và phản hồi.
  • Khung phân tích 8 khía cạnh của Khan (2005) bao gồm tổ chức, quản lý, công nghệ, sư phạm, đạo đức, giao diện, hỗ trợ và đánh giá, giúp phân tích toàn diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học trực tuyến.
  • Các khái niệm chuyên ngành như: dạy học trực tuyến, quản lý hoạt động dạy học trực tuyến, hệ thống quản lý học tập (LMS), đào tạo tín chỉ, tương tác sư phạm trực tuyến.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp lý luận: phân tích, so sánh, hệ thống hóa các tài liệu, văn bản pháp luật, nghiên cứu khoa học liên quan đến quản lý dạy học trực tuyến.
  • Phương pháp thực tiễn: khảo sát bằng bảng hỏi với 535 người tham gia gồm 35 cán bộ quản lý, 180 giảng viên và 320 sinh viên tại Trường ĐHĐL; phỏng vấn sâu cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên để làm rõ thực trạng.
  • Phân tích số liệu: sử dụng thống kê toán học để tổng hợp, xử lý và phân tích kết quả khảo sát.
  • Timeline nghiên cứu: từ tháng 10/2021 đến tháng 8/2022, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích kịp thời.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học trực tuyến: 85% cán bộ quản lý, 78% giảng viên và 72% sinh viên tại ĐHĐL đánh giá dạy học trực tuyến là phương thức đào tạo phù hợp và cần thiết trong bối cảnh hiện nay.

  2. Thực trạng tổ chức và quản lý dạy học trực tuyến: Khoảng 65% giảng viên cho biết kế hoạch quản lý dạy học trực tuyến chưa đồng bộ, còn 40% sinh viên phản ánh việc tương tác trong lớp học trực tuyến chưa hiệu quả do hạn chế về kỹ thuật và phương pháp giảng dạy.

  3. Hiệu quả dạy và học trực tuyến: 70% sinh viên đánh giá việc học trực tuyến giúp họ chủ động hơn trong việc tiếp cận tài liệu, tuy nhiên chỉ 55% cảm thấy hiệu quả học tập tương đương hoặc cao hơn so với học trực tiếp.

  4. Công tác kiểm tra, đánh giá trực tuyến: 60% giảng viên áp dụng đa dạng hình thức kiểm tra như thi trắc nghiệm, vấn đáp trực tuyến, nhưng vẫn còn 30% gặp khó khăn trong việc đảm bảo tính khách quan và công bằng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy, mặc dù dạy học trực tuyến tại ĐHĐL đã được triển khai bài bản từ năm 2013 và mở rộng quy mô năm 2019, công tác quản lý vẫn còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu là do sự chưa đồng bộ trong lập kế hoạch, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận quản lý, giảng viên và sinh viên, cũng như hạn chế về kỹ năng công nghệ và phương pháp sư phạm trực tuyến. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, ví dụ tại Đại học Central Florida, việc quản lý đào tạo trực tuyến được tổ chức chặt chẽ hơn với hệ thống LMS hiện đại và quy trình kiểm tra đánh giá nghiêm ngặt, giúp nâng cao hiệu quả đào tạo. Việc sử dụng các nền tảng như Zoom, Google Meet chỉ là giải pháp tạm thời, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu quản lý và tương tác. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức và đánh giá hiệu quả của các nhóm đối tượng, bảng tổng hợp các hình thức kiểm tra đánh giá được áp dụng và mức độ hài lòng của sinh viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và hoàn thiện quy chế quản lý dạy học trực tuyến: Ban hành quy định rõ ràng về tổ chức, quản lý, kiểm tra đánh giá dạy học trực tuyến, phân công trách nhiệm cụ thể cho từng bộ phận trong vòng 6 tháng tới, do Ban Giám hiệu và Phòng Đào tạo chủ trì.

  2. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng công nghệ và sư phạm trực tuyến cho giảng viên và sinh viên: Tổ chức các khóa tập huấn định kỳ hàng quý nhằm nâng cao năng lực sử dụng hệ thống LMS và các công cụ hỗ trợ, do Trung tâm Công nghệ Thông tin phối hợp với các Khoa thực hiện.

  3. Nâng cấp hệ thống LMS và hạ tầng công nghệ: Đầu tư cải tiến hệ thống quản lý học tập, đảm bảo tính ổn định, bảo mật và khả năng tương tác cao, hoàn thành trong vòng 12 tháng, do Ban Quản lý Công nghệ thông tin chịu trách nhiệm.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá và giám sát chất lượng dạy học trực tuyến: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả giảng dạy trực tuyến, áp dụng hệ thống phản hồi 360 độ từ sinh viên, giảng viên và cán bộ quản lý, triển khai thí điểm trong 1 học kỳ, do Phòng Đào tạo và các Khoa phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục đại học: Nhận diện các thách thức và giải pháp quản lý dạy học trực tuyến, từ đó xây dựng chính sách phù hợp với đặc thù từng trường.

  2. Giảng viên đại học: Nắm bắt các phương pháp, kỹ năng và công cụ hỗ trợ giảng dạy trực tuyến hiệu quả, nâng cao chất lượng bài giảng và tương tác với sinh viên.

  3. Sinh viên đại học: Hiểu rõ về quy trình, yêu cầu và cách thức học tập trực tuyến hiệu quả, từ đó chủ động nâng cao năng lực tự học và tương tác.

  4. Nhà nghiên cứu và chuyên gia giáo dục: Cung cấp cơ sở dữ liệu thực tiễn và khung lý thuyết để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về quản lý giáo dục trực tuyến trong bối cảnh chuyển đổi số.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học trực tuyến có phù hợp với tất cả các ngành học không?
    Dạy học trực tuyến phù hợp với các môn lý thuyết và các ngành có nội dung học tập chủ yếu là kiến thức nền tảng. Tuy nhiên, các môn thực hành, kỹ năng chuyên môn đòi hỏi tương tác trực tiếp vẫn cần kết hợp với hình thức học trực tiếp để đảm bảo hiệu quả.

  2. Làm thế nào để nâng cao tương tác trong lớp học trực tuyến?
    Sử dụng đa dạng các công cụ như thảo luận nhóm, câu hỏi tương tác, bài tập thực hành trực tuyến và phản hồi kịp thời từ giảng viên giúp tăng cường sự tham gia của sinh viên, đồng thời tạo môi trường học tập sinh động.

  3. Các khó khăn phổ biến trong quản lý dạy học trực tuyến là gì?
    Khó khăn bao gồm thiếu đồng bộ trong kế hoạch quản lý, hạn chế kỹ năng công nghệ của giảng viên và sinh viên, khó khăn trong kiểm tra đánh giá và thiếu sự phối hợp giữa các bộ phận quản lý.

  4. Hệ thống LMS có vai trò như thế nào trong dạy học trực tuyến?
    LMS là nền tảng quản lý toàn diện các hoạt động dạy và học trực tuyến, giúp tổ chức lớp học, phân phối tài liệu, theo dõi tiến độ học tập, giao bài tập và đánh giá kết quả, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và giảng dạy.

  5. Làm sao để đảm bảo chất lượng đào tạo trực tuyến tương đương với đào tạo truyền thống?
    Cần xây dựng quy chế quản lý chặt chẽ, đào tạo nâng cao năng lực giảng viên, đầu tư hạ tầng công nghệ, áp dụng phương pháp giảng dạy đa dạng và kiểm tra đánh giá khách quan, đồng thời khuyến khích sự chủ động và tương tác của người học.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học trực tuyến tại Trường Đại học Điện Lực còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong lập kế hoạch, tổ chức và kiểm tra đánh giá.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên về tầm quan trọng của dạy học trực tuyến là tích cực nhưng cần nâng cao kỹ năng và phương pháp quản lý.
  • Việc đầu tư nâng cấp hệ thống LMS và hạ tầng công nghệ là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả dạy học trực tuyến.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào xây dựng quy chế, đào tạo bồi dưỡng, nâng cấp công nghệ và kiểm tra đánh giá nhằm hoàn thiện công tác quản lý.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các trường đại học khác trong việc phát triển và quản lý đào tạo trực tuyến hiệu quả, phù hợp với xu thế chuyển đổi số giáo dục.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị quản lý giáo dục và nhà trường cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật công nghệ và phương pháp quản lý để thích ứng với sự phát triển không ngừng của giáo dục trực tuyến.