Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, dạy học tích hợp (DHTH) được xem là một hướng đi quan trọng nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Theo thống kê của UNESCO, từ năm 1960 đến 1974, có khoảng 53% chương trình môn khoa học trên thế giới thể hiện quan điểm tích hợp ở các mức độ khác nhau. Tại Việt Nam, định hướng đổi mới chương trình phổ thông sau năm 2015 tập trung xây dựng các môn học tích hợp như Khoa học tự nhiên và Khoa học xã hội nhằm tăng cường tính liên môn và ứng dụng thực tiễn. Tuy nhiên, việc quản lý hoạt động dạy học tích hợp ở các trường trung học cơ sở (THCS) vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt tại các địa phương như huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương.

Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học tích hợp tại các trường THCS huyện Ninh Giang, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học tích hợp. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 5 năm 2016, khảo sát 29 trường THCS với 29 cán bộ quản lý và 100 giáo viên tham gia. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý dạy học tích hợp, góp phần nâng cao hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học và đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục hiện đại, tập trung vào quản lý dạy học tích hợp trong trường THCS. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được hiểu là sự tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên và học sinh nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục. Quản lý dạy học là một hệ thống các tác động sư phạm nhằm huy động sức lực, trí tuệ của các bên liên quan để hoàn thành mục tiêu dạy học với chất lượng cao.

  2. Lý thuyết dạy học tích hợp: Dạy học tích hợp là phương pháp dạy học chú trọng phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng tổng hợp thông qua việc kết nối các nội dung liên quan nhằm hình thành năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh. Mức độ tích hợp có thể là tích hợp trong một môn học, đa môn, liên môn hoặc xây dựng môn học mới dựa trên sự liên kết các môn học truyền thống.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý dạy học, dạy học tích hợp, năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực, và kiểm tra đánh giá theo năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ 29 trường THCS huyện Ninh Giang, với 29 cán bộ quản lý và 100 giáo viên tham gia khảo sát. Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát thực tế và ý kiến chuyên gia.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả (tính trung bình cộng, phần trăm) để đánh giá mức độ nhận thức và thực hiện quản lý dạy học tích hợp. Phần mềm tin học hỗ trợ xử lý số liệu nhằm đảm bảo tính chính xác và khách quan.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực trạng được tiến hành từ tháng 1 đến tháng 5 năm 2016, sau đó phân tích và đề xuất biện pháp quản lý trong cùng năm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò dạy học tích hợp: 82% giáo viên và 60% học sinh đánh giá dạy học tích hợp là rất quan trọng và cần thiết trong việc phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 8% giáo viên và 20% học sinh cho rằng dạy học tích hợp không quan trọng.

  2. Thực trạng hoạt động dạy học tích hợp của giáo viên: 99% giáo viên nhận thức cần khảo sát năng lực học sinh trước khi dạy, nhưng 44% thực hiện chưa tốt. Việc lập kế hoạch dạy học dựa trên phân tích nhu cầu học sinh được 56% giáo viên thực hiện tốt, còn 42% chưa làm tốt và 19% chưa làm. Trong giờ dạy, 54% giáo viên sử dụng nhiều phương pháp dạy học, nhưng 37% chưa làm tốt việc này. Về kiểm tra đánh giá, 52% giáo viên chưa thực hiện tốt việc đánh giá liên tục tiến bộ học sinh.

  3. Quản lý hoạt động dạy học tích hợp tại trường: Công tác quản lý còn nhiều hạn chế do áp lực thi cử, bệnh thành tích, thiếu kinh phí hỗ trợ đổi mới phương pháp, cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu, và sự quan tâm chưa đồng đều của cán bộ quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức về tầm quan trọng của dạy học tích hợp là khá cao, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay. Tuy nhiên, việc thực hiện còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc khảo sát học sinh, lập kế hoạch dạy học phù hợp và đổi mới phương pháp giảng dạy. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu sự hỗ trợ đồng bộ từ phía quản lý, áp lực thi cử và bệnh thành tích làm giảm động lực đổi mới của giáo viên.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này không phải là riêng biệt mà là thách thức chung trong quá trình chuyển đổi sang mô hình dạy học tích hợp. Việc quản lý hiệu quả hoạt động dạy học tích hợp đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa cán bộ quản lý, giáo viên và các bên liên quan, đồng thời cần có chính sách hỗ trợ và đầu tư thích hợp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên thực hiện tốt các bước dạy học tích hợp và biểu đồ tròn về nhận thức của học sinh và giáo viên về vai trò của dạy học tích hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý dạy học tích hợp cho cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý và phương pháp dạy học tích hợp, tập trung vào kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức và đánh giá dạy học tích hợp. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hỗ trợ dạy học tích hợp
    Trang bị phòng học bộ môn, thiết bị nghe nhìn, thư viện điện tử và phần mềm hỗ trợ giảng dạy tích hợp. Mục tiêu nâng tỷ lệ trường THCS có phòng bộ môn đạt chuẩn lên 50% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện là UBND huyện và Sở GD&ĐT.

  3. Xây dựng và thực hiện quy trình quản lý chặt chẽ hoạt động dạy học tích hợp
    Ban hành quy định cụ thể về phân công giáo viên, kiểm tra giáo án, dự giờ, đánh giá giờ dạy tích hợp và phản hồi kết quả. Thời gian áp dụng ngay trong năm học tiếp theo, do hiệu trưởng các trường THCS chịu trách nhiệm.

  4. Khuyến khích đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng tích hợp
    Tổ chức các giờ thao giảng mẫu, rút kinh nghiệm và nhân rộng các mô hình dạy học tích hợp hiệu quả. Đồng thời đổi mới hình thức kiểm tra đánh giá theo năng lực, tăng cường đánh giá quá trình. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do tổ chuyên môn và giáo viên chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp
    Giúp hiểu rõ thực trạng và các biện pháp quản lý dạy học tích hợp, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Giáo viên trung học cơ sở
    Nâng cao nhận thức và kỹ năng tổ chức dạy học tích hợp, đổi mới phương pháp giảng dạy và kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao chất lượng dạy học.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, sư phạm
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý dạy học tích hợp, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương
    Hỗ trợ trong việc xây dựng kế hoạch phát triển giáo dục, đầu tư cơ sở vật chất và tổ chức bồi dưỡng giáo viên theo hướng đổi mới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học tích hợp là gì và tại sao nó quan trọng?
    Dạy học tích hợp là phương pháp kết nối các nội dung liên quan từ nhiều môn học nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh. Nó giúp học sinh vận dụng kiến thức một cách linh hoạt, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học tích hợp tại các trường THCS là gì?
    Khó khăn gồm áp lực thi cử, bệnh thành tích, thiếu kinh phí và cơ sở vật chất, năng lực giáo viên chưa đồng đều, cũng như sự quan tâm chưa đầy đủ của cán bộ quản lý.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên?
    Thông qua các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tổ chức giờ thao giảng mẫu, hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học và tạo điều kiện thực hành thường xuyên trong môi trường lớp học.

  4. Vai trò của cán bộ quản lý trong việc thúc đẩy dạy học tích hợp là gì?
    Cán bộ quản lý chịu trách nhiệm lập kế hoạch, phân công giáo viên, kiểm tra giám sát, tạo điều kiện về cơ sở vật chất và tổ chức bồi dưỡng nhằm đảm bảo hoạt động dạy học tích hợp được thực hiện hiệu quả.

  5. Kiểm tra đánh giá trong dạy học tích hợp có điểm gì khác biệt?
    Đánh giá tập trung vào năng lực vận dụng kiến thức, giải quyết vấn đề thực tiễn, sử dụng đa dạng hình thức đánh giá liên tục và đánh giá quá trình thay vì chỉ kiểm tra kiến thức thuần túy.

Kết luận

  • Dạy học tích hợp là xu hướng đổi mới giáo dục phổ thông nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.
  • Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học tích hợp tại các trường THCS huyện Ninh Giang là cao, nhưng việc thực hiện còn nhiều hạn chế.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học tích hợp gồm năng lực cán bộ quản lý, giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất và áp lực thi cử.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý bao gồm nâng cao năng lực quản lý, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng quy trình quản lý và đổi mới phương pháp dạy học.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc nâng cao chất lượng dạy học tích hợp tại các trường THCS, góp phần thực hiện thành công đổi mới chương trình giáo dục phổ thông từ năm học 2018-2019.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và các nhà quản lý giáo dục được khuyến khích tham khảo toàn bộ luận văn.